Bohater "Innego świata".

Mówiąc o bohaterze Innego Świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego trzeba pamiętać
o dwóch sprawach. Inny Świat jest powieścią autobiograficzną. Podobieństwo
między narratorem a autorem jest nie tylko zamierzoną figurą literacką, Herling-
Grudziński potwierdza, że powieść powstała na podstawie jego wspomnień,
przeżyć, notatek. Po drugie jest to powieść o okrucieństwie obozu pracy. Narrator
opowiada historie, które tam miały miejsce z perspektywy człowieka wolnego, człowieka,
który odzyskał swe życie. Można więc uznać, że Inny Świat to powieść złożona
z warstwy dokumentu i faktografii oraz warstwy literackiej (fikcji, fabuły). Relacja
narratora jest chłodna i rzeczowa. Nastawiony jest on na przekazanie prawdy o koszmarze
Jercewa. A właśnie historie osób, z którymi bohater przebywał nie tylko kształtują
jego podejście do życia i pracy, ale są także świetną ilustracją absurdalnego
systemu stalinowskiego.
Znaczenie postaci
Bohater – narrator Innego Świata nie poddał się „zlagrowaniu” (w taki sposób jak –
opisywany przez Tadeusza Borowskiego – Tadek). Ich postawy są różne, choć cel ten
sam: przeżycie. Jednak w przypadku bohatera Herlinga-Grudzińskiego nie jest to
chęć przeżycia ze wszelką cenę. Nie za cenę utraty człowieczeństwa. Mimo że obóz
jako miejsce musiał do pewnego stopnia wypaczyć ludzką psychikę, narrator daje
nam nadzieję, że wartości moralne nie ulegają tak łatwo zniszczeniu. Dlatego właśnie
postać narratora jest tak ważna w literaturze XX wieku. Pokazuje ona nie tylko
w sposób genialny, precyzyjny i chłodny świat łagrów, których jest częścią, ale także
możliwość zachowania w sobie wartości moralnych bez względu na wszystko.
CV – biografia
O przedobozowym życiu wiemy niewiele – wspomina się o studiach polonistycznych,
pierwszych próbach krytyczno-literackich. We wrześniu 1939 roku bohater znalazł
się na terenach zajętych przez Związek Radziecki.
Inny Świat obejmuje dwa lata obozowego życia – od aresztowania na początku
wojny za przestępstwo „bycia Polakiem” po styczeń 1942 roku – kiedy to bohater po
głodówce protestacyjnej został zwolniony i przedostał się do Armii Andersa. Narrator
mówi, że po to, by opisać prawdę o obozie, trzeba spojrzeć na to miejsce z perspektywy
wewnętrznej, trzeba zstąpić do najgłębszych czeluści piekieł. Tam właśnie
znalazł się nasz bohater. Początkowo nieświadomy tego, co go czeka, szybko orientuje
się, że musi uważnie się przyglądać temu, co robią i mówią inni.
Ostatni opisany epizod z życia bohatera dotyczy czasów po wyzwoleniu – bohaterowi
udało się powrócic do normalnego życia.
Najważniejsze momenty w życiu bohatera
• Pobyt w sowieckim więzieniu, transport do łagru.
• Życie obozowe, okrucieństwo, głód, zwątpienie, praca ponad ludzkie siły.
• Spotkanie z Natalią Lwowną i lektura książki Zapiski z martwego domu Fiodora
Dostojewskiego, która pomogła bohaterowi przeżyć obóz.
• Wybuch wojny rosyjsko-niemieckiej i praca przy sianokosach, później ciężka praca
przy wyrębie drzew.
• Donos Machapetiana, który wcześniej udawał przyjaźń, na narratora.
• Amnestia dla polskich więźniów, która nie objęła naszego bohatera.
• Głodówka jako akt desperacji.
• Zwolnienie z obozu zimą 1942 roku.
• Ciężka podróż przez Rosję.
• Pobyt w wojsku polskim.
Związki bohatera z innymi postaciami utworu
• Obóz to miejsce, w którym każdy może liczyć wyłącznie na siebie. Narrator jest raczej
chłodnym obserwatorem, stara się nie angażować zbytnio w sprawy międzyludzkie.
• Zostaje zdradzony przez swojego obozowego przyjaciela Machapetiana.
• Utrzymuje bliższe znajomości z kilkoma osobami, lecz są to znajomości krótkotrwałe
(np. z Natalią Lwowną, profesorem Borysem Lazarowiczem).
• Warto zwrócić również uwagę na prozę Aleksandra Sołżenicyna, opisującego katorżniczą
pracę.
O utworze źródłowym
Inny Świat to powieść autobiograficzna.
Gustaw Herling-Grudziński
opisuje w niej przeżycia i doznania
więźnia łagru sowieckiego.
Narrator opowiadający historie
współwięźniów, a także swoje własne,
relacjonuje je z chłodem, dystansem.
Pierwsza część powieści
to szereg portretów osób skazanych
na ciężką pracę. Poznajemy historię
Kostylewa, człowieka, który pragnąc
uniknąć pracy ponad ludzkie
siły, wkłada codziennie rękę
w ogień. Inny przykład to historia
„nocnych łowów” i Marusi.
W świecie obozowym gwałty na
kobietach zdarzały się często. Marusia
pragnęła prawdziwego uczucia,
oddała się niewolniczo niemal
Kowalowi, który, by nie narazić
się zazdrosnym współwięźniom,
podarował im ją jak rzecz. Inna historia
to losy „generalskiej doczki”,
którą głodem zmuszono do
tego, by zrezygnowała z cnoty. Raz
odstąpiwszy od swych zasad,
dziewczyna spadła na samo dno upodlenia. Mamy też tragiczny
przypadek Pamfilowa, ojca bezgranicznie
kochającego swego syna,
który jednak, zmanipulowany przez
sowiecką ideologię, wyrzeka się
go. W końcu sam trafia do obozu.
Okazuje się, że można tam trafić za
cokolwiek. Niewinność nie daje
żadnej gwarancji ocalenia. Tak jest
w przypadku „zabójcy Stalina”,
który bawiąc się, strzelił do portretu.
Po latach katorgi żałował, że
nie strzelił do prawdziwego Stalina.
Druga część to opis żmudnego
procesu wydostawania się z łagru.
Droga była ciężka, wiodła
poprzez głodówki, strach współwięźniów.
Bohaterowi jednak się
udało, choć i na wolności czyhało
na niego wiele niebezpieczeństw.
Ważne słowa postaci
Życie w obozie jest możliwe tylko wówczas, jeśli
w umyśle i wspomnieniach więźnia ulegną zupełnemu
zatarciu miary porównawcze z wolności.
Osobiście nie należę ani do ludzi, którym potworne
przeżycia wojenne kazały złożyć akces
do „nowej moralności”, ani do ludzi, którzy widzą
w nich jeden więcej dowód tego, jak kruchą
istotą jest człowiek we władzy Szatana.
Śmierć – w obozie właśnie dlatego, że łamała
brutalnie prawa czasu, że groziła nieustannie,
a uderzała znienacka i nieoczekiwanie – nabierała
metafizycznej nieobliczalności, stawała
poza czasem naszego życia, wyłamywała się
z rytmu naszego biologicznego istnienia.
Ważne słowa
innych postaci
Natalia Lwowna: Jest zawsze miejsce na nadzieję,
gdy życie okazuje się czymś tak beznadziejnym,
że staje się nagle naszą wyłączną
własnością…
Kostylew: Nie będę dla nich pracował, choćby
za cenę swojego cierpienia, zdrowia i życia.