Charakterystyka Kordiana.

Znaczenie postaci
Kordian to jedna z ważniejszych postaci polskiego romantyzmu. Juliusz Słowacki napisał
swój dramat po klęsce powstania listopadowego, w czasie pobytu w Szwajcarii w 1833
roku. Postać głównego bohatera posiada nie tylko cechy bohatera romantycznego. Kordian
jest także polemiką z konwencjami i schematami romantycznymi. Przeciwstawia
się go mickiewiczowskiemu Konradowi. Jednocześnie można stwierdzić, że jest najbardziej
dojrzałą i złożoną postacią wykreowaną w dobie romantyzmu polskiego.
Pierwsze słowa monologu tytułowego bohatera: „Zabił się młody…” symbolizują
przeżycie głębokiego wstrząsu psychicznego. Wywołany jest nie tylko wyobrażeniem
o wielkiej romantycznej miłości, ale także zbyt dużą wrażliwością młodego człowieka,
pogrążonego w szaleńczym smutku. Samobójcza śmierć, o której mówi młody Kordian,
pozostawia w psychice chłopaka ślad. Decyduje o przełomie w jego świadomości. Widzi
bowiem rozbieżność między tym tragicznym czynem i jego przyczyną a surowością i bezwzględnością
opinii społecznej.
Kordian to postać złożona. Z jednej strony głęboko przeżywa tragedię innych ludzi,
śmierć bliskich, niewolę ojczyzny, z drugiej – nie jest w stanie podjąć żadnego działania.
Jest zarażony głębokim pesymizmem paraliżującym zdolność czynu. Staje się, ze względu
na swoją wrażliwość i umiejętność dostrzegania złożonych problemów, człowiekiem
przedwcześnie dojrzałym, nieszczęśliwym. Pragnie wielkiej, romantycznej miłości, ale
nie dostrzega możliwości jej zaistnienia. W rezultacie wydaje się, że nie pozostaje mu
nic innego niż przedwczesna śmierć.
Kordian był wychowany przez Grzegorza. Wiemy, że stracił ojca. Poczciwy starzec robi
wszystko, by dać Kordianowi poczucie wartości i sensu walki za wolność ojczyzny. Opowiadając
mu historie o udanych czynach wyzwoleńczych próbuje zaszczepić w sercu Kordiana
miłość do ojczyzny i konieczność walki w jej obronie. Wydaje się jednak, że jego historie
nie przyniosą rezultatu wobec zwątpienia i samobójczej próby młodego Kordiana.
Bohater jednak nie umiera. Kordian to niedoszły samobójca, noszący do końca życia
znamię po kuli. Kula ta miała odebrać mu życie, które nie było jego własnym wyborem.
Miała go uwolnić od życia narzuconego przez innych. Jednak Kordian podejmuje walkę.
Pyta o sens. Chce walczyć o przemianę świata. Cały czas poszukuje idei, która pomogłaby
mu przeciwstawić się strasznym wizjom pojawiającym się w jego jaźni. Pytania o sens
historii narodowej, o miejsce życia człowieka w świecie, pozostają bez odpowiedzi.
Kordian to melancholik i marzyciel, ogarnięty niepewnością i strachem. Próbuje walczyć,
ale nie wie sam, jaką drogę obrać, by osiągnąć zamierzony cel – wolność narodu, nie
pozbawiając się ludzkiej godności i moralności. Jest ambitny i wrażliwy. Nie chce poprzestać
na małym, chce poświęcić wszystko w imię wielkich idei. Jednak cały czas spotyka się
z niezrozumieniem i kolejnymi rozczarowaniami. Wydaje mu się, że jest sam jeden na świecie,
że tylko on może zrobić coś naprawdę wielkiego. Jednocześnie właśnie w to wątpi. Wie,
że powinien, ale boi się, że nie podoła. Dlatego zawsze pozostaje rozerwany między świadomością
konieczności podjęcia czynu, a strachem przed jego konsekwencjami. Nie jest to
jednak strach doraźny. Kordian nie boi się śmierci ani kary. Chłopak boi się wiecznego
potępienia. Chce jednak podjąć ryzyko. Próbuje i przegrywa. Nie jest w stanie zabić cara.
Juliusz Słowacki opisał proces dojrzewania bohatera. Z młodego, nadwrażliwego
Juliusz Słowacki opisał proces dojrzewania bohatera. Z młodego, nadwrażliwego
chłopaczka, który nie jest w stanie dojrzeć sensu w żadnym działaniu, który chciałby coś
robić, lecz nie może sobie znaleźć przewodniej idei, zamienia się w człowieka dojrzałego
i zdecydowanego. Rozwiązaniem jego dziecinnych wątpliwości miało być samobójstwo.
To droga jednak zbyt prosta. Kordian podróżuje po świecie, dowiaduje się wielu
strasznych prawd nim rządzących. Nie zgadza się na szczęście, które można kupić za
pieniądze. Przerażają go mechanizmy decydujące o losach świata. Jego największym
rozczarowaniem jest spotkanie z papieżem. Chłopak ufał, że ten wstawi się za Polską, za
losem uciśnionego narodu. Jest jednak odwrotnie. Papież się boi, a Kordiana opuszcza
„wiara dziecinna”, musi dojrzeć i psychicznie i emocjonalnie.
Słowacki każe Kordianowi podjąć jakąś decyzję. Chłopak znajduje sam swoją ideę
przewodnią. Kordian – nadwrażliwy samobójca, młody chłopiec, kochanek, filozof i spiskowiec
zdobywa się na sformułowanie swych myśli. Tworzy hasło zachęcające do walki:
„Polska Winkelriedem narodów! Poświęci się choć padnie jak dawniej! Jak nieraz!”. To
hasło prócz nawoływania do czynu zawiera jednak zapowiedź klęski.
Kordian dzięki przemyśleniom i obserwacjom dokonanym podczas swojej wędrówki
po świecie dochodzi do wniosku, że człowiek może tylko wtedy odnaleźć siebie samego
i nadać swemu jednostkowemu życiu ponad jednostkowy cel, jeśli przekształci swoje
marzenia w działania. Dlatego właśnie walka o wolność ojczyzny stanie się dla niego
także walką o własne „ja”, o swoją godność i głębszy sens życia. Kordian sam siebie
stwarza, kreuje. Jego monolog na Mont Blanc jest odpowiednikiem Wielkiej Improwizacji
Konrada. Postanawia dokonać wielkiego, narodowego czynu. Od tej pory będzie
dążył do wydobycia z samego siebie woli działania.
Dlatego też podejmuje się zabicia cara. SpiskowcySpiskowcy są przeciwni. Sam Kordian ma
wątpliwości, czy czyjakolwiek śmierć może prowadzić do szczęśliwego rozwiązania sprawy.
Wie jednak, że musi się tego czynu podjąć. Nie tylko dla Polski, także dla siebie.
Żeby udowodnić sobie, że może, żeby dowieść, że jest prawdziwym, pełnym człowiekiem.
Jednak przed komnatą cara dopadają go wątpliwości. Jego sumienie nie pozwala
mu na popełnienie tak strasznego czynu, nawet dla dobra ojczyzny. Nie chodzi tu nawet
o tchórzostwo, Kordian zdawał sobie sprawę od początku, że będzie musiał za ten czyn
zapłacić życiem. Boi się raczej potępienia, tego że mordując – niczego nie zmieni.
W tym właśnie tkwi tragizm Kordiana. Nie może on dokonać wyboru między niemoralnością
politycznego mordu a niemoralnością biernej zgody na niewolę.
Dlatego, gdy chłopak ląduje w domu wariatów i znów, tak jak na początku utworu,
staje w obliczu śmierci, nie boi się. Znajduje swoje miejsce w świecie, nie ma poczucia,
że klęska zamachowca jest jego osobistą klęską. Czy Kordian był patriotą? Chciał podjąć
walkę, chciał poświęcić się dla ojczyzny. Chciał to jednak zrobić przede wszystkim
dla siebie, dla dopełnienia swego jestestwa. Chłopak przeżywa psychologiczny dramat
czynu. W jego myśleniu miejsce i sens wydarzeń historycznych jest nierozłącznie związane
z myślą o dążeniach i pragnieniach pojedynczego człowieka. Postać Kordiana ukazuje,
że poświęcenie się walce za wolność ojczyzny nie musi oznaczać wyzbycia się
swego człowieczeństwa i wyjątkowości. Kordianowi się nie udaje, ale godzi się ze sobą
samym. Jest przygotowany na śmierć.
Utwór pozostaje jednak otwarty. Nie wiadomo, czy Kordian zostanie rozstrzelany,
czy ułaskawiony. Jedno jest pewne: postać Kordiana reprezentuje wątpliwości
i rozterki moralne całego pokolenia romantycznego walczącego o wolność ojczyzny.
Zaznali oni już smaku porażki, ich bliscy zginęli w czasie powstania listopadowego
lub musieli uchodzić na emigrację. Chcieli nadal walczyć, chcieli robić coś dla
Polski, ale zdawali sobie sprawę ze swojej wielkiej niemocy. Tak jak Kordian.

Najważniejsze momenty w życiu bohatera
• Rozterki młodości i próba samobójcza
• Spotkanie z papieżem i wielkie rozczarowanie. Papież nie staje po stronie uciskanego
narodu, zbywa natchnione idee Kordiana półsłówkami.
• Monolog na Mont Blanc.
• Spisek i decyzja o zamachu.
• Wędrówka po komnatach Zamku Królewskiego i niemożność podjęcia czynu.
• Pobyt w szpitalu wariatów.
Związki bohatera z innymi postaciami utworu
• Kordian był wychowywany przez Grzegorza, starca zastępującego mu rodziców, który
za pomocą opowieści i bajek pragnie wpoić chłopcu wiedzę o świecie i ludziach. Chce
on zapalić w Kordianie „iskierkę ducha”, pobudzić do czynu w walce o wolność narodu.
• Laura – młodzieńcza miłość Kordiana. Dla niej postanawia się zabić.
• Kordian jest samotny. Inne postaci występujące w dramacie mają na niego pośredni
wpływ (np.: rozczarowanie postawą papieża). Ważne są natomiast różne wcielenia
Szatana, który zaszczepia w sercu bohatera zwątpienie i rezygnację.

O utworze źródłowym:
Kordian to dramat romantyczny,
nie fabularny, oparty na ciągu epizodów.
Rozpoczyna się „Przygotowaniem”:
w noc sylwestrową
1799 roku szatani decydują o losach
Polski. Tworzą przywódców
powstania listopadowego i zapowiadają
upadek narodu. Jednak
na scenę wkracza Chór Aniołów
i prosi Boga o litość. W „Prologu”
zawarta jest dyskusja ideologiczna
między trzema Osobami,
z których pierwsza prezentuje poglądy
Mickiewicza (konradyzm).
Poezja podnosi na duchu Polaków,
zaś poeta jest prorokiem.
Druga Osoba krytykuje pierwszą,
odnosząc się do sytuacji historycznej
Polski, zaś Trzecia Osoba
twierdzi, że poezja ma dawać narodowi
siłę i pobudzać do działania.
Akt I to portret psychologiczny
młodego, rozdartego wewnętrznie
Kordiana, który postanawia
popełnić samobójstwo. Akt
II (Rok 1828. Wędrowiec) składa
się z sześciu epizodów-obrazów,
pokazujących ewolucję wewnętrzną
głównego bohatera. Akt
III (Spisek koronacyjny) przedstawia
przygotowania do koronacji
Mikołaja I na króla Polski. Tymczasem
w podziemiach katedry
spotykają się spiskowcy. Kordian
decyduje się zabić cara mimo
sprzeciwu większości zgromadzonych.
Droga przez komnaty Zamku
Królewskiego to jego wewnętrzna
walka z Imaginacją
i Strachem. Nie wytrzymuje napięcia,
pada zemdlony. Trafia do szpitala
wariatów, a spotkania z pacjentami
uświadamiają mu bezsens
jego czynów. Kordian staje
przed plutonem egzekucyjnym,
lecz wielki książę Konstanty chce
go ocalić. Nie wiemy, czy ułaskawienie
dotrze na czas.

Motywy – tematy
• Bohater romantyczny, niezdecydowanie,
strach. Rozdarcie między
czynem a niemocą.
• Miłość do ojczyzny, patriotyzm,
walka. Postawy bohaterów wobec
utraty niepodległości.
• Jednostka a obowiązek historyczny.
• Dojrzewanie i podróż (akt II)

Winkelriedyzm
To idea poświęcenia jednostki za
naród. Nazwa pochodzi od historii
Winkelrieda, legendarnego bohatera
szwajcarskiego, który użył swego
ciała jako tarczy, osłaniając innych
towarzyszy, dzięki czemu odnieśli
oni zwycięstwo nad wojskami
austriackimi. Słowacki sugeruje,
że Polska, poświęcając swoją
niepodległość, umożliwiła innym
narodom walkę o niepodległość.

Ważne cytaty
Zabił się – młody…
Jam jest posąg człowieka na posągu świata.
Nie móc? To piekło!
Wiara dziecinna padła na papieskich progach.
Polska Winkelriedem narodów!
Naród ginie, dlaczego? – aby wieszcz narodu
Miał treść do poematu.

O samym sobie:
Kordian jest słaby psychicznie
i niezdolny do działania. Pragnie
czynu, ale jednocześnie nie jest
w stanie się nań zdobyć. Zdaje
sobie sprawę ze swojej słabości.
Tym ważniejsza jest scena spisku,
gdy postanawia zabić cara (postawa
winkelriedyzmu).
• Nie móc? To piekło!
• Boże! Zdejm z mego serca
jaskółczy niepokój,
Daj życiu duszę i cel duszy wyprorokuj…