Stefan Żeromski

Życie
Urodził się w 1864 roku w Strawczynie na Kielecczyźnie, w niezbyt bogatej
rodzinie szlacheckiej. Od wczesnej młodości musiał sam sobie radzić i zdobywać
środki na utrzymanie. Już w gimnazjum i potem na studiach utrzymywał
się w dużej mierze z korepetycji. Studiował weterynarię – jedyny wydział,
na który mógł się dostać, bo nie zdał matury(!), ale studiów nie ukończył.
Ożenił się z młodą wdową i w dużej mierze dzięki jej staraniom i opiece
mógł oddać się twórczości. Wraz z żoną i jej córeczką spędził czas jakiś
w Rapperswilu w Szwajcarii jako opiekun biblioteki polskiej, przez całe życie
w ogóle sporo podróżował, ale długie okresy spędzał też w Nałęczowie, gdzie
żona prowadziła pensjonat (dochody z niego w dużej mierze pozwalały na
utrzymanie rodziny), a z czasem w Warszawie. Mimo że u źródeł małżeństwa
była prawdziwa, wielka miłość, rozstał się z żoną niedługo po śmierci
ich osiemnastoletniego syna i związał z drugą, znacznie młodszą kobietą,
z którą miał córkę Monikę – autorkę książek i innych wypowiedzi o sławnym
ojcu. Ciężko chory na gruźlicę, borykający się z wieloma kłopotami
osobistymi, ale sławny pisarz zmarł w Warszawie w 1925 roku.

• Dzienniki młodzieńcze Żeromskie- Żeromskiego
go – są świadectwem trudnej do
uwierzenia nędzy, w jakiej upływała
mu młodość, a także… równie
intrygujących podbojów miłosnych.
Powodzenie u kobiet miał zresztą
i w późniejszym okresie życia.
• Bohater Żeromskiego wzorowany
jest często w pewnym sensie na
bohaterze romantycznym – to
zbuntowany indywidualista, samotny
i niepokorny, który pragnie zrealizować
swoje idee często za cenę
rezygnacji z życia osobistego.
• Świat jako zadanie dla inteligen- inteligencji
cji – taką formułą można określić
pisarstwo Żeromskiego, jego bohaterowie
to właśnie inteligenci
uważający, że muszą być przewodnikami
swego narodu, opiekunami
słabszych, biedniejszych, gorzej
wykształconych.
• Romantyzm, pozytywizm, neoro- neoromantyzm
mantyzm – twórczość Żeromskiego
sytuuje się gdzieś pomiędzy cechami
charakterystycznymi tych
epok. Z jednej strony zdarza się pomylić
opowiadania pisarza z pozytywizmem
(uwaga! uznanie Siłaczki
za nowelę pozytywistyczną to poważny
błąd!), z drugiej wiele w nich
romantycznego buntu i samotności.
Sam pisarz określał się jako „samoswój”
i twierdził, że nie podlega
żadnym modom i wpływom.

Twórczość
• Ludzie bezdomni – główny bohater, doktor Tomasz Judym, pochodzący
z nizin społecznych (syn szewca alkoholika), uważa, że musi spłacić dług,
jaki zaciągnął wobec społeczeństwa, zdobywając wykształcenie, poprzez
pracę na rzecz najbiedniejszych. Uważa to za swój obowiązek i rezygnuje
ze szczęścia osobistego (małżeństwa z Joasią), aby go zrealizować. Jego
wybór budzi kontrowersje wśród czytelników i prowokuje do stawiania pytania,
czy rzeczywiście był niezbędny.
• Przedwiośnie – historia Cezarego Baryki, urodzonego i wychowanego w Baku,
tamże przeżywającego rewolucję radziecką, który powróciwszy do Polski,
zaczyna rozpoznawać, czym jest dla niego ojczyzna. Obserwuje różne
drogi rozwoju świeżo powstałej Rzeczpospolitej. Z jednej strony – droga
Gajowca, ministra w rządzie polskim, człowieka dojrzałego, który całe życie
poświęcił sprawie odzyskania przez Polskę niepodległości i uważa, że drogą
spokojnych, nieśpiesznych reform ojczyzna stanie się krajem silnym i dobrym
dla wszystkich obywateli. Z drugiej – droga Lulka, komunisty, nienawidzącego
idei państwa, który chce doprowadzić do rewolucji niszczącej
Polskę, ale przynoszącej lepsze życie robotnikom i chłopom. Cezary jest
rozdarty – wie (dzięki doświadczeniom z Baku), że rewolucja jest zjawiskiem
z gruntu złym, a jej efekty nie przynoszą spodziewanej sprawiedliwości,
ale widzi też autentyczną nędzę w kraju, potrzebę reform i zmian
natychmiastowych, nie – jak chce Gajowiec – „za jakiś czas”. Na końcu
powieści rusza na czele demonstracji robotniczej, ale nie do końca razem
z komunistami – można w tym widzieć ostrzeżenie Żeromskiego pod adresem
rządzących: krajowi grozi komunizm, bo obywatele czują się nieszczęśliwi
i upodleni – potrzeba natychmiastowych reform.
Poza dojrzewaniem politycznym Cezarego obserwujemy też jego dojrzewanie
psychiczne – przede wszystkim pierwsze związki z kobietami i trudności
w nich.