Wstęp do motywu miasta

Według słownika języka polskiego miasto to duży obszar intensywnie i planowo zabudowany, będący skupiskiem ludności wykonującej zawody nie rolnicze. By powstały miasta, musi istnieć rozwinięta cywilizacja. To w miastach skupia się rzemiosło i handel, tu powstały pierwsze banki i zakłady przemysłowe. Miasta to ośrodki władzy i kultury.
Współczesne metropolie. Pełne pięknych budynków ze stali i szkła, nie przypominają dawnych miast otoczonych murami, ciasnych, z wąskimi uliczkami pełnymi nieczystości. A jednak mają z nimi wiele wspólnego. Ci, który rozważają, czym jest fenomen miasta, widzą w nim nie tylko świadectwo rozwoju cywilizacji, ale także ogromne zagrożenie. Anonimowy tłum mieszkańców miasta może być groźny. Agresywne, destrukcyjne zachowania, spowodowane stłoczeniem na małej powierzchni, jak u zwierząt zamkniętych w klatkach nie są czyś niezwykłym we współczesnym mieście. Dziś mamy miejskie gangi, kiedyś istniały szajki rzezimieszków... Miasto czyni człowieka anonimowym, a to dla niektórych oznacza bezkarność.
Centralne dzielnice miast są zazwyczaj piękne i zadbane. Ale we współczesnych stolicach znajdziemy przedmieścia i slumsy, które przerażają nas podobnie jak Powiśle w Lalce. Bohater Lalki zachwyca się Paryżem, ale nie dostrzega dzielnic stolicy, które są obserwowane przez dr Judyma w Ludziach bezdomnych... Każde miasto ma swoją piękną i szpetną twarz, dzielnice bogactwa i nędzy. W każdym spotkamy się z występkiem jak w Biblijnej Sodomie i Gomorze, czy w Petersburgu (Zbrodnia i kara).
Jacy są mieszkańcy miasta, przyzwoici i moralni?
Literatura nie wyraża się o nich zbyt pochlebnie. Są powierzchowni, przyziemni, zajęci zwykłymi, codziennymi sprawami, żyją nie podejrzewając, że istnieją wartości duchowe i rzeczy wyniosłe. Poznajemy takich ludzi, odwiedzając Oran, miasto bez podejrzeń wraz z A. Camusem... czy nie oburza nas zachowanie mieszczuchów, którzy mówią jak nietolerancyjny zegarmistrz w Mendlu Gdańskim, że innych ludzi (w tym momencie Żydów należy bić „Za to, że Żydy!”.
Miasto zmienia się radykalnie w czasie każdej zawieruchy. Pojawiają się wtedy zniszczenia, pożary i śmierć, a wraz z nimi- pospolita grabież, gwałt, choroby i głód... sytuację w ogarniętym przez rewolucję Baku przedstawił Żeromski w Przedwiośniu. Jest to bardzo okrutne, realistyczne studium przemocy.
Obraz miasta jest kształtowany przez warunki panujące w danym kraju. Z niedomagań gospodarki lub systemu społecznego rodzi się nędza, a wraz z nią przestępczość. Państwa rządzące silną ręką wprowadzają do swych miast atrybuty potęgi i władzy, policjanta czy żandarma. Mieszkaniec takiego miasta często będzie szpiclem, karierowiczem, tchórzem. Taki właśnie jest Petersburg opisany przez Mickiewicza w Ustępie.
Miasto. Jego piękno i brzydota, bogactwo lub nędza- zależą od ludzi. To my uczynimy miasta przyszłości albo ośrodkami kultury i świadectwem rozwoju cywilizacji, albo zadymionymi slumsami, opanowanymi przez zbrodnie.