Uczenie się

Każdy człowiek ma prawo do tego, żeby w pełni rozwinąć swój umysł i swoje zdolności. Coraz wyraźniej zdajemy sobie sprawę, że rozwój jednostki i społeczeństw zależy od oświaty, od jakości nauczania i uczenia się.
Potrzeby ludzi zbiegają się z potrzebami społeczeństw: chodzi o wykształcenie osób, które uczyć będą się przez całe życie i same nadawać uczeniu się kierunek, które wykażą się motywacją, samodzielnością i wiarą w siebie. Mamy kształcić uczniów, którzy potrafią wziąć udział w życiu społecznym i sprostać szybkim społecznym przemianom.
Proces uczenia się jest istotnym elementem pamięci. Pamięć natomiast jest to zdolność odzwierciedlania przeszłego doświadczenia w skład, którego wchodzą procesy utrwalania, przypominania, rozpoznawania przedmiotu spostrzegania. Uczenie się rozumiane jest jako proces nabywania przez jednostkę względnie trwałych zmian w zachowaniu na podstawie jej indywidualnego doświadczenia. Według B. Nawroczyńskiego uczenie się jest to nabywanie wiadomości, jak i sprawności. Warunkiem tego jest aktywność uczącego się podmiotu.
Uczenie się ma miejsce wtedy, gdy jesteśmy zaangażowani w to, co robimy. Wincenty Okoń twierdzi, iż uczenie się jest procesem w toku, którego na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Podobnie określa uczenie się Z. Włodarski, który stwierdza, że uczenie się jest procesem prowadzącym do zmian w zachowaniu się osobnika, które nie zależą wyłącznie od funkcji jego receptorów, zachodzą na podłożu indywidualnego doświadczenia. Uczenie się przeciwstawiane, bywa dojrzewaniu, które nie zależy od indywidualnego doświadczenia jednostki i przebiega podobnie u osobników należących do tego samego gatunku. Do efektów uczenia się nie zalicza się również takich zmian zachowania, które nie mają podłoża centralnego w układzie nerwowym, a zależą wyłącznie od funkcji i narządów odbiorczych, (np. zmiany występujące w przypadku zniekształcenia gałki ocznej) i wykonawczych (np. zmiany występujące w przypadku wzrostu lub zaniku mięśnia). Jako efekty uczenia się nie są kwalifikowane także takie zmiany zachowania, które polegają na okresowym podwyższeniu poziomu wykonania spowodowanym wyłącznie za działaniem czynników motywacyjnych i środków farmakologicznych. Uczenie się rozumiane szeroko zachodzi nie tylko u człowieka, ale i u zwierząt, przy czym jak stwierdzono w badaniach pewne jego ogólne mechanizmy są wspólne np. warunkowanie.
W znaczeniu wąskim uczenie się bywa ograniczone do świadomego i zamierzonego zdobywania wiadomości i umiejętności. Wówczas termin uczenie się odnoszony jest jedynie do człowieka i to z całkowitym wyłączeniem jego wczesnych okresów rozwojowych, a z okresów późniejszych tych sytuacji nabywania zmian, w których jednostka przyswaja sobie coś w sposób niezamierzony.
W języku potocznym przez uczenie się rozumiemy często czynność podejmowaną w celu przyswojenia sobie czegoś, nie zależnie od tego, czy doprowadza ona do względnie trwałych zmian w zachowaniu jednostki. Wbrew potocznemu mniemaniu uczenie się niezamierzone odgrywa ważną rolę w nabywaniu doświadczeń przez ludzi. Małe dziecko przyswaja wiele wiadomości i umiejętności zanim świadomie chce nauczyć się czegokolwiek, a i w późniejszych okresach rozwojowych liczne treści, z którymi w różnorodnych okolicznościach spotykamy się, wzbogacają naszą wiedzę, chociaż nie zamierzaliśmy ich przyswoić. U starszych dzieci i osób dorosłych uczenie się zamierzone daje na ogół lepsze rezultaty niż niezamierzone, co wiąże się z rozwojem pamięci dowolnej i wykorzystywaniem użytecznych technik. Dla dzieci młodszych w wieku przedszkolnym, u których dominuje pamięć mimowolna stwarzane przez osoby dorosłe sytuacje uczenia się zamierzonego okazują się zazwyczaj nie korzystne, lepsze efekty daje podejmowanie przez te dzieci różnego rodzaju interesujących je działań, przy okazji, których następuje przyswajanie pożądanych treści w warunkach zabawy, samo obsługiwania i aktywności zawierającej dostosowane do możliwości dzieci elementy pracy. Wśród właściwości jednostki wpływających na efekty uczenia się można wyróżnić trzy grupy: cechy gatunkowe, cechy rozwojowe i cechy indywidualne. Cechy gatunkowe różnią jednostki należące do odmiennych gatunków, wspólne natomiast są u tych, które należą do jednego gatunku. Cechy te sprawiają, że uczenie się reprezentantów różnych gatunków np.: różnych zwierząt, bądź zwierząt i człowieka nie przebiega jednakowo. Cechą specyficzną człowieka jest system słowny i wiele różnic między człowiekiem i zwierzęciem, jakie występują w uczeniu się, związanych jest z funkcjonowaniem tego systemu. System ten decyduje o znacznie większych możliwościach uczenia się człowieka, wiąże się z rozwiniętą formą przekazu informacji, które nie ograniczają się do tego, co poszczególne jednostki doświadczyły same, ale obejmuje również to, co stanowi trwały dorobek, kolejnych pokoleń. Cechy rozwojowe natomiast wiążą się z wiekiem ucznia. To, w jakim wieku jest osoba ucząca się, nie pozostaje bez wpływu na jej rezultaty. Zależność tę stwierdzono dawno, a najbardziej ogólne prawidłowości usiłowano przedstawić za pomocą krzywych obrazujących zmiany zdolności uczenia się, zachodzące w życiu człowieka. Zdolność uczenia się wzrasta do dwudziestu kilku lat życia. Na ogół ludzie młodsi osiągają przewagę w sytuacjach, gdy czynności są zupełnie nowe i nie można wykorzystać wprawy zdobytej uprzednio. Gdy jednak to, co człowiek przyswoił sobie dawniej może być użyteczne, wówczas lepsze rezultaty osiągają osoby starsze. Ponadto z wiekiem ludzie nabywają wprawy w organizowaniu uczenia się, co wpływa wyraźnie na uzyskiwane rezultaty.
Przyswojenie określanych treści przychodzi osoba starszym z większym trudem i wymaga większego wysiłku, jednakże dzięki wprawie i uaktywnianiu różnorodnych mechanizmów kompensacyjnych, końcowe wyniki mogą nie być gorsze. Dopiero u osób znacznie zaawansowanych wiekiem pełna kompensacja staje się niemożliwa, zdolność uczenia się nawet, gdy mierzymy ją jedynie końcowymi rezultatami jednostki wyraźnie słabnie. Cechy indywidualne to te właściwości bardziej lub mniej trwałe, którymi różnią się osoby w tym samym wieku. Przykładami mogą być: płeć, inteligencja, zdolności specjalne, styl poznawczy, zainteresowania, dominujący rodzaj aktywności, wiedza, nastawienie, postawy i poglądy, poziom aspiracji, motywy uczenia się. Płeć nie wpływa różnicująco na zdolność uczenia się aczkolwiek rezultaty, jakie uzyskują chłopcy i dziewczęta nierzadko są różne. Dzieje się tak przede wszystkim w sytuacjach, gdy przedmiot uczenia się niejednakowo interesuje przedstawicieli odmiennych płci. Ci, dla których jest on bardziej atrakcyjny osiągają z reguły lepsze wyniki. Jeśli jednak materiał nie różnicuje pod tym względem osób uczących się to chłopcy i dziewczęta, a także dorośli mężczyźni i kobiety uzyskuje rezultaty podobne. Natomiast inteligencja bardzo wyraźnie wpływa na przebieg i efekty uczenia się. Ogólnie, im wyższa inteligencja, tym większa zdolność uczenia się, co nie znaczy, by inteligentniejsi uczniowie uzyskiwali zawsze lepsze wyniki szkolne. Zdarza się, że bardzo inteligentny uczeń ma oceny słabe ustępując uczniowi o inteligencji przeciętnej. Przyczyną tego może być u ucznia wybitnie inteligentnego, brak zainteresowania programem szkolnym i sposobem jego realizacji, dostosowanym do poziomu przeciętnego, poza ogólną zdolnością do uczenia się związaną z inteligencją ucznia. Na efekty wpływają w dużej mierze zdolności specjalne. Rzadko zdarza się, że ktoś uczy się wszystkich przedmiotów, jednakowo łatwo, uzyskując podobne rezultaty, a różnice zależą w dużym stopniu od zdolności specjalnych. Nie należy ich jednak traktować jako cech występujących jedynie u osób wybitnych. Znamionują one prawie każdego człowieka i sprawiają, że są dziedziny, w których uczenie się daje lepsze rezultaty niż te, jakie uzyskuje jednostka w pozostałych dziedzinach. Ze zdolnościami specjalnymi wiąże się często zainteresowania. Przejawiają się one w wybiórczości spostrzeżeń w gotowości do zajmowania się określonymi treściami i w ukierunkowaniu działań. W zależności od zainteresowań, uczniowie uzyskują w różnych przedmiotach, a także w poszczególnych ich fragmentach niejednakowe rezultaty. Różnice niekiedy bywają znaczne, zainteresowanie czymś, co ma nastąpić powoduje określone nastawienie. Człowiek przygotowuje się do odbioru pewnych treści, wybiórczo koncentruje na nich uwagę i dlatego spostrzega więcej i dokładniej. Nastawienie sprawia ponadto, że treści są lepiej w szerszym zakresie trwalej, z głębszym rozumieniem przyswajane. Poziom aspiracji wyznacza, czego uczeń oczekuje w zakresie swoich osiągnięć. To, jakie ma aspiracje, nie pozostaje bez wpływu na uzyskiwane rezultaty. Różne czynniki wpływają na poziom aspiracji jednostki. Ważne jest by odpowiadał on rzeczywistym możliwościom ucznia. Źle, jeśli jest zbyt niski, gdyż działa demobilizująco, źle jednak również, gdy za wysoki, ponieważ prowadzi nieuchronnie do porażki, poczucia niezadowolenia, zniechęcenia i silnego niepokoju. Powinien odpowiadać górnej granicy możliwości ucznia. Mając na uwadze czynniki wewnętrzne, pobudzające ucznia do aktywności w celu przyswojenia pewnych wiadomości lub umiejętności mówimy o motywach wyodrębniając wśród nich poznawcze, społeczno – ideowe, praktyczno – zawodowe i inne. Często bywa tak, że jedne motywy dominują nad innymi. Zakłada się, że motywy mają niejednakową wartość. Szczególne znaczenie przypisuje się motywom poznawczym. Istnieje pewien poziom motywacji optymalnej, zbyt słabe pragnienie, osiągnięcia celu, podobnie jak i pragnienie zbyt silne, okazuje się dla efektów ucznia niekorzystne.
Reasumując należy stwierdzić, iż wiedza jest kluczem, dlatego warto odwołać się do słów Michała Anioła, które brzmią„Wciąż się uczę”






















Bibliografia:

1. Fisher R.: Uczymy jak się uczyć. Warszawa 1999.
2. Encyklopedia pedagogiczna. Pod red. W. Pomykało. Warszawa 1997.
3. Wiatrowski Z.: Podstawy pedagogiki pracy. Bydgoszcz 2005.