Definicje projektujące i sprawozdawcze

TEMAT : DEFINICJE PROJEKTUJĄCE i SPRAWOZDAWCZE
W naszej mowie wprowadzono wyrazy według pewnej umowy. Ustanowiono że wyrazy w poszczególny sposób denotują dane przedmioty np. wprowadzając wyraz "sześcian" ustanowiono, że jest to nazwa figury przestrzennej, czyli wielościanu foremnego o podstawie kwadratu.
Postanowienie iż posługujemy się pewnym wyrazem do określenia jakiegoś przedmiotu na podstawie założonego warunku czyli określenia co ten wyraz dokładnie oznacza nazywamy KONWENCJĄ TERMINOLOGICZNĄ. Zdanie w którym ten warunek jest przedstawiony nazywamy wtedy POSTULATEM JĘZYKA.
Możemy więc zauważyć, że zdanie " sześcian jest to figura przestrzenna, foremna o podstawie kwadratu" będziemy przedstawiać jako postulat języka, zaś użycie wyrazu "sześcian" dla określenia " figury przestrzennej , która spełnia warunek iż jest wielościanem foremnym o podstawie kwadratu możemy określić jako konwencję terminologiczną.
W przedstawionym przeze mnie przykładzie - "sześcian jest to wielościan foremny o podstawie kwadratu ", zdanie to będzie definicją wyrazu "sześcian" na gruncie słownika ,który przedstawia odpowiednia konwencja terminologiczna wzbogacając ją o ten wyraz.
definicje wyrazu, która jest postulatem języka nazywamy DEF. PROJEKTUJĄCĄ w tym języku gdyż oparta jest ona na postanowieniu czyli projekcie dot. denotacji definiowanego wyrazu.
Konwencja terminologiczna jest oświadczeniem woli, w którym się coś postanawia. konwencję tą nie poddajemy ocenie na podstawie prawdy lub fałszu. poddajemy natomiast takiej ocenie def. projektującą.
Definicja projektująca jest oparta na postanowieniu iż wyraz definiowany był nazwą warunku tej def. Gdy to zostanie spełnione zdanie to będzie prawdziwe.
może się wydawać że, gdy zaczniemy nazywać jakiś przedmiot jakimś terminem to termin ten będzie w naszym języku nazwą tego przedmiotu. Jest to poprawne wtedy, gdy istnieje taki przedmiot który możemy tak nazwać. Otóż mamy prawo do przyporządkowywania terminom denotacje takich przedmiotów jakich tylko chcemy, pod warunkiem że takowe istnieją.
Więc jeżeli nałożymy na denotację terminu warunki sprzeczne to nie spełni ich żaden przedmiot.
Wyraz definiowany nie będzie więc nazwa danego przedmiotu mimo naszych chęci , To zdanie będzie fałszywe.
Możemy przyjąć def. projektującą jako bezbłędną wtedy tylko, gdy będziemy pewni że istnieje przedmiot, który ją spełnia.
Musimy więc przeprowadzić tzw. DOWÓD ISTNIENIA tego co spełnia tę def. Jeśli tego nie zrobimy definicja stanie się źródłem fałszu.
Oprócz dowodu istnienia przeprowadzamy także DOWÓD JEDNOZNACZNOŚCI tzn. musimy wykazać że tylko jeden przedmiot spełnia warunki nałożone przez def. na denotację wyrazu definiowanego.
Definicje projektujące mówią o rzeczywistości za pomocą wyrazów mowy, a nie o samych wyrazach.
Gdy będziemy pewni że podany przez nas przedmiot istnieje wtedy możemy przedstawić taką def. bezbłędnie na podstawie konwencji terminologicznej. Możemy więc zauważyć, że konwencja ta umożliwia nam wypowiadać bezbłędnie pewne zdania o rzeczywistości za pomocą wyrazu którego ta konwencja dot. Jednak postawione przez nas stwierdzenia nie są zbyt bogate.
Podając zdanie „ centymetr sześcienny” jest to „ milionowa część metra sześciennego ” jako definicję projektującą stwierdzamy iż centymetr sześcienny to milionowa część metra. Jest to fakt trywialny. Nazywamy tu tylko tę objętość za pierwszym razem „cent. Sześcienny” a za drugim „milionowa część metra sześciennego”
Gdy definicje projektowe stwierdzają fakty trywialne to nazywamy je TAUTOLOGIAMI DEFINICYJNYMI( czyli są to takie def., gdzie zwrot definiujący powtarza zwrot definiowany) możemy je określić jako ZDANIA DEFINICYJNE.
Tautologie mają zagwarantowaną prawdziwość poprzez odpowiednie konwencje terminologiczne są ARBITRALNE- Są one prawdziwe w każdej niepustej dziedzinie.
Przeciwstawne do zdań definicyjnych są ZDANIA RZECZOWE.
Dotyczą one rzeczywistości, które nie są tautologiami i ich następstwami. Odwołane są one do doświadczeń.
Np. twierdzeniem rzeczowy będzie twierdzenie „ waga mojego ciała to 54 kg.
Definicje projektujące – to definicje, które projektują, czyli ustalają, znaczenie danego wyrazu czy wyrażenia, np. na użytek jakiejś dyscypliny naukowej, ewentualnie jakiejś teorii naukowej czy tylko jakiegoś tekstu. Za pomocą tych definicji możemy arbitralnie ustalić znaczenie jakiegoś nowego wyrazu, który wprowadzamy do nauki, albo uregulować znaczenie wyrazu znanego i używanego w praktyce codziennej, ale w innym znaczeniu. W ten sposób znalazło się w nauce wiele nowych terminów, np. „pierwiastek”, „kwas”, „zasada”, „sól” itd. W zależności od tego, czy nasze definicje projektujące ustanawiają jakieś nowe pojęcia, czy tylko regulują znaczenie starych wyrazów, mówimy o definicjach ustanawiających (domyślnie: ustanawiających znaczenie nowych terminów) i regulujących (domyślnie: regulujących znaczenie starych terminów). W ten sposób np. wprowadzono do nauki wyraz „metr”, ustanawiając, że „długość równą jednej dziesięciomilionowej części ćwiartki południka ziemskiego” będzie się odtąd nazywać „metrem”. Tak właśnie brzmi definicja (projektująca) jednego metra. Podobnie „zaprojektowano” wiele innych terminów naukowych, nowych i dotąd nieznanych. Czasem posługiwano się znanymi słowami, ale nadawano im zupełnie nowe znaczenie.
Np. W medycynie użyto znanego nam wyrazu „Odra” – nazwa rzeki , dla określenia choroby zakaźnej wieku dziecięcego.
Poprzez wprowadzenia nowych znaczeń dla wyrazów możemy doprowadzić do wieloznaczności które mogą być przyczyną złych następstw.
Nie powstaną one wtedy gdy nadając nowe znaczenie dla wyrazu całkowicie pozbędziemy się starego.
Czasami nie pozbywamy się starego wyrażenia i tylko zastrzegamy iż nowego używamy w określonej dziedzinie. Postępujemy tak np. podczas dyskusji ustalamy wtedy termin który uczestnicy dyskusji będą rozumieli tak samo, będą go używali w takim samym znaczeniu.
Dzięki definicjom projektującym możemy uściślać i precyzować znaczenie terminów wieloznacznych, niewyraźnych czy nieostrych, co sprawi, że nasza wypowiedź stanie się jasna.
Za pomocą tych definicji przeprowadzamy ostra granicę zakresu definiowanego terminu w sferze przedmiotów w których nie rozstrzygnięto przy pierwotnym nieostrym znaczeniu czy są desygnatami jego czy nie.
Np. osoba która zdefiniuje termin „wysoki” nie wyłączy z jego zakresu osoby o wzroście 175 cm czy 180 cm ani nie zaliczy tu osoby o wzroście 150 cm i mniejszych, granicę jednak przeprowadzi w tym miejscu gdzie potocznie- nieostro określimy tym terminem osoby o tym wzroście. Nie możemy rozstrzygnąć czy osoby o danym wzroście są lub nie są wysokie.
Definicje projektujące które zmieniają nieostre znaczenie jakiegoś wyrazu ostro określają kontury jego zakresu zachowując jednocześnie nieostre rozgraniczenia tego wyrazu nazywamy: DEFINICJAMI REGULUJĄCYMI.
Definicjami projektującymi posługujemy się tylko w niektórych sferach naszego życia. Dają one cos nowego do skarbca ludzkiej wiedzy. Jednak niektóre wyrazy takie jak „deszcz” , „ławka”, „pogoda” nie weszły do naszego języka poprzez zmiany jakie wprowadzają definicje projektujące. Są one wynikiem nawyku, nie określono nigdy konkretnie że te wyrazy mają to właśnie oznaczać. Takie wyrazy nazywamy WYRAZAMI O ZNACZENIU ZWYCZAJOWYM. Są one przeciwstawne WYRAZOM O ZNACZENIU USTANOWIONYM. Definicje tego drugiego terminu wypowiadamy na podstawie ustanowienia terminologicznego.
Definicje które nie są oparte na takim ustanowieniu nazywamy DEFINICJAMI SPRAWOZDAWCZYMI.
Korzystamy z takich definicji najczęściej wtedy, gdy chcemy komuś wyjaśnić znaczenie jakiegoś terminu, którego ten jeszcze nie rozumie. Zazwyczaj uciekamy się wtedy do analizy słownikowej danego wyrazu (czyli zaglądamy do słownika i podajemy równoważnik słowny tego wyrazu) lub etymologicznej (tzn. podajemy jego etymologiczne znaczenie, analizując budowę wyrazu). Bywa też, że stosujemy obie metody jednocześnie. Chcąc np. podać znacznie wyrazu „filozofia”, podajemy jego etymologiczne znaczenie a zarazem słownikowe, korzystając (w tym konkretnym przypadku) ze słownika greckiego. Z tego słownika dowiadujemy się, że nasz wyraz „filozofia” zbudowany jest dwóch greckich słów, „filija” i „sofija”, z których jeden znaczy tyle, co „miłość”, a drugi znaczy „mądrość”. Razem otrzymujemy „miłość mądrości”. Kiedy indziej wyjaśnimy etymologicznie znaczenie wyrazu „samochód” – jako coś, co „samo chodzi”. Istotne w tych definicjach jest to, że posługujemy się w nich wyrazami w znaczeniu takim, jakie one już mają w utrwalonej zwyczajowo praktyce językowej. Nie podajemy w tych definicjach nowych znaczeń, lecz sięgamy do znaczeń już utrwalonych w danym języku. Oprócz metody słownikowej i etymologicznej, do wyjaśnienia znaczenia jakiegoś wyrazu możemy skorzystać jeszcze z innych metod, np. z metody filologicznej, tzn. sięgamy do literatury, by ustalić, w jakim znaczeniu używają tego konkretnego terminu pisarze i w jakich kontekstach. Do tej ostatniej metody uciekamy się np. wtedy, gdy chcemy poznać czy uściślić znaczenie wieloznacznych wyrazów łacińskich i greckich, które przez różnych antycznych autorów i w różnych kontekstach bywały używane w różnych znaczeniach. . Zauważmy jeszcze, że istotną czynnością przy definiowaniu za pomocą definicji sprawozdawczych jest analizowanie (słownikowe, etymologiczne, filologiczne) znaczenia definiowanych wyrazów lub elementów, z których one są zbudowane. Dlatego takie definicje nazywamy także definicjami analitycznymi. Termin „definicje sprawozdawcze” wziął się stąd, że te definicje niejako zdają sprawozdanie ze znaczenia określonych wyrazów czy wyrażeń. Nie ustanawiają one nowych znaczeń, a jedynie podają znaczenie utrwalone zwyczajowo. Definicje sprawozdawcze mogą być podane zarówno w stylizacji słownikowej, jak i przedmiotowej. W pierwszym przypadku ukazują znaczenie wyrazu, a w drugim definiują przedmiot.