Psotępowanie nakazowe

Pojęcie (Istota) Postępowania Nakazowego.


Postępowania szczególne wyodrębnia się ze względu na potrzebę zróżnicowania nakładu sił i środków w zależności od wagi przestępstwa, konieczność dostosowania przepisów prawa procesowego do poszczególnych zasad odpowiedzialności karnej albo mając na uwadze radykalne przyspieszenie postępowania w niektórych sprawach lub umożliwienie inicjowania procesu pokrzywdzonemu.
Uzasadnieniem wprowadzenia postępowania nakazowego do procesu jest postulat uproszczenia i przyspieszenia postępowania karnego w sprawach z zakresu drobnej przestępczości w celu zaoszczędzenia sił i środków niezbędnych do zwalczania przestępczości groźniejszej.
Najważniejszą cechą tego trybu z punktu widzenia jego założeń konstrukcyjnych jest eliminacja rozprawy głównej jako najważniejszego odcinka drogi procesu. Funkcją takiej konstrukcji jest stworzenie prawnej możliwości przypisania oskarżonemu odpowiedzialności karnej (ustalenia winy i określenia kary) z pominięciem form procesowych związanych z rozprawą. W rezultacie dochodzi do praktycznego wyłączenia publiczności kontradyktoryjności i bezpośredniości postępowania.
Za konstytutywną cechę postępowania nakazowego uznać należy zastąpienie wyroku nakazem karnym. Od wyroku różni się nie tyle treścią co trybem jego wydania oraz sposobem zaskarżania. Istnienie nakazu, a więc również byt postępowania nakazowego, zależy od zgody oskarżonego. Oskarżony, który nie akceptuje nakazu, może wnieść sprzeciw. W razie wniesienia sprzeciwu nakaz karny traci moc, a sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych.
Na istotę trybu nakazowego składają się trzy elementy:
 Eliminacja rozprawy
 Skazanie za przestępstwo nakazem karnym
 Możliwość sprzeciwu oskarżonego

Postępowanie nakazowe jest zatem trybem zredukowanym, polegające na przypisaniu oskarżonemu odpowiedzialności karnej poza rozprawą w drodze wydania nakazu karnego. Nakaz karny może być przez oskarżonego unicestwiony przez wniesienie sprzeciwu


Postępowanie przygotowawcze poprzedzające wydanie nakazu karnego

Polski tryb nakazowy jest postępowaniem wyłącznie sądowym, poprzedzonym postępowaniem przygotowawczym w formie dochodzenia uproszczonego. Z przyjęcia takiego modelu wypływają określone konsekwencje co do trybu przeprowadzania i utrwalania dowodów tworzących podstawę dowodową nakazu karnego.
Przede wszystkim należy podkreślić, iż w postępowaniu przygotowaw-czym, poza redukcjami formalizmu właściwymi dla dochodzenia uproszczonego, nie są dopuszczalne uproszczenia w zakresie zbierania i oceny dowodów ani też dodatkowe ograniczenia uprawnień podejrzanego. W szczególności w dochodzeniu poprzedzającym wydanie nakazu karnego udowodnieniu podlegają te same - co do zakresu - okoliczności jak w dochodzeniu zwyczajnym, a zmniejszenie formalizmu nie dotyka samego przebiegu poszczególnych czynności dowodowych. Każda czynność dowodowa musi być dokonana przy zachowaniu wszystkich , wymagań ustawy, a zatem tak jakby toczyło się dochodzenie zwyczajne.



Skierowanie sprawy do rozpoznania w trybie nakazowym

Postępowanie nakazowe jest trybem fakultatywnym. Stwierdzenie istnienia wszystkich przesłanek szczególnych tego trybu nie obliguje do wydania nakazu karnego, a jedynie umożliwia jego wydanie. Wybór trybu nakazowego należy do sądu, przy czym z rozmaitych przyczyn sąd może zrezygnować z możliwości wydania nakazu i uznać skierowanie sprawy na rozprawę za bardziej celowe. Jest charakterystyczne, iż polska ustawa procesowa nie przewiduje żadnych możliwości wpływania przez oskarżyciela publicznego na dobór spraw do postępowania nakazowego. Oskarżyciel publiczny wnosi akt oskarżenia w trybie uproszczonym. Ponieważ tryb uproszczony jest obligatoryjny, to właśnie ten tryb - a nie fakultatywne postępowanie nakazowe - powinien zostać wskazany w akcie oskarżenia jako tryb, któremu sprawa podlega.
W polskim modelu tego postępowania oskarżyciel publiczny nie ma wpływu na wybór postępowania nakazowego dzięki tej właściwości prawna regulacja postępowania nakazowego zapewnia prawidłowe rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności karnej. Nie zasugerowany przez oskarżyciela publicznego tryb rozpoznawania sprawy pozwala bowiem sądowi zarówno dobrać takie sprawy, które dowodowe odpowiadają postulatowi braku wątpliwości co do winy, jak i zastosować karę odpowiedniego rodzaju i wysokości.
Należy jednak zwrócić uwagę, iż obowiązujące przepisy procesowe nie zakazują oskarżycielowi publicznemu złożenia - wraz z aktem oskarżenia lub później - wniosku o rozpoznanie sprawy w postępowaniu nakazowym.
Wydaje się jednak, iż dołączanie do aktu oskarżenia fakultatywnych wniosków o wydanie nakazu karnego niekoniecznie musi zasługiwać na negatywną ocenę. Uwaga ta dotyczy zwłaszcza takich wniosków, u których podłoża leży porozumienie oskarżyciela i oskarżonego dotyczące ostatecznego załatwienia sprawy. Treścią tego porozumienia może być np. przyznanie się oskarżonego do winy i wyrażenie przezeń zgody na wydanie nakazu karnego w zamian za wyeksponowanie przez oskarżyciela okoliczności łagodzących. Niebagatelną korzyścią dla oskarżonego może się też okazać dyskretne załatwienie sprawy oraz uniknięcie związanych z rozprawą kosztów i straty czasu. Porozu-mienie może również obejmować zobowiązanie oskarżonego do naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu lub do przep-roszenia pokrzywdzonego. Nic chyba nie stoi na przeszkodzie, aby uznać tego rodzaju porozumienia za dopuszczalne, pod warunkiem że ich osiągnięcie nie będzie głównym celem postępowania. Uregulowanie postępowania nakazowego oraz poprzedzającego go dochodzenia musi zatem w pełni zabezpieczać realizację zasady prawdy materialnej, prawa do obrony, a zwłaszcza prawa do swobodnej wypowiedzi. Porozumienie nie może naruszać tych zasad i gwarancji. Podstawą rozstrzygnięcia zawartego w nakazie karnym nie może być porozumie-nie, lecz wyłącznie zebrane w sprawie dowody j Wydaje się, iż - przy wszystkich ograniczeniach i zastrzeżeniach - nie można odmówić tego rodzaju porozumieniom praktycznych walorów. Przyczyniają się one do przyspieszenia procesu i zmniejszenia jego kosztów - są więc zgodne z założeniami trybu nakazowego. Objęcie porozumieniem kwestii naprawienia szkody lub zadośćuczynienia zwiększa szansę trwałego zakończenia konfliktu pomiędzy pokrzywdzonym a oskarżonym. Można chyba oczekiwać większego stopnia akceptowalności nakazu, jeżeli na jego treść miał wpływ sam oskarżony. Dzięki ujawnieniu porozumienia na forum sądu, np. przez dołączenie do aktu oskarżenia wspólnego wniosku oskarżyciela i oskarżonego o wydanie nakazu karnego, sąd otrzymuje mniej lub bardziej szczegółową informację, jaki rodzaj rozstrzygnięcia oskarżony jest skłonny zaakceptować. Ujawnienie porozumienia pozwala również sądowi dokonać oceny zgodności zawartego porozumienia z prawem. Jeżeli porozumienie nie narusza zasad i przepisów procesowych oraz daje się pogodzić z dyrektywami wymiaru kary, to jego wzięcie pod uwagę przez sąd przy ferowaniu rozstrzygnięcia należałoby zaakceptować.




Po wniesieniu aktu oskarżenia sprawa podlega badaniu przez prezesa sądu. Następuje formalna kontrola aktu oskarżenia, a następnie prezes sądu rozważa, czy nie zachodzi potrzeba skierowania sprawy na posiedzenie. Bez wątpienia potrzeba taka zachodzi, jeżeli w świetle akt dochodzenia uzasadnione wydaje się wydanie nakazu karnego. Zasadne jest przeto celowościowe zalecenie, aby każdą sprawę o przestępstwo podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym prezes sądu poddawał wnikliwej ocenie pod kątem dopuszczalności zastosowania trybu nakazowego.


Strony postępowania nakazowego

Oprócz oskarżyciela publicznego i oskarżonego w postępowaniu nakazowym stroną może być powód cywilny. Warunkiem udziału powoda cywilnego w postępowaniu nakazowym jest wniesienie przez pokrzywdzonego powództwa cywilnego przed rozpoczęciem posiedzenia poświeconego wydaniu nakazu karnego.
Oskarżycielem publicznym w postępowaniu nakazowym może być prokurator albo jeden z organów uprawnionych w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, wydanego do prowadzenia dochodzeń oraz wnoszenia i popierania oskarżenia w postępowaniu uproszczonym.
Należy również dopuścić prawną możliwość pojawienia się w postępowaniu nakazowym oskarżyciela posiłkowego. Oświadczenie, że pokrzywdzony chce działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego, powinien złożyć po wniesieniu aktu oskarżenia, lecz przed rozpoczęciem posiedzenia.


Rodzaje i wysokości orzekanych kar

Można wyróżnić trzy grupy spraw o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w trybie uproszczonym.
Do pierwszej grupy należą przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności
do lat 3, karą ograniczenia wolności lub samoistną grzywną albo karą pozbawienia wolności do lat 3 i grzywną.
Do drugiej grupy przestępstw objętych trybem uproszczonym należą 4 występki. Są to przestępstwa przewidziane w art. 221 1 k.k. , art.224 k.k. , art. 225 k.k. i art. 288 1 k.k.
Wszystkie te przestępstwa są zagrożone tylko karą pozbawienia wolności o górnej granicy sięgającej 5 lat pozbawienia wolności. Sprawy o wymienione występki mogą być zatem rozpoznawane w trybie nakazowym jedynie w przypadkach pozwalających na wymierzenie kary ograniczenia wolności lub samoistnej grzywny na podstawie art. 54 lub 57 k.k.
Trzecia grupa przestępstw podlegających trybowi uproszczonemu obejmuje 7 występków przeciwko mieniu przewidzianych w kodeksie karnym w art. 199 1, art. 203 1, art. 204 2, art. 205 1, art. 212 1, art. 213, art. 215 1 k.k. Sprawy o te przestępstwa są rozpoznawane w trybie uproszczonym, jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub zamierzona nie przekracza 5000zł.
Z istoty postępowania nakazowego wynika, że zakres możliwych w tym trybie rozstrzygnięć sądu jest ograniczony. W odniesieniu do kwestii odpowiedzialności karnej możliwe jest tylko uznanie winy oskarżonego. Nakazem karnym nie można postępowania umorzyć ani warunkowo umorzyć.




Treść nakazu karnego
Nakaz karny powinien zawierać:
1) oznaczenie sądu i sędziego, który go wydał,
2) datę wydania nakazu,
3) imię i nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego,
4) dokładne ustalenie czynu przypisanego przez sąd oskarżonemu, ze wskazaniem zastosowanych przepisów ustawy karnej,
5) wymiar kary i inne niezbędne rozstrzygnięcia,
6) uzasadnienie.
Podobnie jak w przypadku wyroku, można wyodrębnić część wstępną nakazu (komparycję), obejmującą elementy wymienione w pkt. 1-3, oraz część dyspozytywną (rozstrzygnięcia sądu, zwane też sentencją), która powinna odpowiadać wymogom określonym w pkt. 4 i 5. Tak zwaną część motywacyjną nakazu stanowi jego uzasadnienie (pkt. 6). Jak widać, treść nakazu odpowiada w zasadzie treści wyroku skazującego. Jedyną poważniejszą różnicą jest brak wymogu przytoczenia w nakazie karnym opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu


Istota nakazu karnego oraz postępowania dopuszczalne po uprawomocnieniu się nakazu

Prawidłowo doręczony nakaz karny, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub sprzeciw cofnięto, ulega wykonaniu jak prawomocny wyrok skazujący. Z czysto formalnego punktu widzenia nakaz karny nie jest ani wyrokiem, ani postanowieniem. Można wskazać, że niektóre cechy zbliżają go do wyroków, a inne do postanowień. Treść nakazu w zasadzie odpowiada treści wyroku skazującego. Z kolei tryb, w jakim jest wydawany - na posiedzeniu, a nie na rozprawie - upodobnia go do postanowień. Można więc zaliczyć nakaz karny do postanowień szczególnego rodzaju, ponieważ rozstrzyga na posiedzeniu, a nie rozprawie kwestię odpowiedzialności karnej i łączące się z tym konsekwencje prawne. Uznaje się również nakaz karny za orzeczenie w znaczeniu szerszym, skoro podlega on wykonaniu jak prawomocny wyrok skazujący. Z doktrynalnego punktu widzenia są to propozycje trafne. Mają one nie tylko systematyzujące i porządkujące znaczenie, lecz pomagają rozwiązać praktyczne problemy dotyczące dopuszczalności orzekania kary łącznej na podstawie nakazów i wyroków, możliwości wniesienia rewizji nadzwyczajnej od prawomocnego nakazu karnego oraz wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym nakazem.
Istotą nakazu jest orzeczenie o winie i karze za przestępstwo. Ten właśnie argument, przesądza, iż - pomimo pewnych niespójności w kodeksowej systematyce decyzji procesowych - nakaz karny należy traktować w postępowaniu nadzwyczajnorewizyjnym tak jak wyrok skazujący. Z tych samych względów należy pozytywnie odpowiedzieć na pytanie o dopuszczalność wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym nakazem oraz o dopuszczalność wydawania wyroku łącznego na podstawie kilku nakazów lub nakazów i wyroków.