Prawie sto lat temu niemiecki biolog Ernest Haeckel wysuną propozycję, aby stworzyć osobne, trzecie królestwo istot żywych – PROTISTA – które obejmowałoby wszystkie jednokomórkowe organizmy wykazujące pod wieloma względami cechy pośrednie pomiędzy roślinami a zwierzętami. Propozycja ta, jakkolwiek frapująca na pierwszy rzut oka, nie uzyskała powszechnej aprobaty, ponieważ nie upraszcza ona spraw klasyfikacji, a raczej komplikuje. Pewne PROTISTA mają bardzo wyraźne cechy „roślinne” i są ściśle spokrewnione z pozostałymi roślinami. Niektóre są formami „zwierzęcymi”, inne wykazują cechy pośrednie pomiędzy roślinami a zwierzętami, jeszcze zaś inne odznaczają się całkowicie odrębnymi cechami, różniącymi je zarówno od roślin, jak i od zwierząt.
Protisty (Protista) - jedno z pięciu wyróżnianych obecnie królestw organizmów żywych, obejmujące te eukarionty (Jądrowce (Eukaryota lub Eukarya zwane też przez biologów Eukariotami lub Eukariontami) - organizmy zbudowane z komórek z jądrem komórkowym, odgraniczonym od cytoplazmy podwójną błoną białkowo – lipidową), które pozostały po wyłączeniu organizmów zaliczonych do zwierząt, roślin i grzybów, a więc jest to grupa parafiletyczna (Klasyfikacja naturalna organizmów uwzględnia ich pochodzenie i wszechstronne podobieństwo.). Nie istnieje żadna zaawansowana ewolucyjnie cecha, która wyróżniałaby protisty od pozostałych eukariontów. Większość protistów to jednokomórkowce, zdarzają się też wielokomórkowce, a nawet organizmy zbliżone do tkankowego (Tkanka to zespół komórek i ich wytworów (substancja międzykomórkowa) o podobnym pochodzeniu, budowie, przemianie materii i przystosowanych do wykonywania określonej funkcji na rzecz całego organizmu. Tkanki występują u zwierząt tkankowych (tkanki zwierzęce) oraz u roślin wyższych (tkanki roślinne).) poziomu organizacji. Protisty można podzielić na podstawie sposobu odżywiania na samożywne i cudzożywne.
Rozmnażają się przez podział komórki, czasem jednak spotyka się też rozród płciowy. Wielokomórkowce rozmnażają się za pomocą zarodników (zoospory). Protisty mają różne "układy lokomocyjne" i poruszają się za pomocą pełzania, ruchów rzęsek i wici, ruchów błonki falującej.
Ogólna charakterystyka
Protisty to organizmy eukariotyczne, w większości jednokomórkowe, o zróżnicowanej budowie morfologicznej, o wielkości od 10 μm(1 μm = 0,000 001 m = 10-6 m ) do kilku milimetrów. W budowie Protista można zazwyczaj wyróżnić przód, tył, stronę grzbietową oraz brzuszną, brak tkanek.
Budowa
Protisty wykształciły pellikulę, czyli błonę komórkową podścieloną utworami błoniastymi (efekt: wzmocnienie całej konstrukcji). Jej dodatkową właściwością jest duża elastyczność pozwalającą na poruszanie się ruchem ameboidalnym. Komórki protistów wypełnia cytoplazma, najczęściej podzielona na zewnętrzną ektoplazmę oraz ulokowaną centralnie w komórce endoplazmę. W komórce wykształciło się też jądro, mitochondria oraz plastydy Lokomocja u protistów:
- Wić (flagellum), rzęska (cilium) - twory identyczne pod względem konstrukcji, różniące się jednak liczbą, wielkością oraz tym, że rzęski połączone są włókienkami pod warstwą błony komórkowej (pellikuli), co pozwala na skoordynowanie ich ruchów.
- Nibynóżki (pseudopodia) - wykształcone u niektórych zarodziowców (grupa jednokomórkowych protistów zwierzęcych wyróżniona na podstawie kilku wspólnych cech morfologicznych, a zwłaszcza obecnością nibynóżek.), ich działanie polega na przelewaniu cytoplazmy do różnych rejonów komórki, a co za tym tworzenie uwypukleń czy wypustek komórki; pozwala to na przemieszczanie się ruchem ameboidalnym oraz na "oblewanie" ciała potencjalnej ofiary.
- Trwałe osadzenie na dnie morskim
- Swobodne unoszenie przez wodę.
Odżywianie
Protisty to organizmy heterotroficzne (cudzożywne) lub autotroficzne (samożywne). Część protistów może się odżywiać na przemian autotroficznie i heterotroficznie (miksotrofizmńć) (w zależności od warunków środowiska). Samożywne Protisty przeprowadzają fotosyntezę za pomocą barwników fotosyntetycznych, zaliczamy do nich głównie różne odmiany chlorofilu(barwnik obecny w roślinach zielonych), fikobiliny(barwniki fotosyntetyczne występujące u sinic) (niebieski), karotenowce (pomarańczowe), likopen (czerwony), ksantofile (żółty). Materiał zapasowy jest gromadzony pod postacią wielocukrów, glikogenu lub tłuszczów. Ponieważ protisty to małe organizmy, o względnie niskim tempie przemian i dużej powierzchni, wydalanie jest przeprowadzane w drodze dyfuzji.
Wyróżniamy 3 rodzaje odżywiania heterotroficznego:
- fagocytoza (Polega na pobraniu ze środowiska pokarmów stałych, odizolowaniu od cytosolu poprzez utworzenie wodniczki pokarmowej (lub innego tworu o podobnym przeznaczeniu, np. heterofagocyty) i trawieniu z udziałem lizosomów.)
- pinocytoza (jest to sposób odżywiania się organizmów jednokomórkowych (protista) lub wielokomórkowych (np. gąbek). Polega on na pobieraniu niewielkich cząsteczek pokarmu. Dzieje się to przez wytworzenie się wklęśnięcia w błonie komórkowej a następnie oblaniu dookoła pokarmu.)
- wchłanianie
Rozmnażanie się protistów
Protisty rozmnażają się:
- bezpłciowo - zazwyczaj rozmnażanie polega wtedy na podziale mitotycznym komórki - powstają dwie komórki potomne o jednakowym podłożu genetycznym, co prowadzi do szybkiego zwiększenia liczby osobników danego gatunku. Zasadniczą wadą jest brak zmienności genetycznej.
- płciowo - rozmnażanie płciowe prowadzi do powstawania nowych osobników o zmodyfikowanym materiale genetycznym. Nie dość, że gamety (komórka płciowa organizmów żywych.) pochodzą od różnych osobników, to na dodatek podczas procesu rozmnażania dokonuje się ich "mieszanie". U protistów rozmnażających się płciowo występuje przemiana faz jądrowych i przemiana pokoleń, występują różne cykle życiowe - haploidalny, diploidalny i haplodiploidalny z przemianą pokoleń.
Wśród protistów występują zarówno formy haploidalne jak i diploidalne.
Wyróżniamy też proces płciowy - koniugację. Nie jest to rozmnażanie, a tylko wymiana genów pomiędzy dwoma osobnikami, która prowadzi do rekombinacji genów
Zmysły, wrażliwość
Protisty zdolne są do odbioru bodźców zewnętrznych oraz reagowania na nie. Odbywa się to na zasadzie elektrycznej, dzięki polaryzacji błony komórkowej. Niektóre protisty wykształciły specyficzne
Systematyka protistów
Zwyczajowo dzieli się protisty na zwierzęce, roślinopodobne i grzybopodobne, nie są to jednak grupy taksonomiczne.
Podział protistów zwierzęcych
Zarodziec malaryczny
Protisty zwierzęce były wg starej klasyfikacji zaliczane do królestwa zwierząt, w chodząc w skład typu pierwotniaki (Protozoa). Są to organizmy jednokomórkowe odżywiające się cudzożywnie, na drodze fagocytozy, pasożytnicze lub drapieżne.
- Typ: Parabasalia
o wiciowce nie posiadające mitochondriów. Czasem jedna z wici tworzy błonkę falującą
przykłady: rzęsistek
- Typ: Kinetoplastida (kinetoplastydy)
o wiciowce z kinetoplastem, który przypomina mitochondrium. Może występować błonka falująca
przykłady: świdrowiec
- Typ: Choanoflagellata (wiciowce kołnierzykowe)
o wiciowce z cytoplazmatycznym kołnierzykiem; wić z dodatkowym ciałkiem podstawowym (jak u zwierząt)
- Typ: Apicomplexa (syn. Sporozoa) (apikompleksy)
o często pasożyty wewnątrzkomórkowe; skomplikowany cykl życiowy
przykłady: zarodziec malarii
- Typ (istnieją wątpliwości co do zasadności wyróżniania tego typu): Sarcodina (zarodziowe)
o Protista poruszające się z pomocą nibynóżek
przykłady: ameby, otwornice, promienice
- Typ: Ciliata (orzęski)
o wolno żyjące lub symbiotyczne; dwa rodzaje jąder (makronukleus i mikronukleus) ; proces płciowy (koniugacja)
przykłady: pantofelek wirczyk didinium
Podział protistów samożywnych
Protisty roślinopodobne to jedno- lub wielokomórkowce, niekiedy na tkankowym poziomie organizacji. Charakteryzują się samożywnością, często pozyskaną odmiennymi sposobami (chloroplast "pozyskany" w wyniku symbiozy wtórnej).
- Typ: Euglenophyta (eugleniny)
o jednokomórkowe wiciowce, zbliżone do kinetoplastydów (patrz wyżej), czasem cudzożywne
przykłady: euglena
- Typ: Pyrrophyta (syn. Dinoflagellata) (tobołki)
o jednokomórkowe wiciowce, samożywne, cudzożywne, wolnożyjące lub pasożytnicze
bruzdnice
- Typ: Chrysophyta (chryzofity)
o jedno lub wielokomórkowe, niekiedy tkankowce
przykłady: złotowiciowce, okrzemki, różnowicowce, brunatnice
Podział protistów grzybopodobnych
Protisty grzybopodobne - kilka grup protistów zaliczanych kiedyś do grzybów, ale z nimi nie spokrewnionych. Wykazały to badania sekwencji DNA jednych i drugich.
- Typ: Myxomycota (śluzowce)
o lądowe, ożywiają się martwą materią
przykład: plazmodium
- Typ: Oomycota (lęgniowce)
o wodne lub glebowe, saprofityczne (saprofityczne żywią się martwymi szczątkami roślinnymi ) lub pasożytnicze
przykład: fitofora roztoczkowce