Państwa Europy Środkowo-Wschodniej w XII-XVI wieku. Czechy

CZECHY W WIEKU XII-XV

PRZEOBRAŻENIA POLITYCZNE

Od przełomu VIII i IX w. w Czechach panowała dynastia Przemyślidów.
W 950 r. książe czeski BOLESŁAW I złożył hołd lenny cesarzowi niemieckiemu OTTONOWI I . Tym samym Czechy stały się lennem cesarstwa niemieckiego.
Osłabiło to sytuację państwa w Europie Środkowo-Wschodniej, a przede wszystkim dało pretekst opozycji w Czechach. Spór pomiędzy władcami czeskimi, a możnowładcami doprowadził do rozbicia politycznego.
W 1003 r. doszło nawet do tego, że władzę w państwie czeskim udało się zdobyć BOLESŁAWOWI CHROBREMU. Jednak okrucieństwa, jakich dopuszczali się żołnierze Bolesława, doprowadziły do powstania antypiastowskiego w Czechach.
W 1004 r. zainterweniował cesarz niemiecki. Władza powróciła w ręce Przemyślidów.

Czechy przechodziły kryzys władzy. Mimo to w połowie XI w. Książe BRZETYSŁAW I wprowadził ważne reformy w tzw. STATUTACH BRZETYSŁAWA. Najważniejszą była ZASADA SENIORATU ustalająca dziedziczenie władzy w państwie.

Mimo to jego syn – WRATYSŁAW II miał z dziedziczeniem duże trudności i musiał toczyć wojny z braćmi. Zawiłą sytuację w państwie czeskim wykorzystał król polski Bolesław Śmiały, który usiłował zdobyć Śląsk. To skłoniło Wratysława do ściślejszej współpracy z cesarzem niemieckim. Wratysław został koronowany w 1085 roku.

W XII wieku otoczone państwami niemieckimi księstwo czeskie płaciło Cesarstwu niemieckiemu daninę wojenną (TRYBUT), a żołnierze czescy walczyli w niemieckich szeregach. Podzielona na wiele linii dynastia Przemyślidów rozrastała się w wyniku czego przestała obowiązywać zasada senioratu. WŁADYSŁAW II panujący w latach 1140 -1173 przy wydatnej pomocy niemieckiej zjednoczył państwo, kończąc okres rozdrobnienia feudalnego. Zakończył spór z księciem Moraw, a wspólnie z cesarzem niemieckim walczył przeciwko Bolesławowi Kędzierzawemu i Węgrom. Za swoje zasługi w 1158 roku został uhonorowany koroną i zdobył prawo do uczestniczenia w elekcji królów niemieckich.

Pod koniec XII wieku Czechy były nadal krajem zależnym od Niemiec.
Rządzący nimi królowie z dynastii Przemyślidów pozostawali pod wpływem cesarzy niemieckich. Ok. 1200 roku w Niemczech rozpoczęły się walki o władzę między największymi rodami możnowładców – HOHENSTAUFAMI i WELFAMI.
Była to pomyślna sytuacja polityczna, ponieważ władcy niemieccy byli zajęci swoimi sprawami i nie mogli dobrze kontrolować sytuacji w Czechach. Wydarzenia te umiejętnie wykorzystał PRZEMYSŁ OTOKAR I (1198-1230) z dynastii Przemyślidów.

Był on sprytnym politykiem. Umiejętnie lawirując pomiędzy wojującymi stronami zdobył dosyć dużą swobodę. W 1198 r. otrzymał od cesarza niemieckiego prawo do dziedziczenia czeskiej korony, a w 1203 roku został ukoronowany na króla Czech. Ponieważ w cesarstwie niemieckim w latach 1198- 1273 panował okres walk o tron i tzw. WIELKIEGO BEZKRÓLEWIA Przemysł Otokar I drogą umiejętnych sojuszy i dobrych stosunków z sąsiadami umocnił swoje panowanie w Czechach.
Umierając w 1230 pozostawił silne państwo, które było faktycznie niezależne od Niemiec.


Po śmierci Przemysła Otokara I władzę w Czechach objął jego syn
WACŁAW I. W tym samym czasie w Austrii umarł ostatni panujący z rodu Babenbergów – Fryderyk Bitny.
Wacław I zaangażował się w walkę o tron austriacki. Do walki o spadek po Babenbergach przystąpiły także inne państwa, przede wszystkim Węgry. Wacław I ożenił swojego syna PRZEMYSŁA OTOKARA II z księżniczką austriacką, chcąc w ten sposób potwierdzić swoje prawa do tronu austriackiego. W odpowiedzi na to król węgierski zawiązał KOALICJĘ ANTYCZESKĄ , w skład której weszli on, książe opolski i książe krakowski.
Rozpoczęła się wojna czesko-węgierska, która zakończyła się już po śmierci Wacława I, pokojem w Budzie w 1254 roku. Na jego mocy władca czeski zatrzymał Górną Austrię, natomiast węgierski Dolną Austrię. Ekspansja czeska w XIII wieku była skierowana na południe.

W 1254 roku w Dolnej Austrii wybuchło powstanie przeciwko panowaniu węgierskiemu. Wojna czesko – węgierska została wznowiona. Obie strony starały się pozyskać jak największą liczbę sojuszników. Polscy książęta dzielnicowi znaleźli się w przeciwnych obozach. Część z nich poparła Węgrów, a część Czechów. Po klęsce Węgrów w 1260 r. Kressenbrunn, Czesi przyłączyli do swego państwa kilka krain, m.in. Syrię, Karyntię, Austrię i Krajinę. Silna była także rywalizacja Otokara II z szybko awansującym rodem niemieckich Habsburgów. Walka o posiadłości austriackie początkowo przebiegała korzystnie dla Czech, jednak w bitwie pod Suchymi Krutami w 1278 Rudolf Habsburg – założyciel dynastii Habsburgów- pokonał wojska czeskie. Zginął także król Przemysł Otokar II.

Po chwilowym zamęcie w 1283 r. władzę w Czechach objął syn poległego króla WACŁAW II. Za jego panowania nastąpiła zmiana kierunku ekspansji państwa czeskiego, które zwróciło się w stronę północną i wschodnią. Zachęcony zapisem poczynionym przez jego ciotkę Gryfinę, wdowę po księciu Leszku Czarnym, Wacław II wysunął pretensje do tronu krakowskiego. Pod jego władzą znalazły się księstwa śląskie. W 1291 roku Wacław II opanował Kraków, a w latach następnych Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie, co pozwoliło mu koronować się w 1300 r. w Gnieźnie na króla polskiego.

W 1301 r. na Węgrzech wygasła dynastia Arpadów. Wacław II skorzystał z poparcia węgierskiej szlachty i uzyskał koronę węgierską dla swojego syna WACŁAWA III.
Uwikłanie dynastii Przemyślidów w sprawy węgierskie przekreśliło dotychczasowe osiągnięcia królów czeskich. Wacław III usiłował opanować trony w Polsce, Czechach i na Węgrzech. W 1306 r. w trakcie przygotowań do wyprawy do Polski, Wacław III został zamordowany. Król nie miał potomka. Dynastia Przemyślidów wygasła.

Równocześnie rozpoczęła się trwająca 4 lata walka o tron. Początkowo wyszedł z niej zwycięsko Rudolf Habsburg, który panował jednakże w Pradze bardzo krótko, bo tylko 1 rok. Po nim koronę uzyskał Henryk Karyncki. Stracił on jednak tron w wyniku działania opozycji.

Koronę czeską ofiarowano JANOWI LUKSEMBURSKIEMU (1310-1346) synowi króla niemieckiego. Władzę w Czechach objęła dynastia LUKSEMBURGÓW. Odegrała ona niemałą rolę polityczną, a także podniosła prestiż Czech w Europie.

Jan Luksemburski był doskonałym politykiem. Marzył o koronie niemieckiej, jednak próby jej uzyskania spełzły na niczym. Władca wysunął więc pretensje do korony polskiej, powołując się na prawo spadkowe po Przemyślidach, w tym celu wyprawił się w 1327 r. na Kraków. Próba opanowania Krakowa nie powiodła się, natomiast władcy czeskiemu złożyło hołd kilku książąt śląskich.

Pretensji do korony polskiej zrzekł się Jan Luksemburski w 1335 r. podczas zjazdu w Wyszehradzie za sumę 20 000 kop groszy praskich. W 1339 r. uzyskał natomiast Śląsk, którego na rzecz Czech zrzekł się Kazimierz III Wielki. Już za czasów jego syna KAROLA IV w 1348 r. został zawarty pokój z Polską w Namysłowie, kończący kilkuletni zatarg.

Następcą Jana Luksemburskiego został jego syn KAROL IV, którego panowanie zalicza się do najwspanialszych okresów w historii Czech. Na króla czeskiego został ukoronowany w 1347 r. W 1355 wyprawił się do Rzymu, gdzie został koronowany na cesarza. W 1356 r. na zjeździe w Pradze Kazimierz II Wielki zrzekł się pretensji do księstw śląskich, w zamian za rezygnacje Karola z księstwa płockiego. Około 1360 r. miał spór Luksemburgów z Andegawenami (dynastią panującą na Węgrzech), który został załagodzony podczas słynnego zjazdu monarchów w Krakowie w 1364 r, upamiętnionego w tradycji ucztą wydaną przez rajcę krakowskiego Mikołaja Wierzynka.

W 1348 r. Karol wprowadził doktrynę CORONA REGNI. Zakładała ona niezależną własność państwa; tzn., że król nie był już bezpośrednim właścicielem państwa tak jak w wiekach poprzednich.

Karol IV zmarł w 1378 r. Następcą na tronie czeskim został jego syn WACŁAW IV, którego Karol kazał koronować na króla czeskiego już w 1363 r., a w 1376 r. przeforsował jego wybór na króla niemieckiego.


SYTUACJA GOSPODARCZA

1. Osadnictwo na prawie niemieckim
W Czechach wystąpiło najwcześniej; zapoczątkowały je klasztory cystersów;
Na czele lokacji stawał sołtys zwany RYCHTARZEM;

2. Urbanizacja
Wzorem było prawo magdeburskie, jednak w Czechach wykształciło się prawo praskie i brneńskie; w Czechach miał miejsce dynamiczny rozwój miast górniczych, m.in. Kutnej Hory, która posiadała bogate złoża srebra; zrodziło się również prawo górnicze;

3. Rzemiosło i handel
Czechy przodowały w dziedzinie rzemiosła i handlu; w miastach czeskich istniało ok. 40 wyspecjalizowanych rzemiosł i zawodów; najważniejszą gałęzią przemysłu było górnictwo, które przynosiło ogromne dochody; mimo, że w XII w ., w czechach przeważał import nad eksportem, to państwo było dosyć bogate, ze względu na pokłady srebra. Czechy eksportowały, czyli sprzedawały ponadto wyroby z drewna, wosk i miód, Importowały zaś miedź i bydło z Węgier, sól i ołów z Polski, ryby z Pomorza, jedwabie i korzenie z Włoch, a z Europy Zachodniej sukno.