Pasożyty, nowotwór

Nowotwór, nieprawidłowy i nadmierny rozrost tkanki ustroju,
nieskoordynowany z pozostałymi tkankami, trwający mimo
ustąpienia czynnika, który go wywołał i nie reagujący na
naturalne mechanizmy regulacyjne organizmu.
Pierwotniaki (Protozoa), bezkręgowce zaliczane są wyłącznie
zwierzęta jednokomórkowe o mikroskopijnych rozmiarach ciała.
Mają szereg przystosowań umożliwiających im bytowanie w rozmaitych
środowiskach, toteż spotykamy wśród nich ogromne zróżnicowanie gatunków. Komórka pierwotniaków posiada jedno lub więcej jąder otoczonych cytoplazmą, zawierającą również organelle komórkowe, jak np. wodniczki tętniące, wodniczki pokarmowe, plastycydy, mitochondria i inne. Warstwę zewnętrzną komórki stanowi błona komórkowa, u niektórych gatunków występuje dodatkowo zewnętrzny pancerzyk. Odżywiają się drogą fagocytozy, pinocytozy, osmozy, a
formy o wyższym stopniu rozwoju pobierają pokarm przez cytostom, czyli nibyusta. Rozmnażanie następuje zarówno na drodze płciowej, jak i bezpłciowej. Rozród płciowy może przebiegać na kilka sposobów, m.in. może być hologamiczny, polegający na przekształceniu się całych osobników w gamety, bądź izogamiczny, w którym wytwarzane są tzw. izogamety o jednakowej budowie i fizjologii lub wykazujące
nieznaczne różnice. Rozród bezpłciowy przebiegać może na drodze podziału, w wyniku którego powstają dwa osobniki potomne, lub w drodze podziału wielokrotnego,
zwanego schizogonią, z całym szeregiem osobników potomnych, wreszcie przez pączkowanie. U niektórych pierwotniaków występuje zjawisko przemiany pokoleń rozmnażających się na przemian płciowo i bezpłciowo. Mogą poruszać się samodzielnie dzięki ruchom rzęsek, wici bądź za pomocą różnego rodzaju nibynóżek. Wyróżniamy 5 typów pierwotniaków: wiciowce zwierzęce, korzenionóżki (Rhizopoda), promienionóżki, zarodnikowce, orzęski. Pierwotniaki są najstarszą ewolucyjnie grupą zwierząt. Liczne formy, jako pasożyty ludzi i zwierząt, wywołują szereg groźnych chorób.
Gatunki pierwotniaków o wapiennych pancerzach otaczających ciało utworzyły warstwy wapieni,
zwanych otwornicowymi, wykorzystywane jako pokłady kredy.
Toksoplazmoza, choroba wywołana przez pierwotniaka Toxoplasma gondii, należącego do klasy Sporozoa ( zarodnikowce). Źródło zakażenia stanowią zwierzęta dzikie i domowe (zwłaszcza koty).
Rozróżnia się dwie postacie choroby: toksoplazmozę nabytą - mniej groźną, występującą u osób dorosłych, i toksoplazmozę wrodzoną - spowodowaną przejściem zarazka przez łożysko od matki do płodu.
Zarażenie łożyskowe powoduje obumarcie płodu i poronienie lub stwierdzane po urodzeniu objawy mózgowe, jako następstwo zapalenia mózgu i opon, a także małogłowie i wodogłowie. Częsta jest również wrodzona toksoplazmoza oczu.
W wyniku toksoplazmozy wrodzonej występują późne zaburzenia funkcji umysłowych dziecka (ok. 70 przypadków na 10 000 żywo urodzonych dzieci), a rozpoznawane zwykle dopiero w przedszkolach i pierwszych latach szkolnych.
Toksoplazmoza jest jedną z oportunistycznych infekcji pojawiających się przy zakażeniu wirusem HIV.
Zarodziec, zarodziec malarii, plazmodium (Plazmodium), rodzaj pierwotniaków zaliczany do gromady krwinkowców (Haemosporidia), pasożytujący w czerwonych krwinkach ssaków, ptaków, gadów, a także płazów. Kilka gatunków zarodźców wywołuje u ludzi chorobę zwaną malarią (zimnicą).
Postać inwazyjna zarodźca, tzw. sporozoit, przedostaje się do krwi ludzkiej wraz ze śliną komara widliszka. Poprzez naczynia krwionośne dociera do wątroby i śledziony, gdzie w komórkach układu siateczkowo-śródbłonkowego rozmnaża się bezpłciowo w procesie schizogonii. Komórki potomne rozmnażają się dalej w czerwonych ciałkach krwi, jest to tzw. schizogonia erytrocytalna. Następnie zakażone krwinki pękają, uwalniają się osobniki potomne, merozoity, z których każdy atakuje kolejną krwinkę. Zjawisku temu towarzyszą ataki gorączki i dreszczy. Po pewnym czasie część merozoitów przekształca się w gametocyty, które dla dalszego rozwoju muszą przedostać się do ciała komara wraz z krwią. W jelicie komara gametocyty zamieniają się w gamety żeńskie i męskie, które kopulują i tworzą zygoty. Zygoty przenikają przez ścianę jelita i na jego zewnętrznej stronie wytwarzają sporozoity, które umiejscawiają się w śliniankach komara, skąd następnie podczas ukłucia przedostają się do krwiobiegu kolejnego żywiciela.
Do najlepiej poznanych gatunków zarodźców należą: zarodziec pasmowy (Plasmodium malariae), wywołujący malarię czwartaczkę, zarodziec ruchliwy (Plasmodium vivax), powodujący malarię trzeciaczkę, zarodziec sierpowy (Plasmodium falciparum), przyczyna malarii tropikalnej, oraz zarodziec owalny (Plasmodium ovale), stanowiący źródło malarii o przebiegu podobnym do trzeciaczki.
Rzęsistki (Trichomonadina), pierwotniaki o pasożytniczym trybie życia zaliczane do wiciowców zwierzęcych (Zooflagellata), tworzące odrębną gromadę. Długość od kilku do kilkudziesięciu µm. Rzęsistki rozmnażają się przez podział, pasożytują w przewodzie pokarmowym oraz w drogach moczowych i płciowych u kręgowców i bezkręgowców.
Przedstawicielami rzęsistków są m.in.: rzęsistek jelitowy (Trichomonas hominis), występujący u człowieka w jelicie grubym, oraz rzęsistek bydlęcy (Trichomonas foetus). Rzęsistki znajdujące się w drogach rodnych, np. rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis), wywoływać mogą schorzenie zwane rzęsistkowicą.
Owady (Insecta), gromada zaliczana do typu stawonogów (Arthropoda), obejmująca ok. 75% wszystkich opisanych dotychczas gatunków zwierząt, łącznie ok. 800 tys. gatunków. Owady charakteryzują się swoistą budową ciała, złożonego ze zróżnicowanej głowy, zaopatrzonej w jedną parę czułków i jedną lub więcej par oczu (oczy proste, oczy złożone), tułowia, na którym znajdują się 3 pary odnóży oraz u gatunków uskrzydlonych skrzydła, i odwłoka
Wszy (Anoplura), rząd owadów zaliczany do podgromady owadów uskrzydlonych, obejmujący wyłącznie gatunki pasożytujące na ssakach, również na ludziach.
Do wszy należą owady niewielkich rozmiarów, od 0,35 do 6 mm długości, silnie spłaszczone, pozbawione skrzydeł, okryte skórzastym, chitynowym pancerzem o ściśle zrośniętych segmentach. Mają zredukowane oczy, krótkie czułki, kłująco-ssące narządy gębowe, odnóża przednie i środkowe wyspecjalizowane w poruszaniu się wzdłuż włosa, odnóża środkowe i tylne wyposażone są w pazurki czepne, dzięki którym wesz może utrzymać ciężar 2000 razy przewyższający ciężar jej ciała. Żywią się krwią wysysaną po nakłuciu skóry żywiciela.
Samice wszy są większe od samców, jaja, tzw. gnidy, przyklejają do włosów. Po ok. 6 dniach z jaj wylęgają się larwy, przypominające wyglądem i sposobem odżywiania osobniki dorosłe.
Wesz ludzka występuje w dwóch formach - wesz głowowa (Pediculus humanus capitis) oraz wesz odzieżowa (Pediculus humanus vestimenti), różniących się nieznacznie wielkością i trybem życia. Gatunek ten jest roznosicielem riketsji (Rickettsia) wywołujących tyfus plamisty, powoduje także inne choroby, np. wszawicę.
Wesz łonowa osiąga długość do 2,5 mm, pasożytuje głównie w okolicy łonowej, charakteryzuje się silnie rozszerzonym tułowiem i odwłokiem oraz masywnymi narządami czepnymi odnóży.
Pchły (Siphonaptera), owady z rzędu zaliczanego do podgromady owadów uskrzydlonych, zamieszkujące prawie całą kulę ziemską. Pchły mają niewielkie rozmiary, najwięksi przedstawiciele osiągają 6 mm długości ciała, które u wszystkich pcheł jest bocznie spłaszczone. Posiadają silnie rozwinięte odnóża, umożliwiające im długie skoki, dochodzące do 1 m długości (200 razy przekraczające długość ciała owada), wysokość skoku do 30 cm.
Jednym z najpospolitszych gatunków pchły jest pchła ludzka (Pulex irritans) - pasożyt ludzi i zwierząt, osiągająca do 3,5 mm długości ciała, brunatno ubarwiona, wywołująca świąd skóry, jeden z przenosicieli zarazków dżumy oraz innych chorób. Może obywać się bez pożywienia do 18 miesięcy.
Innymi przedstawicielami pcheł są: pchła szczurza (Xenopsylla cheopis) oraz tunga (Tunga penetrans), pasożytująca w skórze ludzi i zwierząt, wywołująca owrzodzenia i trudno gojące się rany.
Pluskwa domowa (Cimex lectularius), owad z rodziny pluskwowatych, zaliczanej do rzędu pluskwiaków różnoskrzydłych. Osiąga długość ciała do 6 mm, szerokość ok. 3 mm. Ubarwienie brunatne, kształt owalny, ciało spłaszczone grzbietobrzusznie. Pluskwa domowa jest pasożytem zewnętrznym człowieka (ektopasożyt), odżywiającym się krwią, atakuje również ptaki, ssaki i niektóre gady. Aktywna głównie nocą.
Na brzusznej stronie ciała u nasady trzeciej pary nóg umieszczone są gruczoły wydzielające substancję o przykrej woni. Występuje kosmopolitycznie. Najczęściej samice pluskwy domowej składają jaja w szparach w podłodze oraz przyklejają je do drewnianych przedmiotów, np. mebli, ram obrazów. Larwy wylęgają się po upływie ok. 10 dni, rozwój ich trwa kilka tygodni, w tym okresie linieją 5 razy.
Pluskwa domowa jest owadem niezwykle odpornym na niekorzystne warunki bytowania, jak niska temperatura i brak pożywienia, bez którego może obyć się przez kilkanaście miesięcy.
Roztocza, saprofity, organizmy cudzożywne odżywiające się związkami organicznymi pochodzącymi z rozkładu martwych szczątków roślin i zwierząt. Ważne ogniwo warunkujące ponowne włączenie pierwiastków odżywczych do obiegu materii w ekosystemie (destruenci). Roztocza najliczniej reprezentowane są wśród bakterii i grzybów.
Cudzożywne (saprofityczne) rośliny wyższe nie mają zdolności bezpośredniego pobierania związków organicznych. Pośredniczą w tym procesie inne organizmy, np. grzyby, których strzępki oplatają lub wnikają w głąb ich korzeni (mikoryza). Saprofityczne rośliny wyższe pozbawione są barwników asymilacyjnych (stąd ich żółtawa barwa), posiadają uwstecznione liście i dobrze rozwinięte systemy korzeniowe.
Świerzb, pasożytnicza choroba skóry spowodowana przez świerzbowca ludzkiego (świerzbowce). Zakażenie może być bezpośrednie (przez kontakt z chorym) lub pośrednie (najczęściej przez zakażoną bieliznę pościelową).
Objawy kliniczne: silny świąd, nasilający się w nocy, na skórze widoczne nory świerzbowcowe (krótkie korytarze, które samica drąży w naskórku), zakończone wykwitem grudkowym, w którym znajduje się pasożyt. Leczenie maściami przeciwświerzbowymi
Kleszcze (Ixodides), stawonogi zaliczane do rzędu roztoczy z gromady pajęczaków, ektopasożyty ssaków i ptaków. Wśród kleszczy wyróżnia się 2 rodziny: kleszcze twarde (Ixodidea) oraz obrzeżki.
Żywią się krwią zwierząt wczepiając się w skórę tzw. hipostomem za pomocą szczękoczułków. Hipostom ma postać wypustki posiadającej skierowane ku tyłowi kolce utrudniające oderwanie wczepionego w skórę kleszcza. Po okresie trwającym nieraz nawet kilka tygodni kleszcz odczepia się od swojego żywiciela i wówczas samice składają jaja, po czym wspinają się na krzewy lub wysokie rośliny oczekując na kolejną ofiarę.
Niezwykle odporne na brak pożywienia, wytrzymują głód przez okres kilku lat. Niebezpieczne ze względu na przenoszenie szeregu chorób, m.in. kleszczowego zapalenia mózgu. Znanych jest kilkaset gatunków, w Polsce najpospolitszy jest kleszcz pastwiskowy (Ixodes ricinus).
antybiotyki (anty- + gr. bos ‘życie’) farm., med. substancje wyodrębnione w niektórych drobnoustrojach i mające działanie hamujące wzrost i rozmnażanie zarazków, np. pierwszym zastosowanym w medycynie a. była penicylina.