KULTURA
Teatr
Kultura Aten była głównie związana z kultem bóstw opiekuńczych miasta i mieszkańców. Wyjątkowe znaczenie miały obchodzone w marcu ku czci boga wina, Dionizosa-pięciodniowe Wielkie Dionizje (Dionysia), które przerodziły się w pierwszy w dziejach festiwal teatralny. Grecy rozpoczynali swoje coroczne święto korowodami przebierańców, ledwo odzianych kobiet, satyrów (postaci ludzkich z końskimi uszami, kopytami i ogonami), lwami, lampartami ciągnącymi rydwan. Największy rozkwit teatru nastąpił w Atenach w V wieku p.n.e. Dwóch, później trzech aktorów mówiło na scenie wierszowany dialog, nosząc na twarzach groteskowe maski, które umożliwiały im wcielanie się w różne role męskie i żeńskie. Występy były przerywane w regularnych odstępach pieśniami chóru. Chór zresztą nie tylko śpiewał, ale i tańczył, stąd okrągłą platformę, na której występował nazywano orchestrą. Podstawowymi gatunkami dramatu greckiego była tragedia i komedia. Z olbrzymiej twórczości dramatycznej zachowały się 43 dzieła autorów uznanych za największych: tragedie Ajschylosa (70 tragedii i 20 dramatów satyrowych), Sofoklesa (90tragedii, 30dramatów satyrowych) i Eurypidesa (ok. 90 sztuk tragedii psychologicznej i tragiko-komedii) oraz komedie Arystofanesa.
Literatura
W Grecji rozpowszechniły się trzy gatunki literackie liryka, epika i tragedia. Najbardziej znanymi twórcami greckiej literatury są:
· Homer. Pochodził on z wyspy Chios, żył na przełomie IX/VIII w. p.n.e. Ten niewidomy śpiewak był pierwszym w dziejach greckich i jednocześnie największym i niedoścignionym poetą. Iliada powstała ok. 800 r. p.n.e. Jest utworem opartym na micie o wojnie trojańskiej i dotyczy wydarzeń z ostatniego roku wojny.„Odyseja”, również dzieło Homera powstała ok. 750 r. p.n.e. i opowiada dzieje powrotu Odyseusza do swej rodzinnej Itaki.
· Safona- twórczyni intymnej liryki osobistej
· Anakreont- twórca poezji biesiadnej
· Ezop- twórca bajki, w której pod postaciami zwierząt kryją się ludzie, bądź ludzkie cechy
Sztuka
Grecka sztuka dzieli się na trzy okresy:
· archaiczny (XI-VI w. P.n.e.) ukazujący wpływy egipskie. Powstały wtedy pierwsze posągi nagich stojących mężczyzn (Kurosy) i odzianych w fałdziste szaty kobiet (Kory). Posągi te były frontalne, nieruchome, zastygłe w uroczystym spokoju.
· klasyczny (V-IV w. p.n.e.) charakteryzujący się dostojnym realizmem przy jednoczesnym poszukiwaniu idealnych proporcji ludzkiego ciała, charmonii i ładu. Popularny stał się tzw. „styl mokrych szat”. Wykształciła się rzeźba oddająca ruch (Dyskobol Myrona ok. 450p.n.e.) i rytmiczne partenońskie płaskorzeźby jeźdźców i koni, które powstawały pod kierunkiem Fidiasza. Polikleta uważa się za twórcę kanonu postaci ludzkiej (Doryforos)
· Hellenistyczny (323-30p.n.e.) charakteryzował się dynamiką w ukazywaniu ruchu, kompozycjami wielofigurowymi, dramaturgicznym przedstawianiu wydarzeń.
We wszystkich okresach dominowały rzeźby postaci ludzkich i rozwijało się malarstwo wazowe (czarno-figurowe i czerwono-figurowe)
W połowie V w. przed Chr. Rzeźbiarz Fidiasz opracował plan odbudowy Akropolu, którego świątynie zburzyli Persowie. Odbudowa trwająca ok. 40 lat doprowadziła do powstania zespołu będącego arcydziełem pełnym harmonii i piękna. Motorem powstania świątyni na Akropolu było budownictwo sakralne.
W Grecji wytworzyły się 3 style architektoniczne zwane porządkami:
· Porządek dorycki- najstarszy ze stylów. Masywne kolumny były pozbawione bazy. Ozdoby trzonu i głowicy ograniczono do minimum. Głowica miała kształt kwadratowej płytki- tzw. echinusa. Np. świątynia Hery w Olimpii
· Porządek joński- kolumny były smuklejsze i mniej zwężające się ku górze niż w porządku doryckim. Trzon ustawiono na bogato profilowanej podstawie. Głowica uformowana była w kształcie wolut (baranich rogów). Gzyms bogato zdobiono. Np. Erechtejon
· Porządek koryncki- był jeszcze bardziej dekoracyjny niż joński. Głowica miała kształt kielicha złożonego z liści akantu wychylających się na zewnątrz ku górze Np. świątynia Zeusa w Olimpii
Rzemiosło
Grecy mieli wprawę w wytwarzaniu klejnotów, kamei i ornamentów metalowych. Wynaleźli również mozaiki obrazkowe. Od V w. p.n.e. ich podłogi były brukowane kolorowymi kamykami, przedstawiającymi tematy mitologiczne.
NAUKA
Filozofia
Grecy byli twórcami filozofii, czyli nauki o całościowej wizji świata. Zadaniem filozofów było też określenie zasad, według których powinien postępować człowiek. Najważniejszymi filozofami greckimi byli:
Filozofowie przyrody - Heraklit z Efezu, Tales z Miletu, uważali oni,że naturą świata jest zmienność, poszukiwali arche- prapierwiastka,z którego zbudowany jest świat.
Demokryt z Abdery- twórca atomistycznej teorii świata, wg niego istnieją tylko atomy i próżnia
Sokrates - uważał on, że istnieje bezwzględna prawda i bezwzględne dobro, które można poznać na drodze rozumowej, uważał, że cnota jest wiedzą; najsłynniejszym jego stwierdzeniem jest „wiem, że nic nie wiem”
Platon - według niego świat składał się ze zmiennej i zniszczalnej materii oraz z niezmiennych i niematerialnych idei.
Arystoteles - to on wyodrębnił z filozofii wiele dyscyplin naukowych, m.in. logiki. Najbardziej wszechstronny myśliciel i uczony starożytności.
Zenon z Kition - twórca szkoły stoickiej, która propagowała spokojną postawę wobec życia, równowagę, beznamiętnego przyjmowania tego co niesie los.
Epikur z Samos - twórca epikureizmu, postawy radości z życia, uważał, że szczęście jest najwyższym dobrem człowieka
Medycyna
Na bardzo wysokim poziomie stała medycyna grecka, która była częściowo przejęta przez Greków od innych ludów starożytnych. Najbardziej znanym medykiem był Hipokrates, nazywany „Ojcem Medycyny”. Działał w myśli zasady nieszkodzenia choremu. Lekarze greccy potrafili również rozpoznawać i leczyć wiele schorzeń.
Matematyka
Dorobek w tej dziedzinie podsumował Euklides w dziele Elementy. Równie znany był Archimedes działający w IIIw. P.n.e. podał metody obliczania objętości brył i pól figur oraz skonstruował tzw. Śrubę Archimedesa. Eratostenes obliczył długość południka ziemskiego. Najsłynniejszym jednak z matematyków był Pitagoras, opracował on wiele twierdzeń, w tym najsłynniejsze- o bokach trójkąta prostokątnego.
RELIGIA
Religia Greków opierała się na politeiźmie czyli wierze w wielu bogów. Zeusa uważano za władcę wszystkich bogów i ludzi oraz strażnika moralnego ładu. Hera była jego małżonką, która pilnowała porządku w rodzinie. Każdy z bogów odgrywał ważną rolę w życiu Greków, toteż ludzie budowali na ich cześć wielkie świątynie oraz rzeźbiono ich posągi ( np. posąg Zeusa dłuta Fidiasza, oraz Nike) Na cześć bogów organizowano różne święta np. Dionizje, Heraje czy procesje panatenajskie.
Na podstawie powyższych przykładów możemy stwierdzić, że Grecy rozwinęli cywilizacje śródziemnomorską w znacznym stopniu. Stworzyli nową, własną i odrębną kulturę. Poszerzyli wiedzę matematyczną i medyczną. Wgłębili się w tajniki filozofii, próbując odpowiedzieć sobie na pytania, na które nikt wcześniej nie szukał odpowiedzi. Trafne jest stwierdzenie iż „Grecy są miłośnikami mądrości”.
Rzym, a Grecja
Podczas gdy dzieje Grecji są historią cywilizacji, dzieje Rzymu to historia jednego miasta państwa, które w pewnym momencie zaczęło rosnąć kosztem sąsiadów, by po kilku stuleciach podbojów zawładnąć większością ówczesnego świata. Rzymian możemy nazwać spadkobiercami Grecji w pełnym tego słowa znaczeniu. To właśnie Rzymianie przejęli po Grekach ich architekturę, kulturę nieznacznie zbogacając ją w swoje twory. Odnieśli szereg zwycięstw i toczyli wiele bojów z których wychodzili zwycięsko. Na cześć wodzów budowali łuki triumfalne by wojsko mogło uroczyście wkroczyć do miasta. Tym, co czyni społeczeństwo rzymskie kategorią samą w sobie, jest jego demograficzna i terytorialna ekspansja. Obszar Aten w okresie największej potęgi Związku Morskiego ograniczał się w zasadzie do Attyki, a liczba obywateli (tj. dorosłych mężczyzn) dochodziła do najwyżej 40 000. Rzym osiągnął ten sam rząd wielkości po zdobyciu Wejów w 396r. p.n.e. Jednakże już w latach trzydziestych IV w. p.n.e. jego terytorium obejmowało ponad 6000km2, a ludność obywatelska liczyła 120 000. W połowie II w. p.n.e. , po podboju Niziny Padańskiej, obszar państwa powiększony o nowe zdobycze, osiągnął ok. 60 000km2, a liczba obywateli-324 000. Rzymianie podbili wiele terenów greckich. Przyczyniło się to do rozprzestrzenienia kultury helleńskiej na dalsze zakątki Basenu Morza Śródziemnego. Gdyby Rzymianie nie przejęli kultury Greków to z pewnością nie przetrwała by ona, aż tak długo. Podbój rzymski o tyle nie stanowił szczególnej granicy w dziejach cywilizacji greckiej, że Rzymianie, zawsze pełni dla niej najgłębszego podziwu, w jednych dziedzinach ją naśladowali (np. w literaturze, gdzie istniała bariera językowa), w innych zaś uznali za swoją (np. w sztuce)
Podboje przesądziły o szczególnym kierunku rozwoju kultury materialnej Rzymu. Trudno mówić o rzymskich sztukach plastycznych, skoro obrazy i posągi zdobiące świątynie, ulice i domy prywatne Rzymu były przytłaczającej większości łupami z krajów hellenistycznych albo dziełami zamówionymi w warsztatach greckich.
Rola ich polegała na przekazywaniu dalszym pokoleniom tego co sami przejęli wcześniej od Greków.
Spuścizna Rzymu
Nie wszystko jednak w kulturze rzymskiego było kopią greckiej. Oto przykłady własnych wynalazków Rzymian, które zrewolucjonizowały wiele dziedzin życia.
· Akwedukty- inaczej wodociągi. Konstruowane od IV w. p.n.e. przez rzymskich inżynierów. Doprowadzały wodę z odległych ujęć do miast na zasadzie stałego, niewielkiego pochyłu całej konstrukcji. Najtrudniejsze do pokonania były głębokie doliny rzek Modelowym rozwiązaniem jest słynny Pont-du-Gard, czyli most i akwedukt zbudowany w latach 26-16 p.n.e. opodal Nimes we Francji.
· Łuki Triumfalne- budowle wznoszone na cześć wielkich zwycięzców. Najbardziej znany to „Łuk Konstantyna”
· Termy- inaczej łaźnie rzymskie. Miejsce rozrywek i zabaw. Znajdowały się tam baseny dla każdej grupy społecznej ludzi oraz wielkie biblioteki.
· Drogi- „Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu” to powiedzenie nie powstało bez przyczyny Faktycznie rzymskich dróg było bardzo dużo i praktycznie wszędzie można było nimi dotrzeć. Zbudowane były z kamiennej nawierzchni. By uniknąć zamarzania kałuż mogących rozsadzać nawierzchnię, budowano je lekko wypukłe. Najsłynniejsza z nich to używana jeszcze do niedawna Via Appia.
· Amfiteatry- wzorowane na teatrach grecki były jednak od nich większe i stały wolno, niewtopione w krajobraz. Służyły głównie jako miejsca walk gladiatorów (np. Koloseum)
Rzymianie mieli także swoje osiągnięcia w dziedzinie Literatury:
· Wergiliusz 70-19 r. p.n.e. poeta rzymski. Jego najsłynniejszym dziełem była Eneida- narodowy epos rzymski, opisujący wędrówki Trojańczyka Eneasza, mitycznego przodka Rzymian. Wzorował się on na eposach homeryckich.
· Owidiusz- był twórcą poezji miłosnej, najsłynniejszym jego dziełem jest „Sztuka kochania”
· Horacy- był synem wyzwolonego niewolnika, twórca poezji lirycznej, pieśni, satyr. Znanym jego utworem jest wiersz „Exegi monumentum” („Wybudowałem pomnik”)
· Gajusz Juliusz Cezar- oprócz tego, że był wybitnym wodzem, pisał również pamiętniki „O wojnie domowej”,
· Cyceron- mówca i polityk, twórca podstaw edukacji retorycznej, znany jest ze swoich listów
Filozofia rzymska
Opierała się przede wszystkim na greckiej. Głównymi myślicielami rzymskimi byli Seneka i Marek Aureliusz (przedstawiciele stoicyzmu), Horacy (zwolennik epikurejskiej postawy wobec życia) oraz Plotyn (kontynuator myśli platońskiej, twórca tzw. neoplatonizmu)
Prawo
Było ono największym osiągnięciem intelektualnym Rzymian, które wywarło na dzieje naszej cywilizacji wpływ nie mniejszy niż filozofia i nauka Greków. Najlepszym przykładem jest powstałe w 451r. „Prawo XII tablic”
Moim zdaniem podział kultury basenu Morza Śródziemnego na grecką i rzymską nie jest konieczny. Uważam jest to jedna, wielka i wspaniała kultura, którą oba te kraje uzupełniały. Każde z nich włożyło w nią własne elementy, które razem tworzą spójną i nierozerwalną całość.
