Odrodzenie.

1453-zdobycie Konstantynopola przez Turków
Humanizm-ruch umysłowy, który narodził się we Włoszech. Jego twórcy interesowali się wszystkim, co ludzkie.
Architektura: elementy antyku, idealne proporcje, budowle wznoszone na planie centralnym, czyli wokół nawy stawiano kapliczki, elementy: kolumny, kolumnady, kopuły, tympanon, portyk, budowle świeckie: pałace i zamki.
Twórcy
Erazm z Rotterdamu (filozof, pisarz)
Tomasz Morus (Utopia)
Mikołaj Machiavelli (Książę)
Leonardo da Vinci (artysta, uczony prowadzący badania, inżynier, konstruktor: Mona Lisa, Dama z gronostajem, fresk Ostatnia wieczerza)
Michał Anioł (rzeźbiarz, malarz, pisarz: freski na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej, Pieta, Dawid)
Rafael (malarz: Madonna Sykstyńska, freski w salach Watykanu)
Jan Gutenberg (1456-ruchoma czcionka)
Renesans-odrodzenie się starożytnej filozofii i kanonów piękna. Wyraz intelektu i wiedzy o świecie.
Polska:
Grzegorz z Sanoka, późniejszy arcybiskup lwowski
Mikołaj Kopernik (O obrotach sfer niebieskich)
Andrzej Frycz Modrzewski (O naprawie Rzeczpospolitej)
Mikołaj Rej (Żywot człowieka poczciwego, Krótka rozprawa między panem, wójtem i plebanem)
Jan Kochanowski (uczony na jednym z włoskich uniwersytetów)
Architekci: Bartłomiej Berecci (przebudowa Wawelu), Wit Stwosz (epitafium), Krzysztof Szydłowiecki, Jan Laski, Piotr Kmita
Odkrycia geograficzne
Rozprzestrzenienie się Turków w Azji Mniejszej i zajęcie przez nich Półwyspu Bałkańskiego (utrudnienie kontaktów handlowych droga lądową z Indiami – pieprz, imbir, goździki, cynamon, zwane korzeniami).
Udoskonalenie budowy okrętów (ruchome żagle, busola – określa kierunek pokonywanej trasy).
Portugalski książę Henryk Żeglarz
1488-Bartolomeo Diaz dopłynął do najdalej wysuniętego krańca Afryki (Przylądek Dobrej Nadziei).
1498-Vasco da Gama dotarł do portu Kalika w Indiach.
1492-Krzysztof Kolumb dopłynął do wysp na Morzu Karaibskim.
Amerigo Vespucci zbadał i opisał część wybrzeży Ameryki.
1519-Ferdynand Magellan opłynął ziemię dookoła (w ciągu 3 lat).
Ameryka-teren szlachetnych metali i cennych surowców.
Konkwistadorzy (zdobywcy, mieli przewagę nad tubylcami dzięki broni palnej i koniom) – skolonizowali tereny Nowego Świata, zniszczyli wysoko rozwinięte cywilizacje Ameryki Środkowej i Południowej.
Marcin Luter (przeciwnik sprzedawania przez kościół odpustów-możliwość odpuszczenia części przyszłych kar czyśćcowych). Wystąpił z zakonu, odrzucił celibat, zwierzchnictwo papieża nad kościołem, władzę biskupów, kult świętych i ograniczył liczbę sakramentów. Pismo Święte podstawą wiary, odrzucił zmiany wprowadzone w liturgii i kultu, które nie znajdowały potwierdzenia w Ewangelii. Powstał kościół luterański, a cały ruch nazwano reformacją (zmiana w kościele katolickim doktryn, organizacji i kultu).
1529-edykt zakazujący jakichkolwiek zmian w kościele (wojny religijne).
Ulrich Zwingli - podstawą wiary Pismo Święte (forma kultu czytanie i udzielanie komunii pod obiema postaciami), zniósł odprawianie mszy, ograniczył liczbę sakramentów do dwóch (chrzest i eucharystia).
Jan Kalwin-Pismo Święte podstawą wiary, chrzest i Eucharystia, zasada predestyncji - człowiek nie jest sobie w stanie zapewnić zbawienia, a Bóg nie może nie wiedzieć, kto będzie zbawiony, a kto potępiony. We Francji wyznawców kalwinizmu nazywano hugenotami (Niemcy, Francja, Polska, Litwa).
Anglikanizm
1534-akt o supremacji-król Anglii ustanawia siebie głową Kościoła narodowego.
Kalwinizm w Anglii nazywano purytanizmem (XVI wiek).
Antytrynitarze odrzucają wiarę w bóstwo Chrystusa i Trójcę Świętą.
1573-akt konfederacji warszawskiej, zakazujący prześladowań religijnych.
Tomasz Munzer
1524-1526-wojna chłopska-zniesienie wszelkiej hierarchii duchownej i hierarchii w ogóle, odrzucenie nabożeństw i większości sakramentów, zwłaszcza chrztu niemowląt.
1555-pokój religijny w Augsburgu (władca danego kraju w Rzeszy decydował o wyznaniu)
Wojna domowa we Francji-(Noc św. Bartłomieja 23/24 VIII 1572)-przedstawiciele hugenotów przyjechali do stolicy na zaślubiny Henryka Burbona (król Nawarry, następnie Francji) i zostali w niej zamordowani.
1598-edykt nantejski, gwarantujący hugenotom swobodę wyznania i kultu.
Demokracja Szlachecka
1374(król Polski i Węgier Ludwik)-przekazanie tronu po śmierci jednej ze swoich córek-przywilej generalny: obniżenie płaconych podatków, pobór podatku nadzwyczajnego uzależniony od zgody szlachty.
1422(Władysław Jagiełło)-zapewnienie synowi następstwa tronu, długotrwałe wojny z Krzyżakami-przywilej czerwieński: konfiskowanie majątków szlachty tylko za wyrokiem sądowym.
1423(Władysław Jagiełło)-przywilej warecki: usuwanie krnąbrnych sołtysów ze wsi.
1430(Władysław Jagiełło)-przywilej jedliński: nietykalność osobista szlachty.
1454(Kazimierz Jagiellończyk)-w zamian za zabranie się na wojnę z zakonem krzyżackim: przywilej cerkwicko-nieszawski: król bez zgody sejmików zobowiązuje się nie stanowić nowych praw, nie nakładać podatku nadzwyczajnego, nie zwoływać pospolitego ruszenia.
1493(Jan Olbracht)-przywilej piotrkowski: zakaz nabywania dóbr ziemskich przez mieszczan, tylko przedstawiciele szlachty mogą pełnić urzędy, ograniczenie wychodźstwa chłopów.
1505(Aleksander Jagiellończyk)-przywilej radomski: konstytucja „nihil novi” - zgodnie z nią król nie mógł stanowić żadnych nowych praw bez zgody senatorów i posłów ziemskich.
1493-osobna izba poselska w sejmie, w której zasiadać mieli przedstawiciele szlachty. Rada królewska (senat) składała sie z najbardziej wpływowych przedstawicieli szlachty.
Europa Jagiellonów
1457-śmierć króla Czech i Węgier, Władysława Pogrobowca.
1471-Władysław, król Czech i Węgier.
1492-Jan Olbracht, król Polski.
Aleksander król Litwy i Polski.
Zygmunt, król Polski i Litwy.
Hołd pruski
Państwo Zakonne, potocznie zwane Prusami Zakonnymi, uległo sekularyzacji, czyli ześwieczceniu i znane było odtąd, jako Prusy Książęce. Albrecht Hohenzollern, dotychczasowy mistrz, stał się świeckim, dziedzicznym księciem i uznał się lennikiem króla polskiego. Hołd(1525)-pełna zwierzchność nad Księstwem Pruskim, powiększając władztwo Jagiellonów bez potrzeby prowadzenia wojny.
Unia lubelska
1569-sejm w Lublinie-przekształcenie unii personalnej w realną. Polska i Litwa – Rzeczpospolita Obojga Narodów będzie miała wspólnego monarchę, sejm, politykę zagraniczną i walutę, a osobny skarb, wojsko, urzędy i sądownictwo.
1572-śmierć ostatniego z Jagiellonów
Wojna w Inflantach (dzisiejsze Litwa, Łotwa, Estonia i część Rosji)
1562-1570-król Inflant Gotard Kettler sekularyzował swoje państwo i oddał w lenno część Inflant królowi polskiemu po to, żeby królowie Moskwy, Szwecji i Danii nie mogli zająć terenów jego państwa.
1570-pokój duńsko-szwedzkim oraz polsko-moskiewskim, na mocy którego Inflanty zostały przy Polsce.
Sejm konwokacyjny—ustala porządek elekcji i wyłania kandydatów do tronu.
Interreks(prymas)-zastępca króla na czas bezkrólewia.
1573-Henryk Walezy, królem Polski.
Artykuły henrykowskie - zbiór praw i przywilejów Rzeczpospolitej, do których dodano prawo wypowiedzenia królowi posłuszeństwa, gdyby ten łamał przywileje.
Pacta conventa - zobowiązania osobiste monarchy.
Walezy na wieść o śmierci brata, opuścił Polskę, by zostać królem Francji.
Stefan Batory-prowadził wojnę o przyłączone do Polski Inflanty, które zagarnął Iwan Groźny. Działania wojenne (1579-1582) zakończyły się sukcesem.
1582-rozejm zawarty w Jamie Zapolskim, na jego mocy odzyskano Inflanty, a Wielkie Księstwo Moskiewskie zostało odepchnięte od wybrzeży Bałtyku.
Wiek XVI
Zanik epidemii dżumy, wojen i klęsk głodu przyniósł znaczny wzrost liczby ludności.
System trójpolowy. Pole dzielono na 3 części-zboże ozime (wysiewane jesienią), zboże jare (wysiewane wiosną) i ugór (ziemia pozostawiona sama sobie).
Nakład-wytwarzanie danych produktów po odpowiednio niższej cenie przez ludzi, którzy nie zostali do cechu dopuszczeni.
Folwark-wydzielone gospodarstwo pana, na którym przymusowo pracowali chłopi, przez ustaloną liczbę dni w tygodniu.
1496-szlachta umocniła swoją pozycję ekonomiczną nad pozostałymi stanami, uchwalajac prawo zakazujące mieszczanom nabywania dóbr ziemskich i piastowania wyższych urzędów, a także nakładając cła na towary wywożone i sprowadzane przez mieszczan, przyczyniła się do jednostronnego rozwoju kraju.
1496-zgoda na opuszczanie wsi nie więcej, niż jednemu chłopu rocznie bez zgody pana.
Eksport: produkty rolnicze, surowce, żyto, pszenica, jęczmień, owies, len, chmiel, skóry wołowe, łój, miód, wosk, belki masztowe.
Import: tkaniny jedwabne, wełna, kobierce, obicia, ozdoby wnętrz, rzędy dla koni, stroje dla ludzi.