Społeczeństwo Prus za panowania Fryderyka II (1740-1786)

Za panowania Fryderyka II umocnił się konserwatywny, szlachecki charakter monarchii, równocześnie udoskonalone zostały mechanizmy absolutyzmu. Fryderyk II w większym jeszcze stopniu niż jego ojciec przejawiał skłonność do sprawowania osobistych rządów w państwie. Ogólna liczba rozkazów i zarządzeń tych władców pruskich sięga około 400 tys. Fryderyk II stosował zasadę pozostawiania do decyzji swoich podwładnych jedynie-jak się sam wyraził-„bagatelek”. Przypisując monarsze wybitną rolę w państwie, uważał, iż nakłada ona na niego specjalne obowiązki. Stąd fryderycjańska koncepcja władzy jako pierwszego sługi państwa”. Wprowadził on w 1763 roku obowiązek szkolny, ponieważ według niego każde dziecko musiało kształcić się, tak jak on w dzieciństwie.
Zasady filozofii Fryderyka znalazły wówczas wyraz w podjętym przez niego dziele reform sądownictwa i odkodowywania Brandenburskiego. Król zaangażował wybitnych prawników do szeroko zakrojonych praw kodyfikacyjnych i nowy kodeks wszedł w życie w 1794 roku pod nazwą ”Powszechnego Prawa Krajowego”. Kodeks gwarantował młodszym synom rodu szlacheckiego dotychczasowe przywileje: wyłączne prawo posiadania majątków ziemskich, zwolnienie od podatku pośredniego, od akcyzy (forma podatku pośredniego od art. Przemysłowych) i od obowiązku wojskowego.
Obowiązek wojskowy ciążył na części ludności miejskiej i chłopach, nie obejmował jednak właścicieli gospodarstw i warsztatów oraz ich najstarszych synów. Oficerowie wywodzili się najczęściej spośród szlachty, jednak o ich awansie decydowała zasługa a nie pochodzenie.
Surowa dyscyplina i okrutne kary za dezercję utrzymywały wojsko w posłuchu. Dobrą stroną żołnierskiego zawodu było z kolei to, że pensje wypłacano w pruskiej armii punktualnie i w pełnej wysokości-co było w ówczesnej Europie rzadkością. Za panowania Fryderyka II udoskonalona została opieka państwowa nad weteranami, czyli jak ich wówczas nazywano-inwalidami, oraz wdowami po żołnierzach.
Pomimo prawnej i politycznej dominacji szlachty trudno byłoby traktować osiemnastowieczne społeczeństwo pruskie jako klasycznie feudalne. Pruskie społeczeństwo tworzyło dosyć jednolita grupę społeczną pod względem stanu majątkowego. Większość ich dóbr była średniej wielkości, a jedynym prawdziwie wielkim właścicielem ziemskim pozostał sam monarcha. Cechą wyróżniającą społeczeństwo pruskie była również jego integracja z aparatem państwa. Z rozmachem podjęta akcja zasiedlania nieużytków, budowy dróg, składów wojskowych, magazynów żywności oraz zaostrzoną kontrolą w głównych dziedzinach gospodarki.
W bilansie panowania Fryderyka II po stronie zysków należy zapisać oświatową i religijną politykę władzy. Wprowadzenie obowiązku szkolnego dla wszystkich mężczyzn w kraju miało na celu nie tyle wypełnianie oświeceniowych ideałów, ile dalsze usprawnianie aparatu państwa. Podobne cele przyświecały religijnej polityce króla. Przed zagarnięciem śląska (1740 rok) i północno-zachodnich prowincji Rzeczypospolitej (1772 rok) 90% poddanych wyznawało luteranizm, 3% inne religie reformowane, a tylko 7% katolicyzm. Fryderyk II dążył do podporządkowania Kościoła państwu, przekształcenia kleru katolickiego w urzędników państwowych, lojalnych wobec Rzymu, lecz pruskiej dynastii. Nie zważając na protesty duchowieństwa i wiernych, król zagarnął większość dóbr kościelnych i zmienił granice diecezji tak, by pokrywały się one z granicami państwa. Przerwał ich łączność z metropolitą z Gnieźnie oraz papiestwem w Rzymie.
Do dzisiaj mówi się o „pruskim porządku”. Fryderyk II lubił mawiać: „W moim państwie każdy na swój sposób umie być szczęśliwy”.
In meinem Staate kann jeder nach seiner Faon selig werden. (niem.)
"Fryderyk II" wyd. Ossolineum