Wojna Polsko-Bolszewicka

WOJNA POLSKO-BOLSZEWICKA

Po zakończeniu I wojny światowej Polska wystąpiła przeciwko Rosji Radzieckiej o kształt granicy wschodniej i utrzymanie niepodległości. Po kapitulacji Niemiec rząd radziecki unieważnił ustalenia brzeskiego pokoju i rozpoczął operację zbrojną o kryptonimie Wisła.
Wojska radzieckie miały wesprzeć ferment rewolucyjny ogarniający po 1918r. Europę Środkową. Akcja ta miała zapoczątkować Rewolucję Europejską i przynieść zwycięstwo komunizmowi. Wojska radzieckie w pierwszej kolejności skierowano przeciw niepodległym republikom Białorusi i Litwy, zajmując Mińsk a w styczniu 1919r. Zajęli Wilno i Kowno przekazując władze w ręce komunistów.
Zajmowaniu terenu białorusko-litewskich przez Armię Czerwona przeciwstawiała się jedynie ludność polska, organizując odziały samoobrony.
Rząd polski, dążąc do zahamowania marszu wojsk radzieckich na zachód, zawarł 5-go lutego 1919r. umowę z armią niemiecką o przepuszczenie oddziałów polskich przez tereny zajęte przez Niemców. W dniach pomiędzy 9-14 lutego 1919 oddziały polskie obsadziły pozycję na linii: Kobryń, Prużany, wzdłuż rzek Zalewianka i Niemen. Po kilku dniach do Polaków dotarła Armia Czerwona. W ten sposób doszło do utworzenia frontu polsko-radzieckiego na ziemiach Litry i Białorusi. W marcu 1919r. Polacy podjęli natarcie, a wojsko pod dowództwem generała Szeptyckiego, zajęło Słonim, grupa generała Listowskiego zajęła Pińsk, a w kwietniu Polacy opanowali Nowogródek i Baranowicze, a Wilno zdobyła I Dywizja Legionów pod dowództwem Edwarda Rydza Śmigłego, składająca się z 2,65 tys. żołnierzy i grupa kawalerii (800 żołnierzy) podpułkownika W. Beliny-Prażmowskiego. W sierpniu 1919r Polacy zajęli Mińsk i przekraczając Berezynę (8 sierpnia) i zajmując Bobrujsk (29 sierpnia).
Wojna polsko-radziecka na Ukrainie rozpoczęła się w lipcu 1919, dopiero po zakończeniu walk polsko-ukraińskich i zajęciu Galicji Wschodniej przez Wojsko Polskie po rzekę Zbrucz.
We wrześniu strona polska zawarła układ z S. Petlurą, przywódcą Ukraińskiej Republiki Ludowej, w sprawie wspólnej walki przeciwko Armii Czerwonej. Wobec stanowiska generała A. Denikina, zmierzającego do odbudowy Rosji w granicach sprzed I wojny światowej, J. Piłsudski zarządził przerwanie działań, aby nie wspierać ofensywy nieprzyjaznych Polsce białogwardzistów.
Strona polska podjęła, trwające od października do grudnia 1919, pertraktacje pokojowe z bolszewikami w Mikaszewiczach na Polesiu. Przerwanie działań ofensywnych Wojska Polskiego uwolniło część sił Armii Czerwonej, co przyczyniło się do klęski A.I. Denikina i S. Petlury. Pod koniec 1919 pod polską kontrolą znajdowały się tereny na zachód od linii: rzeka Zbrucz, Płoskirów, rzeka Słucz, Zwiahel, rzeka Uborć, Bobrujsk, rzeka Berezyna, Borysów, Lepel, Połock, Dyneburg.
W styczniu 1920, na prośbę rządu łotewskiego, E. Rydz-Śmigły na czele 1 i 3 Dywizji Legionów wyruszył pod Dyneburg i wspierany przez znacznie słabsze siły łotewskie zdobył miasto i przekazał je Łotwie. Wykorzystując przerwę w działaniach w okresie zimowym, obie strony czyniły przygotowania do ofensywy. Armia Czerwona gromadziła siły na Białorusi, Polacy w Galicji Wschodniej. Równocześnie rząd radziecki czynił taktyczne starania o kontynuowanie rozmów pokojowych (nota G.W. Cziczerina do L. Skulskiego z 22 grudnia 1919), przygotowując jednocześnie plany ofensywy.
Rząd polski odpowiedział na notę 27 marca 1920, proponując jako miejsce rokowań Borysów położony na linii frontu. Propozycja była nie do przyjęcia przez stronę radziecką z uwagi na przygotowywaną ofensywę na Białorusi. W marcu Wojsko Polskie zajęło ważne dla Rosjan punkty strategiczne: Mozyrz i Kalenkowicze, co opóźniło przesunięcie wojsk radzieckich na Front Zachodni.
Po zawarciu umowy politycznej i konwencji wojskowej z rządem ukraińskim S. Petlury (21 i 24 kwietnia 1920), 25 kwietnia ruszyła polska ofensywa na Ukrainie. Oddziały polskie pod dowództwem E. Rydza-Śmigłego, wspierane przez oddziały ukraińskie, 7 maja 1920 zajęły Kijów, a 9 maja zdobyły przyczółki na Dnieprze. Dowództwo radzieckie odpowiedziało 14 maja, rozpoczynając ofensywę nad Dźwiną i Berezyną. Uderzenie radzieckie zostało wstrzymane.
26 maja Rosjanie rozpoczęli ofensywę na Ukrainie (dowodził generał A.I. Jegorow), 5 czerwca przerwali polską obronę pod Samohorodkiem i zagrozili odcięciem polskich oddziałów w Kijowie. 10 czerwca Wojsko Polskie opuściło miasto i w ciągłych walkach wycofywało się na zachód. Posuwająca się za Polakami Armia Czerwona dotarła pod Lwów i Zamość.
Sukcesem zakończyła się także ofensywa Rosjan rozpoczęta 4 lipca na Białorusi. Do końca lipca wojska radzieckie zajęły Wilno, Lidę, Grodno i Białystok, w połowie sierpnia Armia Czerwona dotarła do Wisły i zagroziła bezpośrednio Warszawie. W obliczu tych wydarzeń rząd L. Skulskiego podał się do dymisji.
Nowym premierem został S. Grabski, który również podał się do dymisji, a nowym premierem został W. Witos.
Przełomowym momentem wojny okazała się bitwa warszawska, rozegrana w dniach 13-25 sierpnia. Ciężar obrony stolicy spoczywał na wojskach Frontu Północnego generała J. Hallera. Po załamaniu się 14-15 sierpnia frontalnego ataku wojsk radzieckiego Frontu Zachodniego pod dowództwem M.N. Tuchaczewskiego, 16-21 sierpnia udany atak na pozycje 15 i 3 armii rosyjskiej nad Wkrą przeprowadziła 5 armia generała W. Sikorskiego.
16 sierpnia znad Wieprza uderzyła grupa manewrowa w składzie pięciu dywizji piechoty i brygady kawalerii, dowodzona osobiście przez J. Piłsudskiego. Grupa manewrowa rozbiła grupę mozyrską, przerwała front rosyjski pod Kockiem, zajęła Podlasie i wyszła na tyły wojsk M.N. Tuchaczewskiego. Atakowane od południa i zachodu oddziały radzieckie zostały zmuszone do przekroczenia granicy pruskiej, część wojsk wycofała się na wschód. We wrześniu M.N. Tuchaczewski próbował zorganizować obronę na linii Niemna, gdzie przyjął bitwę i został pobity.
Klęskę poniosła także Armia Czerwona na południu Polski. Po bitwach pod Komarowem i Hrubieszowem, zakończonych rozbiciem armii konnej S.M. Budionnego, nastąpił odwrót wojsk radzieckich. Do połowy października Wojsko Polskie wyszło na linię: Tarnopol, Dubno, Mińsk, Dryssa. 12 października 1920 podpisano układ o zawieszeniu broni, a 18 marca 1921 ryski traktat pokojowy, kończący wojnę polsko-radziecką i ustalający wschodnią granicę Polski.
Uład podpisany w Rydze pomiędzy Polską, Rosją Radziecką i Ukrainą Radziecką po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920. Ustalał wschodnią granicę Polski wzdłuż linii Dzisna-Dokszyce-Słucz-Korzec-Ostróg-Zbrucz.
Polska wyrzekała się wszelkich pretensji do terenów położonych na wschód, Rosja Radziecka zaś i Ukraina Radziecka - na zachód od wyznaczonej granicy. Sygnatariusze traktatu zawarli porozumienia w sprawie repatriacji jeńców wojennych oraz amnestii obejmującej zbrodnie i przestępstwa polityczne.
Traktat zobowiązywał strony do wzajemnego poszanowania praw mniejszości narodowych oraz przestrzegania zasad tolerancji religijnej. Rosja Radziecka i reprezentowane przez nią Białoruś Radziecka oraz Ukraina Radziecka zobowiązały się zwrócić Polsce wszystkie ruchome dobra kultury narodowej wywiezione z ziem polskich po 1772.
Polska miała otrzymać 30 mln rubli w złocie tytułem odszkodowania za udział w życiu gospodarczym imperium rosyjskiego w okresie rozbiorów. Kwoty tej Polska nigdy nie otrzymała. Rosja Radziecka zobowiązała się także do zwrotu urządzeń przemysłowych i taboru kolejowego na łączną sumę 29 mln rubli w złocie. Po ratyfikacji układu obie strony miały nawiązać stosunki dyplomatyczne i podpisać umowę handlową.
Wojna polsko-bolszewicka była wyjątkowa, nie tylko ze względu na rozmach operacji i specyfikę działań na ogromnych przestrzeniach. Miała także swoją polityczną wymowę. Polski opór powstrzymał eksport komuni-stycznej rewolucji na kraje zachodniej Europy, a kulminacja działań - Bitwa Warszawska - nie tylko przez Pola-ków została uznana za jedno z najważniejszych wydarzeń w najnowszej historii Europy. Wojna była także wy-darzeniem wyjątkowym w historii Narodu i państwa. Jednoczyła i spajała młody organizm Rzeczypospolitej.