Białystok

Słowo Wstępne

Przez ponad pięć wieków swojego istnienia, przechodząc zmienne koleje losów gospodarczych i politycznych, Białystok podlegał procesom, które zaważyły w istotny sposób na jego architektonicznej przestrzeni. To zdanie mogło by dotyczyć jakiegokolwiek innego polskiego miasta. Jednak w Białymstoku, wydarzenia przebiegały ze szczególną intensywnością. Wiele dawnych dzieł architektury już nie istnieje, wiele zostało niefortunnie przebudowanych. Zachowana dzisiaj w niewielkim stopniu zabytkowa zabudowa Białegostoku, jest zaledwie echem jej historycznego kształtu.

Historia

Tereny na których później powstał i rozwinął się Białystok- to rozległe, leśne pustkowia, rozciągające się szerokim pasmem wzdłuż granicy między Wielkim Księstwem Litewskim, a Koroną. Aż do późnego średniowiecza, obszar ten był prawie całkowicie nie zamieszkały. Jego kolonizację zaczęto bowiem dopiero w pierwszej połowie XVw. Prawdopodobnie przed 1450 rokiem wielki książę litewski Zygmunt Kiejstutowicz nadał puszczę nad rzeką Białą Jakubowi Raczko Tabutowiczowi litewskiemu możnowładcy. Jednak pierwsza wzmianka w źródłach pisanych dotycząca bezpośrednio dóbr białostockich pochodzi dopiero z 1514r . Jako ich właściciela wymienia się jednego z wnuków Raczki- Mikołaja Michnowicza. Ten absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego i królewski dworzanin nazwany był z racji swej funkcji na dworze Bakałarzem. Po jego śmierci majątek przeszedł na własność jedynego syna - Mikołaja Bakałarzewicza żonatego z Katarzyną Wołłowiczów. Po wczesnej śmierci M. Katarzyna w. Wyszła za mąż powtórnie zza Piotra Wiesoiłowskiego wnosząc mu w wianie dobra białostockie. Odtąd aż do śmierci w 1637r ostatniego z rodu wielkiego marszałka koronnego Krzysztofa Wiesoiłowskiego Białystok był w posiadaniu kolejnych pokoleń tej rodziny przeżywając okres żywego rozwoju. Przypuszczalnie toRaczkowiczowie zbudowali w b. Pierwszy drewniany dwór. Stanął on w miejscu w którym później zlokalizowano następne budowle rezydencjonalne- najpierw murowany dwór Wiesiołowskich później pałac rodziny Branickich. Wpoowie XVIw wzniesiono też pierwszy kościół drewniany a następnie z fundacji Piotra Wiesiołowskiego w 1617r świątynię murowaną. Pierwotna osada rozwinęła się w sposób samorzutny - jej ośrodkiem był dwór i kościół a układ sieci drożnej i system rozjeliska rzeki Białej stanowiły osnowę przestrzenną. Zarówno główne trakty jak i drogi o znaczeniu lokalnym zbiegały się na rozdrożu- nieregularnym placu w miejscu dzisiejszego Rynku Kościuszki. W takim układzie Białystok pozostał do początku XVIIIw.

PAŁAC BRANICKICH


Najświetlniejsza to budowla w Białymstoku. Z szesnastowiecznego założenia o walorach obronnych za sprawą Biesiołowskich, a następnie Branickich powstał barokowy zespół pałacowy, wielkiego hetmana koronnego Jana Kazimierza i jego żony Izabeli. Całość z dziedzińcami i ogrodami, zwana była Wersalem Polskim, lub Wersalem Podlaskim. Zachwycały wnętrza pałacowe, ciągnęli tu goście z całej Europy, by oglądać występy śpiewaków operowych, tancerzy i aktorów, uczestniczyć w przyjęciach, romansować.
Z wielu zdarzeń należy wybrać anegdotę o Auguście III Sasie. Król miał ochotę na duże polowanie , ale lekarze zabronili mu wypraw poza Białystok. Postanowiono więc, że obława napędzi zwierząt z pobliskich puszcz i te będą puszczone przez most nad pałacowym kanałem. Chytrze zamontowano w nim zapadnię, by król siedząc w łodzi mógł strzelać do zwierzyny, spadającej w dół. Wszystko przebiegało pomyślnie do czasu, kiedy na moście pojawił się niedźwiedź. Król strzelił, ale niezbyt celnie i wówczas rozwścieczone zwierzę dopadło łodzi, wywróciło ją łapą i pewnie byłoby po monarsze. Aliście niedźwiedź zajął się ... pływającą peruką faworyta królewskiego, który też wpadł do wody.
Dziwne były dalsze losy pałacu, zmienianego kolejno na:
- carski Jnstytut Panien Szlacheckich,
- szpital wojskowy w latach I wojny światowej,
- siedzibę bolszewickiego Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski,
- rezydencję Wojewody Białostockiego.
Po odbudowie w 1944r. postanowiono że Białystok zyska “pałac ludowy” ostatecznie jednak gospodarzem obiektu została Akademia Medyczna i tak jest po dzień dzisiejszy.

Ratusz
Pierwotna bryła budynku powstała w latach 1745-1761, następnie w latach 1762-1768 uległa przebudowie. W roku 1940 ratusz rozebrano. Odbudowę przeprowadzono między 1945-1958 r. według projektu arch. Zofii Chojnackiej. Obiekt składa się z korpusu głównego zwieńczonego wieżą oraz czterech połączonych zeń narożami alkierzy. W ratuszu ma swą siedzibę Państwowe Muzeum w Białymstoku, w którego zbiorach znajduje się m. in. galeria malarstwa polskiego, zbiory archeologiczne i etnograficzne.
Pałacyk Gościnny
Pałacyk powstał ok. 1771 r. Pierwotnie był otoczony parkiem i pełnił funkcję rezydencjonalną. Później był wykorzystywany jako obiekt gastronomiczny i mieszkalny.W końcu XIX wieku i w okresie międzywojennym mieściła się tu kawiarnia a budynek był znany jako "Dom Widera". Pałacyk spłonął w 1944 i został odbudowany w latach 1947-52 wg projektu S. Bukowskiego.

Kościół p.w. św. Rocha

Kościół Chrystusa Króla i Św. Rocha, zbudowany w latach 1927-46, modernistyczny, arch. Oskar Sosnowski, z poprawkami Stanisława Bukowskiego, na rzucie ośmioboku z wieżą frontową. Dzięki swej nowoczesnej, strzelistej sylwetce, na wielu przybyszach sprawia wrażenie powstałego zaledwie kilka lat wstecz, jednak został wzniesiony już ponad pół wieku temu. Niegdyś w tym miejscu znajdował się jeden z białostockich cmentarzy. Od 1996 r. kościół jest pięknie oświetlony w godzinach nocnych, otoczony jest murem przypominającym wały obronne. Na nim od strony ulicy Lipowej stoi rzeźba Chrystusa Dobrego Pasterza projektu Stanisława Horno-Popławskiego. Z muru obok rzeźby roztacza się panorama na ulice: Lipową i Krakowsk
Barokowa austeria

Zniszczona w czasie wojny została odbudowana w 1950 r. dziś też mieści restaurację. Jest to budynek piętrowy z łamanym mansandrowym dachem, przykrytym czerwoną dachówką.

Dawna Loża Masońska
U zbiegu ulic Kościelnej i Kilińskiego w budynku wzniesionym przez Prusaków w latach 1803 - 1806 mieści się Wojewódzka Biblioteka Publiczna. Niegdyś miała w nim siedzibę Loża Masońska.


Kaplica p.w. św. Marii Magdaleny
Cerkiew Św. Marii Magdaleny, zbudowana w latach 1741-58, fundacji Jana Klemensa Branickiego; salowa, zwieńczona cebulastą kopułą. Perspektywę ulicy Krakowskiej zamyka wzgórze, na którym stoi kaplica z 1758 r. p.w. św. Marii Magdaleny, wpierw rzymsko-katolicka a od 1864 r. prawosławna.


Kościół Farny
Niewielki "Stary Kościół Farny" został zbudowany w latach 1617-1626. Do środka wchodzimy przez ozdobny portal. W barokowym ołtarzu znajduje się obraz "Wniebowzięcia NMP". Z prawej strony ołtarza widzimy: pomnik z czarnego marmuru poświęcony pamięci Stefana Mikołaja Branickiego i jego żony Katarzyny oraz nieco bliżej chóru gobelin poświęcony pamięci Izabeli z Poniatowskich Branickiej. Z lewej strony ołtarza ustawiono pomnik J.K. Branickiego oraz barokową ambonę. W połowie XIX w. mieszkańcy miasta rozpoczęli starania o wzniesienie nowego kościoła, jednak dopiero w 1899r. uzyskano od zaborczych władz cesarskich zezwolenie na wzniesienie jedynie "dobudówki" do małego barokowego kościółka. Wówczas rozebrano w nim prezbiterium i rozpoczęto budowę neogotyckiego kościoła.
Nowa część.
Konsekracji świątyni dokonano w 1905 r. Kościół zbudowany jest na planie krzyża łacińskiego, wnętrze jest trójnawowe z nawą poprzeczną. Od strony wejścia wznoszą się dwie wieże. Fasadę kościoła zdobią m.in. trzy portale. Na środkowym przedstawiono Ukrzyżowanego Chrystusa, nad bocznymi Chrystusa niosącego krzyż i scenę Zmartwychwstania. Drewniany neogotycki ołtarz główny został wzniesiony przez Wincentego Barańczaka w 1915r. Rzeźby ołtarza ukazują Wniebowzięcie Najświętszej Marii Manny, natomiast płaskorzeźby w jego bocznych częściach przedstawiają m.in. sceny Zwiastowania, Nawiedzenia, Narodzin i Ofiarowania. W nawie znajduje się obraz z rzeźbą Ukrzyżowanego, natomiast w lewej ołtarz z obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej. W chórze nad kruchtą umieszczono organy o 42 głosach i 2500 piszczałkach. Nad nimi widzimy witraż przedstawiający św. Cecylię grającą na organach.

CERKIEW PRAWOSŁAWNA P.W. ŚW. MIKOŁAJA CUDOTWÓRCY,

Zbudowana w latach 1843- 1846. Jest to budowa klasycystyczna, zbudaowana na planie greckiego krzyża. Nad skrzyżowaniem ramion wznosi sie kopuła, którą nieznacznie przewyższa wieżadzwonnica z siedmoma dzwonami, postawiona nad kruchtą.



Miejsca pamięci narodowej w Białymstoku


Cmentarz Radzieckich jeńców wojennych

Ulica 11 listpoada.
Na cmentarzu znajduje się 6 mogił zbiorowych i 43 indywidualne oraz pomnik żołnierzy Armii Radzieckiej zamordowanych przez hitlerowców.
W miejscu tym w czasie II wojny światowej znajdował się wojskowy obóz jeniecki, w którym zginęło ok. 12 tys. ludzi.

W 1990 r. na cmentarz przy ul. Ciołkowskiego przeniesiono pomnik przyjaźni polsko-radzieckiej (rzeźbę żołnierza i dwie grupy rzeźbiarskie) z białostockich Plant. Autorem projektu był prof. Jan Ślusarczyk. W 1951 r. wykonano rzeźbę żołnierza, a 20 lat później pozostałe grupy rzeźbiarskie (jednym z wykonawców wszystkich rzeźb był Albin Sokołowski, białostocki rzeźbiarz).


Cmentarz Farny

Ulica Raginnisa.
Na cmentarzu farnym pochowani są żołnierze Wojska Polskiego znajduje się tu także krzyż i symboliczna mogiła poświęcona żołnierzom WP, poległym w 1939 r.

Cmentarz Pietrasze

W Lasku Pietrasze znajduje się 7 zbiorowych mogił, 62 groby indywidualne oraz pomnik upamiętniający miejsce straceń 5000 białostockich Żydów rozstrzelanych w dn. 3 i 12.VII.1941 r. oraz 100 Polaków i Białorusinów pomordowanych w latach późniejszych.
Historia wydarzenia w Lasku Pietrasze opisana jest w tomie wspomnień Felicji Nowak, zatytułowanym "Moja gwiazda".



Cmentarz Żydowski

Ulica Wschodnia.
Na cmentarzu tym znajdują się mogiły żydowskie - macewy oraz obelisk upamiętniający białostockich Żydów .
Od kilku lat trwają prace remontowe przy ogrodzeniu cmentarza, a także inwentaryzacja nagrobków, prowadzona przez studentów Uniwersytetu w Białymstoku

Cmentarz Lasek Bacieczki

W Lasku Bacieczki znajduje się symboliczny cmentarz z pomnikiem upamiętniającym miejsce straceń 3000 Białostoczan, rozstrzelanych w latach 1941-43. W 1944 r. Niemcy, aby zatrzeć ślady swojej zbrodni, wydobyli i spalili zwłoki ofiar.
Pomnik odsłonięto w 1980 r.

Cmentarz Miejski

Ulica Wysockiego.
Na cmentarzu miejskim pochowani są żołnierze Wojska Poslkiego polegli w 1939 r. oraz żołnierze armii radzieckiej polegli w walkach o Białystok w 1944 r., a także znajduje się tu głaz z tablicą upamiętniającą żołnierzy poległych w wojnach 1920 i 1939 r., odsłonięty w 1989 r.

Na cmentarzu tym mieści się też symboliczna kwatera żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie z wizerunkiem Matki Boskiej Kozielskiej .Pomnik ten - odsłonięty 17.VIII.1996 r. - upamiętnia kilkanaście tysięcy żołnierzy, którzy po wstąpieniu do armii gen. Wł. Andersa zmarli z głodu, chorób i wycieńczenia, a zostali pochowani na terenie byłego ZSRR i Bliskiego Wschodu w latach 1941-42.



Cmentarz Wojskowy

Ulica 11-go Listopada.
Na cmentarzu wojskowym znajdują się m.in.:
 mogiły żołnierzy WP poległych w I i II wojnie światowej, żołnierzy Armii Radzieckiej, żołnierzy KBW i milicjantów, a także członków ruchu oporu miejscowej organizacji AK;
 pomnik - ołtarz projektu Jarosława Giryna, odsłonięty w 1932 r. ;
 symboliczna mogiła katyńska ;
 płyta Nieznanego Żołnierza z 1920 r. (po II wojnie przeniesiona z Rynku Kościuszki).

Pomnik Jana Pawła

Plac Jana Pawła II, teren przykościelny, na murze okalającym kościół farny.
Autor projektu: Anna Grabiwoda (rzeźbiarka z Kielc).
Realizacja: Stanisław Wakuliński.
Fundator: Archidiecezja Białostocka.
Odsłonięty 5.VI.1994 r., w III rocznicę wizyty Papieża w Białymstoku i I rocznicę ingresu Ks. Arcybiskupa Stanisława Szymeckiego.

W Białymstoku znajduje się jeszcze jeden pomnik Jana Pawła II, umiejscowiony w niszy w ścianie kościoła p.w. Św. Kazimierza przy ul. Berlinga. Pomnik wykonany jest z gipsu, waży ponad 0,5 t, a wysoki jest na 3,5 m. Autorem i realizatorem pomnika jest Stanisław Wakuliński, rzeźbiarz białostocki. Pomnik powstał w rekordowym czasie - zaledwie 2 miesięcy!

Ponadto, przy kościele p.w. Miłosierdzia Bożego przy ul. Radzymińskiej w Białymstoku, umieszczony jest Ołtarz Papieski. Ołtarz wybudowali mieszkańcy Ziemi Białostockiej. Przy Ołtarzu tym, Papież celebrował Mszę św. podczas swojej wizyty w naszym mieście dn. 5.VI.1991 r.
Dokładnie w V rocznicę wizyty Ojca Świętego w Białymstoku, Ołtarz przeniesiono z lotniska na Krywlanach na teren parafii przy Radzymińskiej. tego samego dnia, na uroczystej Sesji Rady Miejskiej Białegostoku, nadano Janowi Pawłowi II Honorowe Obywatelstwo Miasta Białegostoku, a także imieniem Jana Pawła II nazwano główną arterię wylotową w kierunku Warszawy.
7.VI.1998 r. przy Ołtarzu poświęcono tablicę upamiętniającą XX rocznicę pontyfikatu Ojca Świętego. Tablicę ufundowało społeczeństwo Białegostoku, na czele z władzami miasta, pasterzami Archidiecezji Białostockiej i parafią p.w. Miłosierdzia Bożego w Białymstoku.



Pomnik Bohaterów Ziemi Białostockiej

Plac Uniwersytecki.
Autor: prof. Bohdan Chmielewski.
Odsłonięty 18.X.1975 r.

Pomnik poświęcony jest mieszkańcom białostocczyzny, żołnierzom walczącym na wszystkich frontach II wojny światowej, partyzantom, więźniom, dzieciom, ofiarom białostockiego getta. W fundamenty monumentu wmurowano prochy ofiar II wojny światowej.
Zdjęcie biało-czarne przedstawia pierwotny tekst napisu inskrypcyjnego na głazie ustawionym przy kamiennej alei prowadzącej do pomnika (treść napisu zmieniono na początku lat 90-tych).

Głaz Lotnika

Park Zwierzyniecki (głaz zamyka główną oś parku).
Odsłonięty 16.VIII.1933 r.

Głaz upamiętnia wyczyn płk Stanisława Skarżyńskiego (1899-1942), pilota wojskowego i sportowego, który 8.V.1933 r. - wówczas w stopniu kapitana - ustanowił światowy rekord odległości przelotu - w ciągu 17 godzin, na samolocie RWD-5bis, kapitan pokonał odległość 3582 km nad południowym Atlantykiem (z Sant Lois w Senegalu do Maceio w Brazylii).
Głaz pierwotnie ustawiony był u wylotu ul. Wołodyjowskiego i Szpitalnej, obok bramy wiodącej do nieistniejących dziś koszar.
Płk St. Skarżyński nie był związany z Białymstokiem. Białostoczanie jednak, na fali ogólnopolskiego uniesienia związanego z jego wyczynem, postanowili upamiętnić rekord pilota, pierwszego Polaka, który - jak napisane jest w inskrypcji - "[...] przeleciał Atlantyk".
W tym czasie, w Białymstoku stacjonował garnizon i prężnie działały paramilitarne organizacje młodzieżowe, a na terenie Parku Zwierzynieckiego znajdowała się wieża spadochronowa.
(źródło: "Gazeta w Białymstoku" z dn. 30.XI.2001 r.)



Pomnik- czołg

Skwer przy wiadukcie nad ul. Sienkiewicza.
Odsłonięty 9.V.1975 r.

Czołg T-34, pochodzący z czasów II wojny światowej, który ustawiono na cokole w Białymstoku, przekazany był miastu przez Wojsko Polskie. Symbolizuje on podobną maszynę z 510. Pułku Czołgów Armii Radzieckiej, która jako pierwsza w dn. 26.VII.1944 r. wjechała do wyzwalanego miasta. Dowódcą załogi tego czołgu był Paweł Chripkow.
Miasto było zaminowane przez wycofujące się oddziały niemieckie. 12-letnia Daniela Krystyna Kalinowska ostrzegła przed minami załogę czołgu Chripkowa. W 1975 r. oboje uczestniczyli w uroczystości odsłonięcia pomnika.

Mimo wieloletnich starań białostockich harcerzy, czołg jest nieustannie dewastowany przez grafficiarzy.

Pomnik Mordu Katyńskiego

Skwer przy Placu Katyńskim, na terenie Parku Zwierzynieckiego (w pobliżu Filharmonii Białostockiej).
Autor: Leon Jaruszewicz.
Fundator: Stowarzyszenie Rodzina Katyńska, Oddział w Białymstoku.
Odsłonięty we wrześniu 2000 r.

Pomnik wzniesiono w 60. rocznicę mordu katyńskiego. W kwietniu 1940 r., w trzech miejscowościach - Katyniu, Charkowie i Miednoje, z rąk enkawudzistów zginęło tysiące osób, wśród nich wielu przedstawicieli polskiej inteligencji.
Rok 2000, w którym odsłonięto pomnik, był ogłoszony przez Sejm RP Rokiem Katyńskim.

Symboliczna mogiła katyńska znajduje się na cmentarzu wojskowym przy ul. 11-go Listopada. W kruchcie kościoła p.w. Św. Wojciecha przy ul. Warszawskiej mieści się ponadto Kaplica Martyrologii Katyńskiej.



Pomnik Polskich Sił Zbrojnych na Zachdzie

Pasaż łączący ul.M.Curie-Skłodowskiej z ul. Akademicką.
Autor: Jerzy Grygorczuk.
Odsłonięty w 3.V.1991 r.

Fundatorami pomnika są Zarząd Główny Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i Kongres Polaków w Szwecji, zaś plakiety z płaskorzeźbami generałów są darem Marka Tronkenheima.

Historyk Adam Dobroński uważa, że jest to jedyny przemyślany pomnik tej legendarnej polskiej formacji. Wyrzeźbione na nim są wszystkie elementy składowe Polskich Sił Zbrojnych: najważniejsze bitwy i medaliony z nazwiskami najwybitniejszych wodzów.

Symboliczna kwatera żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie znajduje się na cmentarzu miejskim.

Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego

Rynek Kościuszki.
Projekt i realizacja: Jan Wakuliński.
Odsłonięty 10.XI.1991 r. z inicjatywy Społecznego Komitetu Budowy Pomnika J. Piłsudskiego.

Na ścianie pamięci przy Pomniku Sybiraka (ul. Piastowska), znajduje się tablica upamiętniająca pobyt Marszałka na Syberii w latach 1887-92. [zdjęcie 2]

Na budynku przy ul. Warszawskiej 63, znajduje się tablica z wizerunkiem Marszałka, informująca o tym, że w gmachu tym, w latach 1926-39 mieściło się Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Marszałka J. Piłsudskiego. Tablicę odsłonięto w 70. rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę. [zdjęcie 3]

Marszałek Józef Piłsudski od 1919 r. jest Honorowym Obywatelem Miasta Białegostoku.


Pomnik Batalionu Marszowego 42. Pułku Piechoty im. gen. J. H. Dąbrowskiego

Plac Niepodległości im. Romana Dmowskiego (u podnóża kościoła p.w. Św. Rocha).
Fundator: Totalizator Sportowy.
Odsłonięty we wrześniu 1989 r., w 50. rocznicę wybuchu II wojny światowej.

Ponadto w Białymstoku, przy kościele p.w. Najświętszego Serca Jezusa przy ul. Traugutta, znajduje się tablica upamiętniająca 42. Pułk Piechoty. Tablicę ufundowało Koło byłych Żołnierzy 42. PP.


Park Zwierzyniecki

Park ten jest od 1996r. rezerwatem leśnym. Obejmuje swym zasięgiem 33,34 ha gruntu wilgotnego. Park rozpościera się blisko śródmieścia, dlatego mieszkańcy Białegostoku często korzystają z jego uroków.
W czasach Branickich rozciągał się tutaj na powierzchni 14 wiorst ogrodzony zwierzyniec, Będący miejscem licznych polowań dworskich. Mieszkały tu :jelenie, daniele, bażanty, kuropatwy, dzikie kaczki, łabędzie.
U schyłku XVIII w. młodzież szkoły poszerzała tu swoje wiadomości z ziołolecznictwa, botaniki, ogrodnictwa, rolnictwa i mineralogii. W XIX w Zwierzyniec stał się lasem komunalnym, kurcząc przy tym znacznie swoją powierzchnię. Od końca ubiegłego stulecia las przeistaczał się coraz bardziej w park Można było tu przyjechać tramwajem konnym. Na południowych krańcach lasu zaczęły powstawać domy letniskowe. Nowo powstałe Planty połączyły park pałacowy ze Zwierzyńcem, zaś sam las Zwierzyniecki poddano renowacji i melioracji.
Białystok jest zielonym miastem, ale powierzchnia terenów zielonych przypadająca na jednego mieszkańca Białystok wynosi 11.3 m2 w 1983r, gdy na jednego Polaka przypadało wówczas 15,1 m2 zieleni miejskiej, a zieleni w ogóle 27,7m2.




Aktywny wypoczynek

Białystok jest miastem zieleni. Znajduje się tutaj wiele parków i lasów, skwerów. Ze względu na brak uciążliwego przemysłu powietrze jest czyste i każdy spacer jest nie lada przyjemnością. W mieście wytworzonych jest kilka ścieżek rowerowych. Znajduje się tu również stadion sportowy zaś parki i otaczające miasto lasy tworzą doskonałą bazę dla osób uprawiających biegi. Coraz popularniejszym sportem uprawianym przez białostoczan jest tenis ziemny, wciąż powstają nowe, ogólnodostępne korty. Niedaleko stadionu przy ul. Zwierzynieckiej znajduje się sztuczne lodowisko, na którym w letnie dni jest rolkowisko.
Duża liczba różnorodnych się zarówno w centrum miasta, jak i na jego obrzeżach pozwala na uprawianie dowolnych dyscyplin sportowych w różnych porach roku.

NA ZAKUPY

Sieć handlowa Białegostoku jest bardzo dobrze rozwinięta. W centrum miasta mieszczą się różnego rodzaju galerii, butików odzieżą oraz większe sklepy oferujące, obok krajowych, również wyroby znanych światowych marek. W mieście znajduje się również kilka hipermarketów, np.: ,, Auchan", ,, Aneks", ,, Marko", ,, Marko". Jest prawie regułą, iż białostocki handel akceptuje powszechnie stosowane karty kredytowe.

OŚWIATA

Białystok jest regionalnym ośrodkiem akademickim i naukowym północno-wschodniej Polski. W jednostkach oświatowych Białegostoku zatrudnionych jest około 10,5 tysiąca osób. Stanowi to ok. 7,5% ogółu pracujących w mieście.
W mieście funkcjonuje 57 szkół podstawowych, 37 gimnazjów, 39 liceów ogólnokształcących, w tym 21 dla młodzieży oraz 15 uczelni wyższych, na których kształci się ponad 42,5 tys. studentów z kraju i kilkuset obcokrajowców w Białymstoku, Politechnika Białostocka, Akademia Medyczna, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania, Wyższa Szkoła Ekonomiczna oraz Wyższa Szkoła Administracji Publicznej. Największe z białostockich uczelni wyższych to: Uniwersytet w .
Białystok jest najsilniejszym ośrodkiem akademickim i naukowym północno - wschodniej Polski. W 15 białostockich wyższych uczelniach kształci się ok. 42,5 tys. studentów (dane z 2001). Najstarszymi uczelniami państwowymi w mieście o znaczącym dorobku naukowym są: Akademia Medyczna oraz Politechnika Białostocka. W mieście funkcjonuje również jeden z najmłodszych w kraju uniwersytet, który utworzony został na bazie filii Uniwersytetu Warszawskiego. Wyższe szkolnictwo reprezentowane jest również m.in. przez Wydział Sztuki Lalkarskiej przy Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza oraz przez filię warszawskiej Akademii Muzycznej im. Frederyka Chopina. Białostockie szkoły i uczelnie wyższe oferują uczniom i studentom zarówno z miasta jak i spoza Białegostoku atrakcyjne warunki nauczania na wysokim poziomie na różnych specjalizacjach.
W jednostkach oświatowych Białegostoku zatrudnionych jest około 10,5 tysiąca osób, co stanowi ok. 7,5% ogółu pracujących w mieście.
Gmina Białystok jest organem prowadzącym dla publicznych szkół podstawowych i średnich, to znaczy zajmuje się sprawami administracyjnymi i finansowymi szkół. Natomiast nadzór pedagogiczny pełni Kuratorium Oświaty.
Również w dziedzinie ochrony zdrowia Białystok odgrywa znaczącą rolę w regionie i w kraju. Białostocka Akademia Medyczna kształci lekarzy, lekarzy dentystów, farmaceutów i analityków medycznych dla całego makroregionu.






CIEKAWE MIEJSCA
TEATRY,FILHARMONIE
 Białostocki Teatr Lalek;
 Teatr Dramatyczny im. Al. Węgierki;
 Towarzystwo "Wierszalin" Teatr;
 Białostocki Teatr Tańca;
 Filharmonia Białostocka;










MUZEA

 Muzeum Techniki w Białymstoku;
 Muzeum Wojska;
 Muzeum Podlaskie;
 Muzeum Historyczne;
 Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego;

GALERIE

 Galeria Arsenał;
 Galeria im. Sleńdzińskich;
 Galeria "Marszand";
 Galeria Wiktorii 12;
 Galeria Mandala;
 Galeria Sto trzynaście;
 Galeria OBUCH;
 Galeria Klubu Pracowników Politechniki Białostockiej;
 Galeria "Pod strzechą";
 Galeria "Akcent";
 Galeria "Pod Arkadami";
 Galeria "Ak-Art";
 Galeria Młodych MDK;
 Galeria X RA;
 Galeria System 5;
 Galeria "Feniks";
 Galeria De Fide Ars;
 Mała Galeria Białostockiego Ośrodka Kultury w Famie;
 Galeria "KB";
 Galeria Białostockiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych;




DOMY KULTURY

 Białostocki Ośrodek Kultury;
 Dom Kultury "Śródmieście";
 Młodzieżowy Dom Kultury
 Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury;
 Centrum Kultury Prawosławnej;
 Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego;
 Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska – Białoruś;

KLUBY OSIEDLOWE

 Klub Zenit;
 Klub Ballada;
 "Kaktus";
 Klub Metafora;
 Klub Mikron;
 Klub Millenium;
 Klub Miraż;
 Klub Gaj;
 Klub Jubilat;
 Klub Kalina;
 Klub Puchatek;
 Klub Relax;
 Osiedlowe Centrum Stok;

KINA
 "Syrena";
 "Pokój";
 "Forum";
 "Ton";
 "Polana";

BIBLIOTEKI

 Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego;
 Dział Zbiorów Specjalnych;
 Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego;
 Biblioteka Pedagogiczna CEN;
 Biblioteka Akademii Medycznej;
 Biblioteka Politechniki Białostockiej;
 Biblioteka Brytyjska;
 Biblioteka Uniwersytecka im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku;

GAZETY
Gazeta Współczesna
15-093 Białystok, ul. Suraska 1,
tel. (0-85) 742-32-45
(0-85) 742-09-35 (sekretariat)
fax: (0-85) 742-32-45 (sekretariat) (redakcja)
fax: (0-85) 742-51-16 (biuro ogłoszeń)

Gazeta Wyborcza Białystok

15-002 Białystok
ul. Sienkiewicza 49
tel. (0-85) 652-11-85
fax: (0-85) 744-52-83

Regionalna Agencja Informacyjna
15-663 Białystok
ul. Skrajna 4/15
tel.: (085) 663-58-83
fax: (085) 663-58-83

Kurier Poranny
15-419 Białystok
ul. Św. Mikołaja 1
tel. (0-85) 748-96-10
fax. (0-85) 744-50-04

Polska Agencja Prasowa
Oddział w Białymstoku
15-424 Białystok
ul. Lipowa 14
tel. (0-85) 742-27-03
(0-85) 742-07-06
fax. 0-85) 742-27-03


RADIA
 Radio "Akadera" - 87,7 MHz;
 Radio Zet - 107,3 MHz;
Radio "Jard 2" - 103,9 MHz;
 Radio PLUS Białystok - 103,3 MHz;
 Radio "Jard" - 89,2 MHz;
 Radio "Maryja" Biuro w Białymstoku - 104,7 MHz;
 Radio "Racja" - 105,5 MHz;
 Radio Eska - 90,6 MHz;
 Polskie Radio Program I - 225 kHz, 106,4 MHz;
 Polskie Radio Program II - 92,3 MHz;
 Polskie Radio Program III - 96,0 MHz;
 Radio Bis - 91,1 MHz;
 Radio RMF FM - 100,2 MHz;
 Radio Wawa - 88,6 MHz;
 Radio ORTHODOXIA - Radio Prawosławnej Diecezji Białostocko - Gdańskiej - 102,7 MHz;
 Polskie Radio - Regionalna Rozgłośnia w Białymstoku - 99,4 MHz;

TELEWIZJA
Telewizja Polska S.A. Oddział w Białymstoku
15-464 Białystok
ul. Włókiennicza 16A
tel. centr. (0-85) 651-75-11
tel./fax (0-85) 652-10-77
Telefon widzów 0800-2-777-2

Hotele
 Hotel "Gołębiewski'', kat.****;
 Hotel ''Cristal'', kat.***;
 Hotel ''Leśny'', kat. ***;
 Hotel ''Pastel'', kat.****;
 Hotel ''Zwierzyniec'' MOSiR, kat.**;
 Hotel ''Turkus'',dom wypoczynkowy kat.*;
 Hotel ''Diadem'';
 Hotel "Tanona";


Gospodarka Białegostoku
Od 1990 roku polska gospodarka ulega znacznym przeobrażeniom. Zmiany te zmierzają w kierunku jej prywatyzacji i specjalizacji. Dotyczy to gospodarki białostockiej, w której dokonujące się procesy przekształceń podlegają tym samym tendencjom i mechanizmom, co gospodarka krajowa, z charakterystyczną dla miasta (i regionu) dynamiką i strukturą zmian.
Cechą charakterystyczną gospodarki Białegostoku jest dominujący w niej udział małych zakładów i firm, zatrudniających do 5 osób. Globalnie gospodarkę Białegostoku charakteryzuje również wyższa niż przeciętna w kraju wydajność pracy.
Rozwój, lokalizacja i specyfika gospodarki Białegostoku są uwarunkowane położeniem geograficznym miasta, stanem środowiska naturalnego, jakością infrastruktury miejskiej, tradycjami historycznymi.

Najważniejsze lokalne uwarunkowania to:
 położenie geograficzne: w bezpośredniej bliskości od granicy wschodniej w sąsiedztwie z trzema państwami (Białoruś, Litwa, Rosja);
 położenie w ekologicznym czystym i atrakcyjnym turystycznie regionie;
 dobre połączenia komunikacyjne;
 pełnienie przez miasto funkcji ponadregionalnego ośrodka politycznego, finansowego, przemysłowego i kulturalnego;
 istnienie dużego lokalnego rynku pracy i zbytu (aglomerację białostocką zamieszkuje około 350 tys. osób);
 istnienie na terenie miasta ośrodków nauki i szkolnictwa wyższego;
 tradycje przemysłowe i kulturowe miasta;
W gospodarce miasta jest zatrudnionych około 80 000 osób. W końcu 2001 roku na terenie Białegostoku zarejestrowanych było 33 291 podmiotów gospodarczych.

W białostockiej gospodarce dominującą pozycję zajmują następujące sekcje:
 handel i usługi - ok. 21% ogólnej liczby zatrudnionych;
 działalność produkcyjna - ok. 20% zatrudnionych;
 transport, składowanie i łączność - ok.12% zatrudnionych;
 pośrednictwo finansowe, obsługa nieruchomości i firm, hotele i restauracje - 12 %;
 ochrona zdrowia i opieka społeczna - ok. 11% zatrudnionych;
W produkcji dominującą pozycję odgrywają: produkcja artykułów spożywczych i napojów oraz produkcja tkanin i wyrobów odzieżowych, które osiągają ponad dwukrotnie lepsze wyniki ekonomiczne niż odpowiednie w kraju i zatrudniają ponad połowę pracujących w tej sekcji.
Dynamicznie w ostatnich latach rozwinęły się handel i usługi. Dynamika ich wzrostu znacznie przekracza osiągnięcia innych miast w tej dziedzinie w kraju.
Tę korzystną sytuację w Białymstoku wiązać należy z ożywionymi kontaktami handlowymi i turystycznymi ze wschodnimi sąsiadami Polski. Rozwijają się też sekcje: pośrednictwa finansowego, obsługi nieruchomości i firm; hotele i restauracje, które w sumie zatrudniają około 11,4% ogólnej liczby zatrudnionych. Tworzą one odpowiednie otoczenie biznesu, co wpływa na zwiększenie atrakcyjności lokalizacyjnej naszego miasta. Dynamicznie rozwija się budownictwo, które zatrudnia około 8% ogólnej liczby zatrudnionych.
Istotnym elementem białostockiej gospodarki są edukacja, administracja publiczna oraz zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę, które zatrudniają około 14% ogółu zatrudnionych.
Pomyślnym sygnałem są także korzystne zmiany zachodzące w handlu zagranicznym, o czym świadczy znacznie wyższe tempo wzrostu eksportu gospodarki miasta niż przeciętnego eksportu Polski. Eksport Białegostoku liczony w dolarach USA zwiększył się w latach 1993-1995 o 185,9 %, podczas gdy w kraju o 61,9%. Największą dynamikę w przyroście eksportu wykazuje przemysł spożywczy, który przetwarza ekologiczne produkty pochodzące z okolicznych gospodarstw rolnych.
Znaczącą rolę w procesie rozwoju gospodarki odgrywają władze miasta. Pro inwestycyjna polityka gospodarcza miasta, wynikająca z konsekwentnej realizacji przyjętego programu "Strategia rozwoju Białegostoku", zapewnia tworzenie odpowiedniej infrastruktury gospodarczej miasta. Rozwojowi gospodarczemu sprzyja też bogata oferta terenów do zagospodarowania, co przyciąga licznych zagranicznych i krajowych inwestorów, którzy lokują w mieście swoje siedziby i kapitały, np.: Binding Brauerei, Philips, Mc Donald's, International UNP Holdings, Metro AG, Orkla Media Newspapers, Makro Cash and Carry, Auchan, Statoil, British Petroleum-BP, Shell.

Oświata i wychowanie

Na terenie funkcjonowało 41 szkół podstawowych i 9 szkół niepublicznych tego szczebla. Łącznie uczęszczało do nich 23,3 tys uczniów . Liczba nauczycieli w przeliczeniu na pełne etaty wyniosła 1886. W klasach I i II gim naukę pobierało 8430 uczniów. Powstaje sieć placówek pubilcznu\ych i niepublicznych z oddziałami integracyjnymi specjalnymi sportowymi. Miasto prowadzi także 16 liceów ogólnokształcących (ok. 13tys, uczniów 742 etaty nauczycieli) i 3 licea ogólno kształcące dla dorosłych. Ponadto istnieje 17 liceów niepublicznych. Łącznie w liceach naukę pobierało w końcu 2000r około 16 260 uczniów. Pamiętać też należy o 7 szkołach ogólnokształcących specjalnych, 17 zespołach szkół zawodowych publicznych( 15,3 tys. uczniów), 41 szkołach zawodowych niepublicznych i szkole zawodowej specjalnej oraz 9 internatach szkolnych. Bogata sieć przedszkoli 56 samorządowych z 6,8 tys. dzieci i 6 niepublicznych; uzupełniało ją 59 oddziałów klas 0 przy szkołach podstawowych. Wymienić należy też zakłady opiekuńczo-wychowawcze, placówki wychowania pozaszkolnego, świetlice dziecięce kolonie obozy i dziecińce. Trwa reforma oświatowa dokonują się zamiany programowe. Młodzież w bardzo dużym stopniu decyduje o wyglądzie miasta, nastrojach, zachowaniach.



Ludność Białegostoku


Białystok liczył w dniu 21 grudnia 2000 r. 285,5 tys. osób, w tym mężczyzn było 134,9 tys., a kobiet 150,6 tys. Od 1997 r. liczba mieszkańców miasta wzrosła niewiele, bo o niespełna 3 tys. Co gorsze, w 2000 r. odnotowano tylko 551 urodzeń i aż 545 zgonów. Oznacza to niemal zrównoważenie ruchu naturalnego i obawiać się należy, że najbliższe lata nie przyniosą korzystnych w tej mierze zmian. Zmalała do 171 i nadwyżką osób migrujących do Białegostoku nad opuszczającymi miasto. Trzeba więc chyba pogodzić się z myślą, że Białystok nie przekroczy w najbliższym czasie bariery 300 tysięcy mieszkańców.







Ważni Białostoczanie


LUDWIK ZAMENHOF

Ludwik Zamenhof urodził się 15 grudnia 1859r. w Białymstoku przy ulicy Zielonej. Ojciec był nauczycielem języków obcych, matka Rozalia należała do kobiet bardzo religijnych. Chłopak wychowywał się w pobliżu rynku, a tu ,, dało się słyszeć istną kakofonię języków jest jedną lub przynajmniej główną przyczyną, która rozdziela ludzką rodzinę na wrogie części. Wychowano mnie jako idealistę, nauczono, że wszyscy ludzie są braćmi". W tej sytuacji powstała myśl stworzenia języka porozumiewania się ludzi. ,, Nie ma cienia wątpliwości, że początkowe, nieśmiałe marzenia, później skrystalizowane zmiany pojawiły się w jego mieście rodzinnym- Białymstoku". Ludwik uczęszczał do białostockiej szkoły realnej, a następnie do gimnazjum filozoficznego w Warszawie. Tam właśnie przeniosła się w 1873r. cała rodzina Zamenhofów. Studia medyczne ukończył w Moskwie, ale nie ta szlachetna profesja pochłaniała jego umysł. Już w 1878r. dziewiętnostoletni idealista miał gotowy słownik i gramatykę nowego języka. Na dryk podręcznika trzeba było poczekać do 1887r. Rozpoczęły się zabiegi o spopularyzowanie języka i ducha prezentowanego przez doktora Eperanto, czyli mającego nadzieję. Inicjator borykał się z kłopotami finansowymi, zmieniał miejsca zamieszkania w poszukiwaniu lepszej pracy. Nowy język powoli zdobywał jednak zwolenników, powstało Polskie Towarzystwo Esperantystów. Zwycięski pochód przerwała I wojna światowa, a L. Zamehhof zmarł 14 kwietnia 1917r. Jego grób znajduje sie na warszawskim Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej.
W Białymstoku zorganizowany ruch esperancki miał początek w 1910r. Najbardziej zasłużonym popularyzatorem był Jakub Szapiro, późniejsza ofiara terroru hitlerowskiego. W 1919r. ul. Zieloną przemianowano na Zamenhofa. W latach 1927 i 1937 zjechali tu esparentyści z całego świata. Obecnie stoi w mieście popiersie doktora Esperanto i jest tablica pamiątkowa w miejscu, gdzie znajdował się niegdyś dom rodzinny Zamenhofów.


JÓZEF PIŁSUDSKI

Józef Piłsudski bawił w Białymstoku wielokrotnie w ostatnim dziesięcioleciu XIX w. jako towarzysz. Był jednym z przewódców Polskiej Partii Socjalistycznej. MIeszkał wówczas najczęściej przy ul. Starobojarskiej, a jego opiekuni byli Stanisława i Wiktor Lenczewscy. W innej zupełni roli, bo Wodza Naczelnego, pojawił się w mieście nad Białą J. Piłsudski 20 września 1919r., a 19 listopada tegoż roku otrzymał chonorowe obywatelstwo miasta Białegostoku. Na przyjazd wielkiego gościa miasto szykowało się długo i starannie. Ukazał się mały album, ustawiono trzy bramy, udekorowano ulice. POciąg wjechał na dworzec o 10, wojsko oddało honory Marszałkowi, wygłaszono pierwsze przemówienia. Przed farą czekał na J. Piłsudskiego ks. biskup wieleński J. Matchewicz na rynku błogosławieństw udzielił pastor T. Zirkowitz, ks. dziekan prawosławny Gruszkiewicz i rabin G. Rozenman. Po mszy polowej Wódz powitał defilujące oddziały 42 pułku piechoty i 10 Pułku Ułanów Litewskich; poświęcony został sztandar 42 pp. Dopiero na godz. 19 wyznaczono obiad galowy w b. pałacu na którym J. Piłsudski przemówił i wzniósł toast.


JAKUB SZAPIRO

Olbrzymie zasługi w propagowaniu idei Ludwika Zamenhofa miał niekwestionowany lider białostockich esperantystów Jakub Szapiro. Z jego to inicjatywy zostało utworzone Towarzystwo Esperantystów im. Zamenhofa w Białymstoku (Zamenhofa Esperanto-Societo).
Pierwszym, niezwykle ważnym krokiem podjętym w 1919 r. przez ówczesne władze miejskie było nadanie dawnej ul. Zielonej, przy której urodził się twórca esperanta, imienia Ludwika Zamenhofa.
Następne lata przynoszą szereg inicjatyw białostockich esperantystów wspieranych w swych działaniach przez ówczesne władze samorządowe. Przede wszystkim powstałe w 1920 a zarejestrowane w 1922 roku Towarzystwo Esperantystów im. L. Zamenhofa w Białymstoku zorganizowało szereg kursów języka esperanto. W niedługim czasie Białystok staje się bardzo silnym ośrodkiem esperanckim. W okresie międzywojennym Towarzystwo miało około 300 członków, co stawiało Białystok na 3 miejscu za Warszawą i Krakowem.
Kursy przynoszą również pierwsze spektakle w języku esperanto w białostockim teatrze "Palace", wystawiane przez sekcję dramatyczną Towarzystwa Esperantystów im. Zamenhofa. Nie koniec na tym, wkrótce dzięki inicjatywie polskiego ruchu esperanckiego język międzynarodowy miał zostać wprowadzony do szkół. Białostoccy esperantyści organizują kursy dla nauczycieli w Białymstoku i w regionie, które cieszą się ogromnym zainteresowaniem.
Dwie inne inicjatywy - zorganizowanie muzeum w domu L.Zamenhofa przy dawnej ul. Zielonej i wystawienie pomnika twórcy esperanto nie powiodły się, mimo dużego zainteresowania i wsparcia finansowego światowego ruchu esperanckiego.
Zainteresowanie Białymstokiem, który niczym Mekka przyciągał sympatyków języka esperanto z całego świata, było bardzo duże. Odwiedzili Białystok najbardziej znani wówczas esperantyści m.in. E. Privat, T. Cart. T. Jung, prof. O. Bujwid, S. A. Smit, B. Kuhl, członkowie rodziny Zamenhofa, H. A. Sade (po jego wizycie prasa japońska zamieściła reportaż ilustrowany fotografiami Białegostoku) i wielu innych. Niezapomniane wrażenie pozostawił też koncert niewidomego laureata pierwszego konkursu szopenowskiego, esperantysty z Węgier - Imre Nagy'a..
W 1927 roku po zakończeniu Światowego Kongresu Esperantystów w Gdańsku, w Białymstoku zorganizowano zjazd esperantystów - "Postkongreso". Przybyłych gości witały władze miejskie - przemówienia były wygłaszane w języku esperanto. Podobnie uroczysty charakter miał pierwszy Zjazd Esperantystów Województwa Białostockiego w 1929 r. Innym wielkim wydarzeniem był pokongresowy zjazd esperantystów w 1937 r.
Białystok mógł poszczycić się wydawnictwami w języku esperanto, przede wszystkim autorstwa Jakuba Szapiro. Dynamiczny rozwój białostockiego ośrodka esperanto przerwał wybuch II wojny światowej. Białostocki ruch esperancki stracił swoich najczynniejszych działaczy. 12 lipca 1941 roku na Pietraszach został rozstrzelany Jakub Szapiro.



Drogi i transport

Miasto sprawuje nadzór na publicznymi drogami gminnymi o długości 228 km, drogami powiatowymi o długości 82 km, drogami wojewódzkimi o długości 18 km i częścią dróg krajowych o długości 452 km.Zbiorowa komunikacja miejska dysponowała 31 liniami o długości 452 km, dziennie wyjeżdżało na trasy przeciętnie 248 autobusów, a wszystkie one przewiozły w 2000 r.94 mln pasażerów. Ponadto 7 mikrobusami przewieziono 42 tys. osób niepełnosprawnych wraz z opiekunami. Prowadzono wiele remontów dróg oraz wiaduktu. W opinii kierowców z każdym rokiem jeździ się jednak wolniej i trudniej.









Zabytki
Co warto jeszcze zobaczyć?

Kościół katedralny WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY, barokowy zbudowany w latach 1617-26, przebudowanego między 1751 a 1752 r. jednonawowy z jedna wieżą frontowa, do niego dostawiony KOŚCIÓŁ neogotycki, zbudowany w latach 1900-05, arch. Józef Pius Dziekoński, bazylika transeptowa z dwuwieżową fasadą (replika kościoła Św. Floriana w Warszawie).

CERKIEW katedralna Św. Mikołaja Cudotwórcy, klasycystyczna, zbudowana w latach 1843-46; na rzucie krzyża greckiego z kopułą na przecięciu naw i wieżą frontową.

CERKIEW Św. Marii Magdaleny, zbudowana w latach 1741-58, fundacji Jana Klemensa Branickiego; salowa, zwieńczona cebulastą kopułą.

KLASZTOR Sióstr Miłosierdzia Św. Wincentego a Paulo, barokowy, zbudowany w latach 1768-69, odbudowany między 1944 a 1949 r.; piętrowy.

RATUSZ barokowy, zbudowany w latach 1745-61, rozbudowany między 1762 a 1768 r., arch. Jan Henryk Klemm, zrekonstruowany od podstaw w latach 1945-58; na rzucie prostokąta z alkierzami i wieżą. Muzeum Okręgowe.

ZBROJOWNIA, klasycystyczna, z przełomu XVIII/XIX w., zrekonstruowana od podstaw w latach 1954-56.

PAŁAC Branickich, barokowy, zbudowany w latach 1691-97, arch. Tylman van Gameren, z wykorzystaniem murów poprzedniej budowli z XVI w., przebudowany ok. 1720-72, arch.: Jan Zygmunt Deybel, Jakub Fontana i Jan Henryk Klemm, powtórnie w latach 1837-41, arch. Hipolit Rumbowicz, odbudowany w latach 1945-62; złożony z dwupiętrowego korpusu z dwoma skrzydłami od ogrodu, ujętego od frontu narożnymi wieżami zwieńczonymi barokowymi hełmami, oraz piętrowych oficyn połączonych z korpusem parterowymi galeriami. BRAMA główna, barokowa, zbudowana w ok. 1758 r., arch. Jan Henryk Klemm. ZBROJOWNIA, ORANŻERIA i FIGARNIA, barokowe, zbudowane w ok. 1755 r., odbudowane w 1945 r.

PARK geometryczny, z końca XVIII w., rekonstruowany w latach 1945-62, arch. Gerard Ciołek; PAWILONY OGRODOWE (m.in. toskański i włoski) zbudowane w ok. 1755 r., rekonstruowane ok. 1959 r.

PAŁACYK gościnny, ul. Kilińskiego 6, z ok. 1771 r., odbudowany w latach 1947-52.

PAŁAC fabrykancki, ul. Warszawska 37, secesyjny, z pocz. XX w. Muzeum Historyczne.

ZABUDOWA MIEJSKA: duży zespół kamienic w różnych stylach z końca XIX i pocz. XX w.


Pałacyk w Dojlidach
PAŁAC Hasbacha, ul. Dojlidy Fabryczne 23, zbudowany ok. 1880 r., rozbudowany w latach 1905-07.
PAŁAC Rdygierów, ul. Wiewiórcza, późno klasycystyczny, zbudowany po 1856 r., odbudowany po 1945 r., piętrowy z trzema ryzalitami frontowymi i z portykiem kolumnowym na osi.
Jest to budowla typowo klasyczna, wzniesiona w XIX wieku, niesłusznie nazwana pałacem Lubomirskich, gdyż rodzina ta weszła w posiadanie pałacyku i majątku Dojlidy dopiero w okresie międzywojennym. Powinien raczej nazywać się raczej pałacem Ridygierów, gdyż przez nich został wybudowany i ostatnia właścicielka z tego rodu, baronowa Ridger, opuściła go podczas I wojny światowej. Pałac otoczony jest dość rozległym parkiem.

Pomnik Obrońców Białegostoku, poświęcony obronie Białegostoku 15 września 1939 roku. Zlokalizowany jest w miejscu gdzie znajdowało się stanowisko dowodzenia płk. Szafranowskiego, kierującego obroną. Głównym elementem są potrzaskane pnie wierzb. Stanowią one symbol walk obronnych, kiedy to w ogniu dział i wybuchach bomb wraz z żołnierzami polskimi ginęły także rosnące przy drodze drzewa.

Domek Napoleona -jest to klasyczna rotunda o kopulastym dachu, z portykiem i zwężającymi się do góry ścianami. Wzniesiono go w czasach Księstwa arszawskiego w roku 1851, a w jego wnętrzu urzędowali celnicy pobierający cło za towary wywożone z nowych Prus Wschodnich jak nazwali Prusacy ziemie polskie zagarnięte w II rozbiorze. Nazwa wzięła się od legendy, która głosi, że w domku tym zatrzymał się Napoleon w cza sie wyprawy na Moskwę, rozstając się z panią Walewską. Niestety Napoleona nigdy w Białymstoku nie było. Bonaparte zmarł 1821 r., na długo przed wybudowaniem komory celnej.