Badanie konstytucyjności ustaw

Największą moc spośród wszystkich aktów prawnych w Rzeczpospolitej Polskiej, tuż po Konstytucji ma ustawa, która jako akt normatywny jest źródłem prawa, czyli tworzy fundamentalne zasady, nakazy i zakazy powszechnie obowiązujące w państwie. Ustawa jest uchwalana przez Sejm i zatwierdzana przez Senat. Niezbędne jest też podpisanie jej przez Prezydenta. Ustawą mogą być uregulowane wszystkie sprawy, których nie normuje Konstytucja. Jest ona aktem ogólnym, ponieważ może uchwalić lub zmienić wszystkie inne akty normatywne.

Sytuację, w której ustawa zostaje skierowana do Trybunału Konstytucyjnego staram się zaprezentować w poniższej pracy.

Zanim ustawa zostanie podpisana i wejdzie w życie musi ona przejść szereg czytań, głosowań, poprawek etc.
Po rozpatrzeniu ustawy przez Sejm i Senat, Marszałek Sejmu przekazuje ją do podpisu Prezydentowi RP. Prezydent podpisuje ustawę przekazaną przez Marszałka Sejmu, jeżeli nie budzi ona zastrzeżeń i zarządza jej publikację w „Dzienniku Ustaw”. Jednak zgodnie z Konstytucją Prezydent może odmówić podpisania ustawy i w ciągu 21 dni przekazać ją Sejmowi z umotywowanym wnioskiem o ponowne rozpatrzenie ( prawo veta) lub zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego ( w jego skład wchodzi piętnastu sędziów) z wnioskiem o stwierdzenie zgodności jej postanowień z Konstytucją.
Na tle art.193 konstytucji każdy sąd może rozważać kwestię zgodności unormowania ustawowego z postanowieniami Konstytucji.

Przepis ustawy może zostać zbadany pod względem jego zgodności z konstytucją w następstwie:
1) skierowania do Trybunału Konstytucyjnego przez podmiot do tego uprawniony wniosku o zbadanie zgodności przepisu z konstytucją (art. 188 pkt l w związku z art. 191 Konstytucji RP),

2) przedstawienia Trybunałowi Konstytucyjnemu przez sąd pytania prawnego, co do zgodności przepisu ustawy z konstytucją (art. 193 Konstytucji RP),

3) wniesienia do Trybunału Konstytucyjnego przez tego, czyja konstytucyjna wolność lub prawo zostało naruszone, skargi konstytucyjnej (art. 188 pkt 5 w związku z art. 79 ust. l Konstytucji RP).

Wniosek o zbadanie konstytucyjności ustawy, bądź jednego z artykułów ustawy mogą złożyć: Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, a w sprawach dotyczących sądów i sędziów- Krajowa Rada Sądownictwa. Żaden inny podmiot nie ma legitymacji, aby zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania konstytucyjności aktu prawnego.

Wszystkie wnioski i pytania prawne rozpatrywane są na rozprawie, która ma charakter kontradyktoryjny.
Orzekając o zgodności ustawy z Konstytucją, Trybunał bada zarówno treść ustawy, jak też kompetencję oraz dochowanie trybu wymaganego przepisami prawa do wydania aktu. Trybunał w toku sprawy powinien zbadać wszystkie istotne okoliczności w celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy, nie jest on związany wnioskami dowodowymi uczestników postępowania i może sam dopuścić do sprawy dowody, które uzna za ważne dla sprawy. Trybunał Konstytucyjny może poprosić o pomoc w sprawie inne sądy, aby otrzymać od nich niezbędne dla sprawy akta lub informacje co do wykładni prawa w danej dziedzinie (Naczelny Sąd Administracyjny, Sąd Najwyższy).Postępowanie przed trybunałem Konstytucyjnym jest jawne. Zasada jawności ograniczona zostaje w dwóch przypadkach- ze względu na bezpieczeństwo państwa lub tajemnicę państwową.

W postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym znajdują także zastosowanie inne zasady:
- bezpośredniości;
- równości;
- prawdy materialnej.

Ustawodawca normując tryb postępowania przed Trybunałem skorzystał z klasycznego modelu postępowania cywilno rozpoznawczego, dzięki czemu jest on niezwykle elastyczny i uniwersalny, a także gwarantuje równy i aktywny udział uczestników oraz bezstronność zapadających wyroków.

Jeżeli do Trybunału Konstytucyjnego zwróci się Prezydent w sprawie zbadania zgodności ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał Konstytucyjny ma dwa miesiące na rozstrzygnięcie tego wniosku, a jeżeli to będzie wiązało się z nieprzewidzianymi nakładami finansowymi, Trybunał Konstytucyjny musi zwrócić się z tą sprawą do Rady Ministrów, która to Rada ma 2 miesiące na przedstawienie opinii w tej sprawie, jednak brak opinii Rady Ministrów w wyznaczonym terminie nie blokuje dalszego badania konstytucyjności ustawy.

Trybunał Konstytucyjny zablokował wiele ustaw jedną z nich była ustawa o 50% stawce podatku PIT dla najbogatszych, gdzie ustawę do Trybunału zgłosił nie Prezydent, który podpisał ustawę, ale prokurator generalny z powodu niezachowania miesięcznego vocatio legis, które zdanie orzecznictwa trybunału konstytucyjnego przysługuje podatnikom. Wyrok który ogłosili sędziowie brzmiał:
„...przepis wprowadzający 50-proc. stawkę w podatku dochodowym od osób fizycznych jest niekonstytucyjny z powodu niezachowania vacatio legis”.
-Konstytucja zobowiązuje państwo do lojalności wobec obywatel, podatnika nie można zaskakiwać - mówił przewodniczący składu sędzia Janusz Niemcewicz
W 2003 r. Sejm przyjął ustawę o biokomponentach stosowanych w paliwach ciekłych. Trybunał Konstytucyjny uznał jednak, że zapisy ustawy są niezgodne z Konstytucją, gdyż zmuszały one klientów do kupowania paliw z dodatkiem biokomponentów, bez możliwości wyboru między nimi a paliwem wyłącznie ropopochodnym.

W sprawie wniosku Prezydenta RP o stwierdzenie zgodności ustawy z konstytucją przed jej podpisaniem trybunał Konstytucyjny orzeka w pełnym składzie, a w sytuacji, gdy wniosek złoży inny mający do tego prawo podmiot- w składzie pięciu sędziów.
Zgodnie z „Ustawą o trybunale Konstytucyjnym” sędzia Trybunału podlega wyłączeniu z obrad w sprawach w których:
- wydał lub uczestniczył w zakwestionowaniu aktu normatywnego
- był przedstawicielem, pełnomocnikiem, radcą prawnym lub doradcą jednej ze stron sprawy
- w sprawach gdy jedna ze stron jest współmałżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym bocznym do czwartego stopnia i powinowatym bocznym do drugiego stopnia
- oraz innych zawartych w art. 48 Kodeksu postępowania cywilnego.


Uczestnikami postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach o zbadanie konstytucyjności ustawy są:
- podmiot, który złożył wniosek;
- organ, który wydał akt objęty wnioskiem;
- centralny konstytucyjny organ państwa, którego dotyczy spór kompetencyjny;
- Prokurator Generalny

( w innych przypadkach także : organ statutowy partii- w sprawach o zbadanie zgodności celów lub działalności partii politycznych z konstytucją, przedstawiciele Sejmu, Prezydenta RP i Ministra Spraw Zagranicznych- w sprawach o zbadanie zgodności z Konstytucją umów międzynarodowych ratyfikowanych w trybie art. 89 ust.1 konstytucji i innych umów międzynarodowych).

Jeśli Trybunał Konstytucyjny uzna za niezgodne z konstytucją tylko poszczególne przepisy ustawy i nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z ustawą, wyjątkowo Prezydent podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne albo zwraca się ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności. Jeśli Trybunał Konstytucyjny przedłużoną mu ustawę uzna za zgodną z Konstytucją to w tej sytuacji Prezydent nie może odmówić jej podpisania, czyli bezwarunkowo ją podpisuje i ogłasza w Dzienniku Ustaw. Jeżeli Trybunał uzna badaną ustawę za niezgodną z Konstytucją Prezydent obowiązkowo odmawia jej podpisania.
Od dnia wejścia w życie Konstytucji RP, orzeczenia trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Utrata mocy obowiązującego aktu uznanego za niekonstytucyjny następuje w dniu orzeczenia i orzeczenie to musi być niezwłocznie ogłoszone w organie urzędowym, w którym niezgodny z Konstytucją akt została ogłoszony lub w „Monitorze Polskim”. Trybunał Konstytucyjny może również wskazać inny termin- nie dłuższy niż 18 miesięcy w przypadku ustaw, oraz 12 miesięcy w przypadku innych aktów normatywnych.


Literatura:
-„Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej”
-„ Elementy prawa „ Ryszard Seidel (2004r.)
-„ Badanie konstytucyjności ustaw” Wojciech Radecki (publikacja)
-„Kontrola konstytucyjności ustaw- Trybunał Konstytucyjny a sądy. Wybór tez orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego z lat 1998- 2001” A. Czarnocka
-„Ustawa o Trybunale konstytucyjnym”
-„Kodeks postępowania cywilnego”
-Strony internetowe