Istota finansów-podstawowe pojęcia

I. Istota finansów, pojęcia podstawowe.

1. Podział dóbr i usług-metoda naturalna i pieniężna.

METODA NATURALNA:

• Forma pierwotna i prymitywna
• Brak społecznej motywacjo do podnoszenia kwalifikacji by zwiększyć udział w podziale dóbr i usług
• Nie respektuje zróżnicowania potrzeb człowieka
• Przynależność warstwowa gwarantująca pozycję materialną poszczególnych grup społecznych
• Możliwość zmiany statusu materialnego przez rewolucje, grabieże i kradzieże
• Brak pośrednika wymiany (pieniądza)
• Dążność do możliwie największego zasobu dóbr i usług

METODA PIENIĘŻNA

• Współcześnie wiodąca rola w podziale dóbr i usług
• Wygoda realizacji przez zastosowanie równoważników pieniężnych
• Pośrednik warunkujący możliwość nabycia dóbr i usług, czyli pieniądz
• Dążenie do posiadania możliwie dużego zasobu pieniądza
• Motywacja działań prorozwojowych
• Przynależność warstwowa nie gwarantuje pozycji materialnej w społeczeństwie
• Kreowanie bodźców do podnoszenia kwalifikacji

2. Pojęcie finansów.

FINANSE to ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka. Przedmiotem nauki finansów są przede wszystkim zjawiska związane z tworzeniem pieniądza przez bank centralny i kreowaniem pieniądza przez banki komercyjne, bo dopiero te zjawiska umożliwiają powstawanie innych zjawisk finansowych.
Związek zjawisk pieniężnych ze sferą realną gospodarki stanowi sens i ekonomiczną treść finansów.
Termin finanse jest nierozerwalnie związany z pieniądzem.

Istota pojęcia finansów:

• Finanse to proces gromadzenia i wydatkowania realnego pieniądza i proces związany z jego kreacją
• Finanse to taki ogół zjawisk ekonomicznych, związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem pieniądza
• Finanse to również zjawiska powstające w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka.

Finanse wiążą się z:

• Gromadzeniem pieniądza:
- Wzrost liczby pieniądza na rachunku bankowym
- Transakcje związane ze sprzedażą jakiegoś dobra
- Uzyskanie praw związanych z nabywaniem dóbr

• Wydatkowaniem pieniądza
- Realizacja uprawnień związanych z nabycie dóbr
• Kreowaniem pieniądza
• Cyrkulacją jednostek pieniężnych pomiędzy jednostkami gospodarczymi
• Posiadaniem pieniądza (oszczędności, rezerwy)

Historia pieniądza:

- Początki pieniądza sięgają starożytności. W tym okresie wymiana między ludźmi odbywała się według formy: towar za towar (wymiana barterowa). Z powodu występowania sytuacji gdy jedna osoba posiadała nadwyżki jednego dobra i niedobory innego, do wymiany towarów służyły szczególne towary (np. skóry zwierzęce) określane mianem płacideł.
- Z upływem czasu funkcje pieniądza zaczęły pełnić szlachetne kruszce gdyż były rzadko występujące, jednorodne, podzielne i trwałe. Początkowo do obiegu trafiły sztabki złota, srebra lub stopy tych metali. W późniejszym czasie zaczęto bicie monet z tych kruszców. Zakłada się, że proces bicia monet rozpoczął się w starożytnym Egipcie w III tysiącleciu p.n.e.
- W VII w. p.n.e. w państwach-miastach greckich powstał system monetarny. Podstawową funkcją pieniądza była wymiana oraz akumulacja.
- W około 800r. miała miejsce reforma pieniężna Karola Wielkiego. Wprowadzony został system denarowy oparty na srebrze. W kolejnych latach monety „psuły się”, bito coraz cieńsze monety, wzór bito tylko na jednej stronie (brakteaty). Było tak aż do przełomu XII i XIII w. do tzw. reformy groszowej (wprowadzono grubą, srebrna monetę).
- W miarę rozwoju stosunków towarowo-pieniężnych rozszerzył się zakres operacji finansowych, kształtowanych nie tylko na drodze sądowej, ale przede wszystkim poprzez umowy, przeważnie ustne.
- W średniowieczu nastąpił rozkwit bankowości. Powstawało coraz więcej kantorów pieniędzy których właściciele pożyczali pieniądze, dokonywali przelewów, udzielali kredytów przez co przemieniali się w bankierów. Intensywnie taką działalność prowadzono na północy Włoch. Była to bankowość komercyjna, zorientowana na zysk.
- W rozwoju pieniądza istotną rolę odegrali złotnicy, którzy przechowywali złoto pobierając za to opłatę. Ilość złota przyjmowanego na przechowanie znacznie przewyższała ilość złota wydawanego osobom je przechowującym dlatego złotnicy zaczęli udzielać pożyczek w złocie za co pobierali procent. Złotnicy przekształcili się w bankierów i zaczęli zakładać banki. Operacje przyjmowania i pożyczania złota potwierdzano certyfikatami (kwitami depozytowymi, wekslami). Zapoczątkowało to rozdzielenie pieniądza i złota.
- Posługiwanie się pieniądzem uległo rozszerzeniu. Pojawiły się nowe instrumenty finansowe związane z rozwojem stosunków pożyczkowych, w posługiwaniu się nimi dominującą rolę odegrały banki komercyjne.
- Możliwość tworzenia pieniądza przez banki komercyjne powodowała wzrost gospodarczy świata ale też niejednokrotnie kryzys gospodarczy poszczególnych krajów (kryzys początku lat 90 XX w. w USA). W rozwoju finansów znaczenie miało powstanie bankowości centralnej.

3. System finansowy.

SYSTEM FINANSOWY to całokształt zasad organizacyjnych, ogół norm i reguł związanych z funkcjonowaniem instytucji w ramach gospodarki finansowej.


System finansowy to zespół logicznie ze sobą powiązanych form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom nawiązywanie stosunków finansowych. Tworzy on podstawy działalności dla wszystkich podmiotów posługujących się pieniądzem.

Funkcje systemu finansowego:

• Funkcja płatnicza, polegająca na tym, że system finansowy powinien zapewnić sprawne działanie mechanizmu rozliczeń w transakcjach gospodarczych, zwłaszcza przy zakupie dóbr i usług,
• Funkcja płynności, w ramach której system finansowy umożliwia i ułatwia zamianę papierów wartościowych i innych aktywów finansowych na gotówkę,
• Funkcja oszczędności, polegająca na promowaniu warunków atrakcyjnego lokowania nadwyżek pieniądza przy umiarkowanym ryzyku,
• Funkcja akumulacji bogactwa, polegająca na przechowywaniu siły nabywczej danego podmiotu,
• Funkcja kredytowa, która polega na zapewnieniu nieprzerwanego dopływu kredytu dla przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i rządu, w celu finansowania inwestycji i konsumpcji,
• Funkcja minimalizowania ryzyka, polegająca na tym, że w system finansowy powinny być wbudowane mechanizmy i instrumenty minimalizujące ryzyko,
• Funkcja polityki gospodarczej, polegająca na możliwości prowadzenie przez rząd polityki mającej na celu wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie, walkę z inflacją i zachowanie stabilnej pozycji płatniczej względem zagranicy.

4. Polityka finansowa (monetarna, fiskalna)

Przedmiotem polityki finansowej są zjawiska pieniężne.

POLITYKA FINANSOWA to działalność podmiotu, który dąży do osiągnięcia celów za pomocą narzędzi pieniężnych (finansowych). To dokonywanie wyboru jeśli chodzi o cele, ten zakres czynności, które zostały przyjęte, w celu osiągnięcia pewnych wyników w wyniku prowadzonej gospodarki finansowej.

Polityka finansowa prowadzona jest w dwóch obszarach:

• Monetarnym
• Fiskalnym

Rozróżnienie to opiera się na:

• Odmiennych celach operacyjnych
• Różnych rodzajach stosowanych instrumentów polityki finansowej
• Wyodrębnieniu-w ramach instytucji państwa-podmiotów odpowiedzialnych za prowadzenie polityki finansowej
• Zróżnicowanej odpowiedzialności podmiotów państwa za prowadzenie tych dwóch rodzajów polityki
• Odmiennych reakcjach podmiotów gospodarczych na narzędzia monetarne niż na narzędzia fiskalne

Cele polityki finansowej:

• Uniwersalne cele polityki finansowej

- Wzrost gospodarczy (przyrost PKB)
- Tworzenie miejsc pracy (walka z bezrobociem)
- Stabilizacja gospodarki
- Wspieranie konkurencyjności gospodarki
- Zachowanie realnej wartości pieniądza (walka z inflacją)
- Bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne systemu finansowego

• Specyficzne cele polityki finansowej

Polityka monetarna.

POLITYKA MONETARNA zajmuje się kształtowaniem zjawisk finansowych w gospodarce kraju. Wpływa ona na relacje między podażą pieniądza a popytem na pieniądz. Za politykę monetarną odpowiedzialny jest przede wszystkim bank centralny.

Do celów polityki monetarnej zalicza się:

• Cele strategiczne (bezpośrednie)
- Utrzymanie stabilnego poziomu cen

• Cele pośrednie
- Kształtowanie wysokości stóp procentowych
- Oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza
- Wpływanie na wielkość kredytów udzielanych przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym, a także na wielkość kredytów ogółem

• Cele operacyjne
- Utrzymanie określonego poziomu bazy monetarnej oraz poziomu stopy procentowej


Polityka fiskalna

POLITYKA FISKALNA to działalność państwa polegająca na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych tj. podatków i innych danin publicznych, wydatków, deficytów budżetowych, długu publicznego, udzielanych gwarancji i poręczeń kredytów dla podmiotów gospodarczych itp., do osiągnięcia określonych celów, a zwłaszcza wysokiego stopnia wykorzystania mocy wytwórczych, stabilizacji cyklu koniunkturalnego.

Cele polityki fiskalnej

• Cele fiskalne. Polegają na tym, że w wyniku prowadzonej polityki fiskalnej zostaje zaspokojony popyt na pieniądz zgłaszany przez państwo.

• Cele pozafiskalne:
- Programowanie wzrostu gospodarczego
- Łagodzenie niesprawności mechanizmu rynkowego
- Ograniczenie cykliczności procesów gospodarczych
- Walka z bezrobociem
- Ograniczenie nadmiernego zróżnicowania dochodów
- Walka z nieuczciwą konkurencją



5. Instrumenty polityki finansowej.

Uwzględniając kryteria przedmiotu oddziaływań i rodzaju podmiotu można wyróżnić następujące rodzaje instrumentów polityki finansowej:

• Instrumenty monetarne- wykorzystywane przez władze monetarne do kształtowania podstawowych zjawisk w sferze pieniężnej. Do tych instrumentów należy zaliczyć:
- Stopy procentowe
- Kursy walutowe
- Stopy rezerw obowiązkowych dla banków komercyjnych
- Limity kredytowe
- Poziom gwarancji dla depozytów w bankach

• Instrumenty fiskalne- mają na celu zgromadzenie potrzebnych państwu dochodów w związku z pełnionymi przez to państwo funkcjami. Z punktu widzenia zakresu oddziaływania instrumenty te dzielą się na:

Instrumenty fiskalne makroekonomiczne. Oddziałują na całą gospodarkę.:

1. Dochody budżetu państwa
2. Wydatki budżetu państwa
3. Deficyty i nadwyżki budżetowe
4. Dług publiczny

Instrumenty fiskalne mikroekonomiczne:

1. Podatek
2. Opłata
3. Cło
4. Dotacja
5. Subwencja
6. Bon skarbowy
7. Obligacja skarbowa
8. Poręczenia i gwarancje rządowe (Skarbu Państwa)

• Pozostałe instrumenty finansowe


6. Gospodarka finansowa.

GOSPODARKA FINANSOWA obejmuje wszystkie formy działania w dziedzinie zjawisk pieniężnych.
Pojęcie gospodarki finansowej wiąże się z :
• Przygotowaniem przeprowadzenia operacji pieniężnych (planowanie operacji)
• Faktyczna realizacja tych operacji
• Ewidencja i analiza przebiegu operacji. Służy ona do wyciągania wniosków dla celów planowania polityki finansowej

7. Pojęcie zjawisk finansowych i ich klasyfikacja.

Zjawiska finansowe ze względu na to, czy pieniądz znajduje się w ruchu czy bezruchu:

• Zjawiska finansowe w których pieniądz znajduje się w bezruchu to zjawiska związane z występowaniem zasobu pieniądza. Np.: zasoby oszczędności pieniądza, zakumulowane zyski przedsiębiorstw, zasoby środków pieniężnych podmiotów na rachunku bankowym, pieniężny dług publiczny,
• Zjawiska finansowe w których pieniądz znajduje się w ruchu to rozmaite strumienie pieniężne przepływające w czasie między różnymi podmiotami i z różnych tytułów. Np.: dochody wpływające na rachunki rządu z tytułu podatków oraz wydatki tychże rachunków w postaci transferów i dotacji.

Klasyfikacja zjawisk finansowych:

a). podmiotowa- związana z przedsiębiorstwami, bankami i innymi ogniwami systemu finansowego.

b). przedmiotowa- w tego rodzaju zjawiskach występuje ruch pieniądza. Przychody i wydatki które odzwierciedlają strumienie pieniężne i odnoszą się do ekwiwalentu.

EKWIWALENT- np. praca za którą otrzymamy wynagrodzenie. Transakcje o charakterze ekwiwalentnym to np. osiągane wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia (ekwiwalent-praca, przychody z pracy to strumień pieniężny). Transakcjo o charakterze nieekwiwalentym to: otrzymane ubezpieczenie, subwencje, zasiłki ponieważ brak tutaj jest wzajemnego świadczenia.

Klasyfikacja zjawisk finansowych- przedmiotowa:

• Zjawiska przychodowe- przychody ze sprzedaży towarów, usług, majątku, przychody o charakterze transferowym, przychody z tytułu zaciągniętych pożyczek i inne.
• Zjawiska rozchodowe- rozdysponowanie pieniądza związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą i pozostałą działalnością.
• Zjawiska dochodowe- związane z wytworzeniem, realizacją i wykorzystaniem dochodów:
- W sensie finansowym źródłem dochodu są zjawiska przychodowe
- W sensie ekonomicznym źródłem dochodu jest działalność gospodarcza, dochody z kapitału (renty), dochody z praw majątkowych (czynsze, tantiemy) i inne.
• Zjawiska wydatkowe- środki pieniężne są przeznaczone na zakup towarów i usług które prowadzą do produktu krajowego na wydatki konsumpcyjne, inwestycyjne i inne
• Zjawiska kosztowe- związane z powstawaniem i pokrywaniem kosztów prowadzonej działalności np. koszty rodzajowe
• Zjawiska kredytowe- związane z zasilaniem podmiotów w środki finansowe np. kredyt produkcyjny, konsumpcyjny i inne.
• Zjawiska pożyczkowe- odnoszą się do zjawisk finansowych, nie są związane z kreacją pieniądza
• Zjawiska gotówkowe- transakcje związane z gotówką
• Zjawiska bezgotówkowe- pieniądz w postaci idealnej
• Zjawiska transferowe- dotyczą przepływu pieniądza którego skutkiem nie jest ruch towarów. Typowe zjawiska redystrybucyjne
• Zjawiska oszczędnościowe- dotyczą gromadzenia i wykorzystania oszczędności. Mogą mieć formę gotówkową, bezgotówkową, lokat w papierach wartościowych i inne



• Zjawiska ubezpieczeniowe- związane z różnego rodzaju ryzykiem, przedmiotem jest ochrona przed skutkiem różnych działań losowych. Ceną za ochronę ubezpieczeniową jest składka a kontrświadczeniem pieniężnym w przypadku zaistnienia zdarzenia losowego jest odszkodowanie lub świadczenie (renta, emerytura)


8. Funkcje finansów na przykładzie finansów publicznych.


FINANSE PUBLICZNE zajmują się badaniem oraz wskazówkami praktycznymi w zakresie finansowej działalności państwa, jego organów, związków publicznoprawnych, w ty władz samorządowych itp.

Funkcje finansów:

• Rozdzielcza- dotyczy gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych w celu dokonania podziału PKB
• Stymulacyjna- polega na pobudzaniu lub hamowaniu aktywności gospodarczej np. poprzez opodatkowanie
• Stabilizacyjna- wykorzystanie polityki budżetowej jako instrumentu aby doprowadzić do wysokiego poziomu zatrudnienia, racjonalnego wykorzystania cen, ustalenia efektu bilansu płatniczego, wzrostu gospodarczego
• Alokacyjna- dotyczy dostarczania dóbr społecznych, podziału zasobów społecznych według ustalonej struktury, np. zasiłki
• Dystrybucyjna- dostosowanie podziału dochodu i bogactwa według społecznego zapotrzebowania do oczekiwań i słuszności, np. polityka monetarna, daniny
• Fiskalna- wykorzystywanie dochodów publicznych pochodzących z podatków na realizację zadań państwa.
• Pieniężna- polega na kształtowaniu zjawisk finansowych w gospodarce.


9. Redystrybucyjna funkcja finansów na przykładzie podatku dochodowego.


Funkcja redystrybucyjna – (tzw. wtórny podział PKB) w każdym współczesnym społeczeństwie istnieją potrzeby zbiorowe, które państwo powinno zaspokajać, co rodzi potrzebę stosowania mechanizmu podzielenia środków uzyskanych w sferze produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej. Funkcja ta jest podstawą funkcji finansów publicznych.