"Nie-Boska komedia" Krasińskiego, wizja ocalenia świata czy wizja katastrofy? Hrabia Henryk: mąż ojciec czy poeta? Czy jest zdolny stać się przywódcą?

Zygmunt (Napoleon Stanisław Adam Ludwik) Krasiński był poetą, powieściopisarzem i filozofem, tradycyjnie zaliczanym - obok Mickiewicza i Słowackiego - do kanonu “trzech wieszczy”. Arystokratyczne pochodzenie wywarło decydujący wpływ na postawę poety. Tęsknota za pięknem wyidealizowanej epoki feudalnej i świadomość nieodwracalności biegu historii, niechęć do cywilizacji triumfującej burżuazji, powiązana z nowoczesnym buntowniczym indywidualizmem, pragnienie odbudowania tradycyjnych wartości świata chrześcijańskiego i urzeczywistnienie nowatorskimi koncepcjami filozoficznymi XIX wieku - te wszystkie sprzeczne wątki ideowe znalazły swój wyraz w napisanej przez dwudziestojednoletniego młodzieńca, w 1835 r. “Nie-boskiej komedii”. Jest to dramat poruszające problemy nie tylko narodu lecz również jednostki. Dominująca cechą dramatów epoki romantyzmu jest odrzucenie reguł dramatu klasycznego i łączenie elementów różnych rodzajów i gatunków literackich (synkretyzm gatunkowy).Dramat romantyczny jest zaprzeczeniem dramatu antycznego który był tworzony wg trzech zasad jedności: miejsca, czasu oraz akcji. W efekcie z dramatu romantycznego wyłania się wizja świata pełnego dysharmonii, wieloznaczności i napięć rodzących nierozwiązywalne problemy.

Dramatowi jednostki czyli rodzinnemu poświęcony jest akt I i II. W chwili rozpoczęci dramatu mąż ma do spełnienia 3 misje: rodzinna(jako mąż i ojciec), społeczna (jako arystokrata) i kulturowa(jako poeta). Początkowo chce spełniać wszystkie role. Jednak zwyczajne życie szybko go nudzi. Żyje we własnym świecie fantazji, nie umie docenić tego, co rzeczywiste. Nęci go pokusa np.: ideał kobiety, stworzony w wyobraźni, synteza piękna, subtelności i poezji. Henryk nie jest dobrym mężem i ojcem, bowiem kocha jedynie swoje marzenia i ideały, a nie to, co rzeczywiste. Kiedy marzenia stykają się z szarością codziennego dnia, ukazuje się jego dramat. Hrabia posiada duszę poety, ale ciało zwykłego człowieka - śmiertelnika. Kocha piękno i chce do niego dążyć, ale musi wykonywać zwykłe czynności, które przepełniają go wstrętem. "Wszystko, co nie jest nim, napawa go niesmakiem i rozpaczą". To rozdwojenie duszy i ciała, dwoistość natury powoduje również niemożność wyrażenia doskonałości myśli i uczuć. Mąż porzuca rodzinę gdyż uważa że jako poeta nie może ulec codzienności. Sądzi też że ustatkowane życie zabija go. Hrabia pisząc poematy na cześć prawdziwej miłości, nie dostrzega oddania i duchowych cierpień żony. Maria ma poczucie odrzucenia i podejmuje rozpaczliwe wysiłki aby stać się poetką, sądzi że to przywróci jej męża. Dla syna błaga o talent poetycki, co wprawdzie staje się faktem, ale jednocześnie Orcio osiąga sytuację nienaturalną spowodowaną chorobą psychiczną i ślepotą. Żona przypłaca to obłędem, a potem śmiercią. Krasiński dokonuje rozrachunku z poezją romantyczną, oderwaną od rzeczywistości, karmiącą całe pokolenie złudą i iluzją. Hrabia - romantyczny poeta - żyje tylko wyobraźnią. Krasiński podjął polemikę z powszechnym w romantyzmie przekonaniem, ze poezja i życie poety powinno być jednością. Ukazał klęskę bohatera romantycznego który jest jednostką wybitną, obdarzoną nieziemską mocą, nie zrozumianą przez społeczeństwo, nie mogącą przystosować się do jego praw, ideałów i hierarchii ważności, przeżywającą tragiczny konflikt ze światem, udawadniająca że życie to nie poezja.

Część druga utworu, tak zwany dramat społeczny. Zawiera wizje abstrakcyjnej rewolucji - walki klasowej. Wzorce tej rewolucji wywodzą się z rzeczywistości: przewrót Cromwella w Anglii, powstanie listopadowe w Polsce i Wielka Rewolucja Francuska. Również w bohaterach możemy zauważyć wzorce rzeczywistych rewolucjonistów np. w Pankracym możemy zauważyć cechy Cromwella, Dantona czy Robespierre’a, natomiast Hrabia Henryk reprezentuje poglądy Krasińskiego. Problematyka drugiej części dramatu dotyka społeczeństwa, rewolucji i przemian historycznych, dlatego Męża rozumieć już należy trochę inaczej. Teraz będzie to dla nas mąż stanu, polityk, ktoś, kto zajmuje pozycję przywódczą w społeczeństwie. Dramat społeczny ukazuje rewolucję antyfeudalną i antykapitalistyczną - przeciw "Bogu, królom i panom". Rewolucja ma zaspokoić głód, stać się krwawą ucztą. Arystokracja broni ustalonego porządku społecznego. Cechuje ją jednak zdegenerowanie, egoizm, nicość moralna. Pankracy uważa, że zestarzała historycznie klasa musi prawem rozwoju ustąpić miejsca klasie młodej. Henryk sądzi, iż objęcie władzy przez buntowników może dać początek nowej arystokracji. Oba obozy ponoszą klęskę, ponieważ motorem działań jest nienawiść, zemsta, materializm. Świat może uratować idea dobra prezentowana przez Chrystusa - Pankracy wypowiada słowa "Galilejczyku, zwyciężyłeś".

W "Nie-Boskiej komedii" poeta przedstawił klasyczne pojęcie tragizmu. Oto sytuacja tragiczna - rewolucja jest nieunikniona, ale jest to katastrofa przynosząca zagładę dotychczasowego dorobku ludzkiego.

Rewolucję rozpatrywać można także na płaszczyźnie programu romantyków, który opierał się na antynomiach - spór klasyków z romantykami.