Różne obrazy wsi polskiej XVI –XVII w.

Polska wieś była opisywana przez wielu autorów. Ich liczne sielanki, a także w wypadku Kochanowskiego fraszki, pokazywały różne aspekty życia na wsi.

Sielanka jest z definicji utworem opisującym życie na wsi. Pokazuje wyidealizowany opis wsi jako arkadii, do której dążą ludzie cieszący się życiem, żyjący w harmonii z naturą. Prekursorami tego gatunku literackiego byli Teokryt w Grecji, oraz Wergiliusz w Rzymie. Sielanki dzielą się na dwie grupy. Jedne, nazywane sielankami konwencjonalnymi, są wyidealizowanym obrazem wsi zbliżonym do mitycznej arkadii.

Drugie opierają się głównie na obserwacji życia na wsi i pokazują ciemne strony egzystencji wiejskiej. Nazywają się one sielankami realistycznymi.

Do pierwszej grupy należy „Pieśń świętojańska o Sobótce”, napisana przez Kochanowskiego. Autor opisuje w niej wieś jako miejsce spokojne, bezpieczne, wesołe i pełne zwierząt, w którym człowiek może żyć uczciwie i bez obawy o przyszłość. Przedstawia także ciężką pracę ludzi, która pozwala im na wyżywienie siebie oraz swojej rodziny. Prezentuje obraz domu wiejskiego, w którym nad wszystkim panuje wspaniała gospodyni, umiejąca utrzymać ład i porządek. Z tekstu dowiadujemy się także o licznych obowiązkach pani domu, oraz o jej oddaniu dla rodziny. Kochanowski, w typowy sposób dla sielanki konwencjonalnej, nawiązuje tu również do antyku. Przykładem może być stwierdzenie:

„A sam pasterz siedząc w chłodzie,
Gra w piszczałkę proste pieśni;
A faunowie skaczą leśni.”

Kochanowski, obraz polskiej wsi opisywał również we fraszkach. Przykładem mogą być fraszki „Na lipę” i „Na dom w Czarnolesie”. Fraszka „Na lipę” opisuje uroki obcowania z przyrodą, natomiast fraszka „Na dom w Czarnolesie” typowy dom wiejski, skromnie urządzony ale z niepowtarzalną rodzinną atmosferą.

Utwory Kochanowskiego przedstawiały wieś z pozycji szlachcica, który nie musiał ciężko pracować na utrzymanie.

Prawdziwy obraz życia na wsi przedstawił Szymon Szymanowic w sielance „Żeńcy”. Nie ma tu wspaniałych opisów przyrody, wyidealizowanych scen z życia. Zastąpiły je opisy ciężkiej pracy ludzi, normalnego życia chłopów z wszystkimi pozytywnymi i negatywnymi cechami. Jest to klasyczny przykład sielanki realistycznej.

Zupełnym przeciwieństwem sielanki Szymonowica jest utwór Karpińskiego „Do Justyny” oraz „Laura i Filon”. Sielanka „Do Justyny” pokazuje wieś na wiosnę, jak wszystko rodzi się do życia, jak rosną zboża, budzą się zwierzęta. Ten wspaniały obraz przyrody jest przeciwstawiony pesymistycznemu nastrojowi mężczyzny, który tęskni za ukochaną.

Drugi utwór jest już zupełnie inny. Ma wiele cech wspólnych z utworami antycznymi. Należy do nich atmosfera utworu, imiona bohaterów. Autor przedstawia proste uczucia bohaterów oraz przedmioty takie jak wieniec, porcelanowy koszyczek z malinami, nie należące do typowych przedmiotów używanych na wsi. Akcja utworu też jest typowo sielankowa.

W utworach z tamtych okresów wieś jest przedstawiana bardzo różnie. Dla jednych autorów jest to wspaniała arkadia, dla innych miejsce ciężkiej harówki w polu. Sądzę, że obraz wsi zależy od punktu widzenia autora, na który znaczny wpływ ma stan jego psychiki.