Charakterystyka polskiej bieżącej bibliografii narodowej

Temat: Charakterystyka polskiej bieżącej bibliografii narodowej

Początki bieżącej biblioteki na ziemiach polskich sięgają XVIII wieku. Pierwsze czasopismo informacyjno-bibliograficzne „Polnishe Bibliotheck” na ziemiach polskich, podając jako fikcyjne miejsce wydania Dannenberg (pol. Grunwald), publikował w latach 1718-1719 gdański historyk i wydawca, Gotfryd Lengnich.
Na rozwój zainteresowań bibliograficznych duży wpływ miał wzrost produkcji wydawniczej, spowodowany postępem technologii drukarskiej. Poważny kłopot sprawiła dystrybucja publikacji, toteż konieczna stała się organizacja komisowej współpracy księgarzy. Jedynie międzynarodowe targi książki były okazją do szerszej wymiany handlowej. Dlatego musiało dojść do informowania potencjalnych klientów o tytułach oferowanych druków. Te względy przyczyniły się do rozwoju bibliografii księgarskiej. Bibliografia księgarska to odmiana bibliografii ogólnej – jej celem jest powiadamianie o drukach znajdujących się aktualnie w handlu księgarskim w wielu placówkach.
Poszczególne firmy wydawnicze, księgarnie lub wypożyczalnie powstałe przy księgarniach publikowały natomiast katalogi księgarskie (antykwarskie, aukcyjne, składowe i wydawnicze). Katalogi zestawiały piśmiennictwo z dłuższego okresu chronologii wydawniczej (nawet 20 lat), choć rejestry książek wznawiano często w każdym roku. Forma wydawnicza takich katalogów była ciągła, ale zawartość bibliograficzna miała charakter retrospektywny.
Z inicjatywy środowiska księgarzy powstawały wykazy i czasopisma bibliograficzne. Do ich wydawców należeli: Ignacy Klukowski i Walenty Rafalski („Bibliografia Krajowa”, Warszawa 1856), Jakub Żegota Wywiałkowski (Ruch Literatury polskiej w Roku 1862, Kraków 1862), Mieczysław Antoni Leitgeber („Przegląd Bibliograficzny Piśmiennictwa Polskiego”, Poznań 1867 – 1874, 10 numerów rocznie), znany prasoznawca Stanisław Jan Czarnowski („Rocznik Literacki Warszawski” 1871 – 1880) i wielu innych. Bieżąca bibliografia księgarska stała się podstawową potrzebą. Zaspokajano tę potrzebę rozproszoną, zindywidualizowaną pracą w różnych ośrodkach.
Warto też przypomnieć, że jeden ze znanych publicystów, Julian Bartoszewicz, historyk i bibliotekarz oraz wydawca czasopisma „Kronika Wiadomości Krajowych I Zagranicznych” (Warszawa 1856 – 1860) propagował sprawę bibliografii zawartości czasopism, a przede wszystkim zachęcał do publikowania rocznych spisów treści czasopism przez poszczególne redakcje.
Najważniejszym wydarzeniem w dziejach polskiej bieżącej bibliografii ogólnej było założenie w 1878 roku przez Władysława Wisłockiego (1841 – 1900) periodyku noszącego tytuł „Przewodnik Bibliograficzny. Miesięcznik dla wydawców, księgarzy, jako też czytających i kupujących książki”. Wisłocki był historykiem literatury, bibliotekarzem i bibliografem. Przez 22 lata aż do śmierci redagował „Przewodnik Bibliograficzny”, który drukowano u Władysława Ludwika Anczyca w Krakowie. Czasopismo ukazywało się co miesiąc nakładem autora. Notowało druki zwarte, czasopisma naukowe i popularnonaukowe, nuty, serie wydawnicze i tytuły tomów podserii. Opisy dopełniane były adnotacjami o zawartości czasopism. Do bieżącego rejestru dodawano roczny skorowidz alfabetyczny. Ponieważ konieczne było wprowadzenie uzupełnień , to poza zrębem głównym tworzono dział Kurierek z nowościami , w którym zamieszczano uproszczoną informację o drukach. Od 1882 r. Wisłocki prowadził też – w obrębie „Przewodnika Bibliograficznego” – Kronikę poświęconą informacjom z zakresu księgoznawstwa.
Po śmierci Władysława Wisłockiego w 1901 r. „Przewodnik Bibliograficzny” przejęła Księgarnia Gebethnera i Spółki w Krakowie. W tym samym czasie „Przewodnik Bibliograficzny” stał się bibliografią łączącą cechy ogólnej bibliografii narodowej i księgarskiej. Ważne miejsce zajmowały w czasopiśmie ogłoszenia reklamujące druki Gebethnera, ale czasem też na pośrednictwem „Przewodnika Bibliograficznego” przeprowadzano poszukiwania antykwaryczne, np. na zlecenie firmy Brockhausa z Lipska i in. „Przewodnik…” obsługiwał jednak głównie firmę Gebethnera, reklamując nowości zapowiadając wyprzedasz po zniżonych cenach, umieszczając listę dubletów do wymiany. Gdy zabrakło Wisłockiego, kolejnymi redaktorami byli: Jan Ferdynand Świszczewski, Juliusz Gerter, Kornel Heckm, Jan Czubek. Bibliografię subsydiowała Akademia Umiejętności w Krakowie. Czasopismo wychodziło nieprzerwanie do wybuchu wojny w 1914 roku.
Od 1901 r. do rozpoczęcia wojny w Warszawie ukazywał się miesięcznik „Książka”, który bywa wymieniany jako źródło informacji komplementarne do „„Przewodnika Bibliograficznego”, gdyż w kraju podzielonym zaborami, bez stosowania prawa do egzemplarza obowiązkowego trudne było osiągniecie kompletności rejestracji bibliograficznej. Wydawcą „Książki” była księgarska firma E.Wende i Spółka, założona przez Edwarda Wendego i Ferdynanda Hoesicka.
„Książka. Miesięcznik poświecony krytyce i bibliografii polskiej” (1901 – 1914) prezentowała swą zawartość w działach: Krytyka, Nekrologi ,Z życia księgarskiego oraz Bibliografia (spis druków w układzie działowym). Po zamknięciu rocznika „Książki” dodawano doń dwa alfabetyczne skorowidze, pomocne w poszukiwaniu recenzji oraz ułatwiające orientację w rejestrze bibliograficznym.
Po wybuchu wojny kontynuacją „Przewodnika Bibliograficznego” była bieżąca „Bibliografia Polska” (1914 – 1919) redagowana przez Jana Czubka. Wydawnictwo to było nadal związane z firmą Gebethnera i Akademią Umiejętności, które finansowały przedsięwzięcie. „Bibliografia Polska. Miesięcznik dla wydawców, księgarzy, antykwarzy, jako też czytających i kupujących książki”, rejestrowała druki zwarte, tytuły czasopism naukowych i popularnonaukowych oraz informowała o ich zawartości, nawiązywała zatem do koncepcji bibliografii Wisłockiego i modyfikowała jej koncepcję.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 aż do 1928 r. w Rzeczypospolitej Polskiej brakowało polityki państwa , która wspierałaby z urzędu prace bibliograficzne. Z tego powodu – podobnie jak w czasach zaborów – sprawa rejestracji bibliograficznej pozostawała ważnym problemem dla wybitnych przedstawicieli społeczeństwa oraz dla stowarzyszeń kulturalno-oświatowych. Zachowały urzędową moc ustawy prasowe i prawa konstytucyjne byłych państw zaborczych , co powodowało, że istniały 3 systemy prawne odnoszące się do aktywności wydawniczej i zrzeszeń, uniemożliwiając podjęcie jednolitej działalności w skali całego kraju.
Mimo rozproszenia organizacyjnego, bibliofile oraz bibliotekarze- miłośnicy książki wykonali w pierwszym dziesięcioleciu wiele cennych zadań bibliograficznych. W 1922 r. zainicjowano Serię II „Przewodnika Bibliograficznego” za rok 1920 i kontynuowaną ją do 1928 r. włącznie. Redaktorem tego rejestru był Władysław Tadeusz Wisłocki (1887- 1941), bratanek Władysława Wisłockiego, założyciela pierwszego „Przewodnika”. Władysław Tadeusz Wisłocki rozpoczął prace bibliograficzne od dopełnienia spisów bibliograficznych z lat wojny, ogłoszonych przez J. Czubka. Do jego osiągnięć należy Bibliografia Polska. Uzupełnienia za lata 1914 – 1917 (Kraków 1918). Jako kustosz Biblioteki Zakładu Narodowego Im. Ossolińskich redagował od 1920 r. „Przewodnik Bibliograficzny”, wydawany we Lwowie nakładem Księgarni Gubrynowicza i Syna. Aby zapewnić Serii II odpowiedni poziom, Władysław Tadeusz Wisłocki nawiązał współpracę z wieloma przedstawicielami różnych polskich ośrodków kulturalnych i naukowych, m.in.w Wilnie, Warszawie i Poznaniu. We Lwowie pomoc swą ofiarował Stefan Vrtel-Wierczyński. Ponieważ w 1920 r. Polska Akademia Umiejętności odmówiła dotacji, „Przewodnik Bibliograficzny” wychodził w trudnych warunkach. Ograniczono więc jego zawartość do spisu bibliograficznego z indeksem rzeczowym w układzie działowym. Z braku funduszów opracowane przez Wisłockiego roczniki 1922 i 1923 pozostały w formie manuskryptów przechowywanych w Bibliotece Narodowej. Od 1924 r. „Przewodnik Bibliograficzny” był wydawnictwem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. W tym czasie dodano do niego dział artykułów. Ogłaszano w nim rozprawy z historii książki, projekty prac bibliograficznych. Działania bibliograficzne związane z publikacją „ Przewodnika Bibliograficznego” zawieszono w 1928 r., gdyż rozpoczęła się wówczas rejestracja urzędowa. Dalsza część „przewodnika” (1928 – 1933) stanowiła periodyk środowiska księgarzy i wydawców.
Zasadnicza bieżąca rejestracja urzędowa polskiej produkcji wydawniczej rozpoczęła się dopiero w 1928 r., gdyż zaczął działać Instytut Bibliograficzny. Dzięki staraniom Stefana Dembego, ówczesnego naczelnika Wydziału Bibliotek w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, w 1927 r. wprowadzono prawo o egzemplarzu obowiązkowym. Na podstawie dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej, Instytut Bibliograficzny stał się częścią Biblioteki Narodowej. Od 1928 do 1939 r. ukazywał się staraniem IB BN „Urzędowy Wykaz Druków Wydanych w Rzeczypospolitej Polskiej i Druków Polskich lub Polski Dotyczących Wydania za Granicą”. Bibliografia ta nie miała układu rzeczowego; stosowano w niej układ alfabetyczny, co utrudniało korzystanie z niej przez użytkowników. Pierwotnie ukazywała się z częstotliwością kwartalną. Uwzględniała druki polskie i polonika, co zostało uwidocznione w tytule. Do 1939 r. rejestrowała wyłącznie druki zwarte, gdyż osobno publikowano „Urzędowy Wykaz Czasopism Wydanych w Rzeczypospolitej Polskiej”. W jego miejsce zaczęto od 1931 roku wydawać „Urzędowy Wykaz Czasopism Nowych, Wznowionych i Zawieszonych, Wydawanych w Rzeczypospolitej Polskiej”.Z tej odrębnej formy rejestracji książek w jednym spisie, a prasy w drugim, zrezygnowano w 1936 r. Stan ten utrzymał się do wybuchu II wojny światowej.
Jak wynika z przedstawionego zestawienia tytułów, bieżąca bibliografia narodowa rozwinęła się z bibliografii niezbędnej wydawcom i księgarzom, stając się rejestrem o znacznie szerszych funkcjach.
Na system ogólnej bieżącej bibliografii narodowej, realizowanej po II wojnie światowej, złożyły się cztery podstawowe człony, z których każdy rejestruje wybrany tym dokumentów, pełniąc określoną funkcję dokumentacyjną. Nowelizacji podlegał zbiór uzupełniających dodatków i wkładek, weryfikowano również kryteria doboru dokumentów.
Podstawowym członem polskiej ogólnej bieżącej bibliografii narodowej jest „Przewodnik Bibliograficzny”. Do 1952 roku „Przewodnik Bibliograficzny” ukazywał się z podtytułem „Urzędowy wykaz druków wydawanych w Rzeczypospolitej Polskiej”, następnie jako „Urzędowy wykaz druków wydawanych w Rzeczypospolitej Polskiej Ludowej”, a od momentu oficjalnej zmiany nazwy państwa jest to ponownie „Urzędowy wykaz druków wydawanych w Rzeczypospolitej Polskiej”. Jako bibliografia prymarna „Przewodnik Bibliograficzny” został wznowiony przez Instytut Bibliograficzny w 1946 r. i najpierw wychodził nieregularnie, a od 1948 r. ukazuje się systematycznie jako tygodnik. Luki dokumentacyjne uzupełniono wstecznie, wydając tom za lata 1944 – 1947.
„Przewodnik Bibliograficzny” powstaje w zasadniczej części na podstawie egzemplarzy obowiązkowych i sygnalnych, przesyłanych przez wydawców na podstawie specjalnych przepisów prawnych. Jego zdaniem jest dostarczenie informacji bibliograficznej o publikacjach, które ukazały się jako druki zwarte, dokumenty życia społecznego, pojedyncze zeszyty lub tomy wydawnictw ciągłych. Kwalifikacja materiałów przeprowadzona jest na podstawie kryteriów formalnych. Nie stosuje się kryteriów wartościujących.
Do rejestrowanych druków należą książki i broszury samoistne wydawniczo z tekstem słownym, zapisem muzycznym, w postaci albumów grafiki bądź atlasów geograficznych. „Przewodnik Bibliograficzny” stanowi wykaz produkcji wydawniczej powstałej w granicach Polski oraz poza granicami Polski, o ile publikacja ukazała się we współpracy instytucji krajowych z zagranicznymi lub z inicjatywy placówek zagranicznych, będących agencjami instytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Spośród dokumentów życia społecznego uwzględnia się wyłącznie druki o trwałej wartości kulturowej, związane z ważnymi wydarzeniami o znaczeniu ogólnopolskim lub wartości naukowej. Rejestracja dokumentów życia społecznego odbywa się od 1959 roku. Pojedyncze zeszyty lub tomy wydawnictw ciągłych o częstotliwości wyższej od półrocznika podlegają rejestracji w „Przewodniku Bibliograficznym” wyłącznie wówczas, gdy zawierają indywidualne prace autorskie lub materiały z konferencji, sympozjów i zjazdów naukowych. Muszą one ponadto mieć indywidualną tytulaturę. Uwzględnia się też dokumenty kartograficzne (mapy i atlasy z wyjątkiem map konturowych), druki muzyczne (wydawnictwa nutowe, nuty z tekstem czyli śpiewniki i partytury), grafikę (z wyłączeniem pojedynczych grafik), materiały konferencyjne niezależnie od nakładu i postaci (np. skoroszyty i materiały zbindowane), rozprawy doktorskie i habilitacyjne niezależnie od nakładu, postaci edycyjnej oraz przeznaczenia (np. do użytku wewnętrznego), spisy bibliograficzne, wydawnictwa sporządzone alfabetem Braille`a.
Przewiduje się wydawanie odrębnych wkładek do „Przewodnika Bibliograficznego” dla rejestracji:
• wydawnictw kartograficznych;
• druków muzycznych;
• książek wydanych wyłącznie na nośniku elektronicznym (rejestrowane są tylko te publikacje, które uzyskały równoległą postać elektroniczną obok drukowanej, lub które stanowią uzupełnienie publikacji drukowanej).
„Przewodnik Bibliograficzny” nie rejestruje:
• wydawnictw zwartych o objętości poniżej 17 stron (do 1998 r. nie rejestrowano wydawnictw o objętości poniżej 4 stron);
• wydawnictw zwartych o nakładzie poniżej 100 egzemplarzy (do 1998 r. wydawnictwa tego rodzaju były rejestrowane);
• odbitek i nadbitek;
• pojedynczych rycin, nut i map, bez względu na wysokość nakładu;
• dokumentów życia społecznego o charakterze lokalnym czy informacji doraźnej, ani dokumentów przydatnych jednej lub kilku gałąziom życia gospodarczego, materiałów do użytku wewnętrznego;
• norm i dokumentów normalizacyjnych;
• dokumentów patentowych
• książek bez podania w tytulaturze przewidzianych normą danych wydawniczych, tj. takich, na których jest wskazany tylko autor i tytuł, a brak jest adresu wydawniczego;
• dydaktycznych zeszytów ćwiczeń do uzupełnienia, przewidzianych w programie szkolnym powyżej czwartej klasy szkoły podstawowej, a także dydaktycznych materiałów ilustracyjnych w postaci plansz, przewidzianych do ćwiczeń i wykładów;
• programów nauczania, spisów lektur, ksiąg adresowych, informatorów na studia;
• statutów, regulaminów, sprawozdań okresowych różnych instytucji i organizacji, dokumentów do użytku służbowego;
• instrukcji obsługi lub naprawy urządzeń i sprzętu technicznego;
• ofert, cenników, informatorów, afiszy, katalogów, folderów, ofert turystycznych, ksiąg adresowych, prospektów, raportów giełdowych lub bankowych, rozkładów jazdy;
• programów imprez artystycznych, sportowych, naukowych, politycznych, materiałów programowych olimpiad szkolnych, konkursów muzycznych.
• wydawnictw powielanych (fotokopiowanych)
• katalogów księgarskich, składowych i innych.
Porządkowanie opisów w „Przewodniku Bibliograficznym” realizowano pierwotnie z zastosowaniem układu systematycznego, którego strukturę tworzyły trzy działy nadrzędne (społeczeństwo, przyroda, kultura), a w ich obrębie 26 działów. System ten był wzorowany na sposobie porządkowania dokumentacji radzieckiej, przyjętym przez Wszechzwiązkową Izbę Książki w Moskwie. Stosowano go do 1985 r., tj. do momentu wydania zeszytu próbnego uporządkowanego w 62 działach i poddziałach Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej, a w 1986 r. rozpoczęto systematyczny druk „Przewodnika” w tej nowej postaci według Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej 546 z 1978 roku, a następnie kilkakrotnie dostosowanej do nowelizacji tablic Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej. Opis poszczególnych dokumentów sporządzany jest z autopsji zgodnie z normą obowiązującą w danym okresie historycznym. Obecni stosowana jest norma PN-82/N-01152.01 Opis bibliograficzny. Książki oraz jej nowelizacja, spowodowana zaleceniami ISBD(M) z 1987 roku.
Od 1 stycznia 1986 r. „Przewodnik Bibliograficzny” opracowywany jest w systemie zautomatyzowanym. Pierwotnie dane bibliograficzne zapisywano w formacie MARC-BN autorstwa Zofii Moszczyńskiej-Pętkowskiej. W pierwszym okresie automatyzacji (lata 1986 – 1992) opisy bibliograficzne przygotowywano na formularzach przedmaszynowych, z nich zaś operatorzy wprowadzali dane do dużego komputera z zastosowaniem programu SKRYBA. Od 1993 r. prace prowadzono z zastosowaniem komputerów klasy PC oraz programu MAK. Od 1 stycznia 1998 roku trwa rejestracja danych w formacie USMARC.
Poszczególne pozycje w działach Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej bibliografii szeregowane są alfabetycznie. W tym samym ciągu alfabetycznym ujmowane są także odsyłacze. Od 1998 r. każdy pojedynczy tom wydawnictwa wielotomowego otrzymuje w „Przewodniku” samodzielny zapis i opatrywany jest własnym numerem, stanowiąc samoistną pozycją zbioru bibliograficznego. Na pojedynczy zapis w bibliografii składa się hasło autorskie(osobowe lub korporatywne). Bez hasła rejestruje się antologie, prace zbiorowe, zbiory źródeł historycznych, wypisy tekstów dla szkół. W takim przypadku pierwszy wyraz tytułu uznaje się za jednoznaczny z hasłem tytułowym. Pod hasłem autorskim lub tytułowym umieszczony jest opis bibliograficzny a pod nim figurują hasła przedmiotowe, tworzone zgodnie ze Słownikiem języka haseł Biblioteki Narodowej (Warszawa 1989) i późniejszymi nowelizacjami. Umieszczone w „Przewodniku Bibliograficznym” pod opisami druków symbole Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej charakteryzują treść, formę piśmienniczą i poziom czytelniczy głębiej, niż tytulatura dokumentu i przynależność do działu bibliografii. Symbole te stanowią pomoc w pracy bibliotek różnych typów, służąc zwłaszcza bibliotekom publicznym za wzorzec poprawnej klasyfikacji lub umożliwiając kształtowanie się katalogu rzeczowego. Mogę też być podstawą poszukiwania w zautomatyzowanym zbiorze publikacji na szczegółowy temat. Pod opisem umieszczany jest numer pozycji w rocznej rejestracji. W ogłaszanych drukiem zeszytach, za pomocą symbolu trójkąta było sygnalizowanie do stycznia 1996 r. spóźnione podanie opisu. Następnie przyjęto zasadę, by publikacje, których data wydania jest wcześniejsza o dwa lata od rocznika bieżącej bibliografii, ogłaszać w zeszytach dodatkowych, oznaczonych literą A. Zatem w zeszytach rocznika 1999 wykazywane są publikacje z lat 1997, 1998 i 1999, a starsze dokumenty wykazuje się w ciągu roku w 4-6 specjalnych uzupełniających zeszytach o charakterze retrospektywnym.
Każdy tygodniowy zeszyt „Przewodnika Bibliograficznego” zaopatrzony jest w indeks alfabetyczny. Do 1 stycznia 1987 r. publikowano miesięczne indeksy alfabetyczne oprócz indeksów rocznych, następnie od 1 stycznia 1987 do 1 stycznia 1990 r. wychodziły trzy indeksy kwartalne i ostateczny indeks roczny. Dodatkowym instrumentem aparatu pomocniczego jest roczny indeks przedmiotowy.
W przeszłości ukazywał się „Przewodnik Bibliograficzny. Seria Uzupełniająca. Druki do użytku wewnętrznego”. Był to polski wariant narodowego rejestru druków zwartych „typu B”, tj. udostępnianych poza handlem księgarskim. Jego przedmiotem były publikacje wydane poza cenzurą, zatem w dozwolonym, niskim zakładzie do 100 egzemplarzy, o treści zgodnej z oficjalną polityką ówczesnego ustroju i zasięgiem rozpowszechniania „według rozdzielnika”, najczęściej w obrębie danej instytucji sprawczej lub współpracującego z nią środowiska. Seria ta, rejestrująca druki wydane po 1 października 1968 r., publikowana była od 1969 r. do momentu likwidacji Urzędu Cenzury w 1988 roku.
Do końca 1989 r. oprócz „Przewodnika” publikowanie centralnie drukowane karty katalogowe, zaznaczając ich wykonanie gwiazdką * przy odpowiednich opisach w „Przewodniku”. Tę formę uznano za zbędną.
W roku 1994 Biblioteka Narodowa podjęła decyzję o przeniesieniu danych „Przewodnika” na CD-ROM i jego zawartość informacyjną stale rozszerza o kolejne lata. Można zatem kopiować z nich potrzebne dla lokalnych zasobów opisy lub tworzyć zasób elektronicznych źródeł informacji dla użytkowników. Od 1987 r. w Zakładzie Przewodnika Bibliograficznego IB BN realizuje się program CIP.Należy spodziewać się, że wydawcy zainteresują się w najbliższym, czasie tym pomysłem, zwłaszcza że regulujące realizacje programu CIP Zarządzenie Ministra Kultury i Sztuki nr 9 z 18 maja 1988 r., które obliguje do jego wdrożenia, ma być przedmiotem dalszych zarządzeń wykonawczych w tej sprawie.
Podstawowe uzupełnienie „Przewodnika” stanowi dodatek, którego celem jest rejestracja zmian na rynku wydawnictw ciągłych. Do jego zadań nie należy każdorazowe podawanie wszystkich tytułów gazet, czasopism, magazynów, biuletynów wydawanych mniej lub bardziej regularnie, lecz jego rola na rejestrowaniu wyłącznie danych o publikacjach nowych, zawieszonych i zmieniających tytuł. Taka zasada uwidoczniona została w tytule serwisu, który na początku, a więc od 1976 r., brzmiał „Bibliografia Czasopism i Wydawnictw Zbiorowych. Wykaz czasopism nowych, zawieszonych i zmieniających tytuł”, a od 1983 r. ukazuje się jako jego kontynuacja „Bibliografia Wydawnictw Ciągłych Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł”. Do 1993 r. owa wkładka do „Przewodnika” była dostępna wyłącznie w formie wydruków. Dołączono ją do numerów 13, 26,39 i 52 każdego rocznika. Od początku 1993 r. przystąpiono do automatyzacji procesu przygotowania rejestru. Podstawą unifikacji formatu tego serwisu jest tekst międzynarodowych zaleceń ISBD(S) International bibliographic description for serials (London 1997) Na podstawie rejestru bieżącego powstała skumulowana wersja retrospektywna za lata 1984 – 1995 na CD_ROM oraz wersja wydana drukiem – „Bibliografia Wydawnictw Ciągłych Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł 1984 – 1995” (Warszawa 1996). Zaopatrzono ją w indeksy: tytułowy, instytucji sprawczych, osobowy i słów kluczowych.
Drugi z członów polskiej bieżącej bibliografii narodowej pełni funkcję rejestru wydawnictw ciągłych. Pierwotnie, tj. od spisu za rok 1958, ukazywał się on jako „Bibliografia Czasopism i Wydawnictw Zbiorowych” z regularną częstotliwością roczną tylko po rok 1960 włącznie. Następnie zaniechano ogłaszania spisów rocznych. Kolejny rocznik zawierał dopiero dokumentację z roku 1971. Wykazano w nim wszelkie tytuły dzienników, pism o innej częstotliwości, cykliczne seriale, sprawozdania i zeszyty naukowe. Ogłoszona za następny okres „Bibliografia Czasopism i Wydawnictw Zbiorowych. Czasopisma nowe, zawieszone i zmieniające tytuły 1972 – 1974” rejestrowała zmiany wyłącznie na ryku wydawniczym, czyli tytuły wydawnictw nowych, zawieszonych i zmieniających tytuł. Po konferencji paryskiej z 1977 r. – po kolejnej przerwie w cyklu wydawniczym rejestracji czasopism i wydawnictw zbiorowych – dostosowano się do konferencyjnych zaleceń, wprowadzając do powszechnego użycia termin wydawnictwo ciągłe na oznaczenie cykliczności, przyjmując większy format (A4) oraz zmieniając tytuł. Tak więc roczniki od 1981 do 1984 r. wyłącznie opublikowano pod tytułem „Bibliografia Wydawnictw Ciągłych” (druk 1984 – 1992). W 1995 r. poinformowano, że rozważa się możliwość uzupełniającego opracowania roczników 1984 – 1994.
W ogłoszonych drukiem rocznikach „Bibliografii Wydawnictw Ciągłych” (1981 – 1984) selekcji podlegały:
• gazety zakładowe i szkolne;
• katalogi wydawnicze i katalogi firmowe;
• wykazy nabytków sporządzone przez biblioteki;
• dokumenty życia społecznego, książki adresowe, telefoniczne, kosztorysy firm, informatory użytkowania sprzętu, oferty kupna i sprzedaży, informatory kulturalne;
• biuletyny partyjne instytucji wojewódzkich i niższego szczebla;
• serie wydawnicze;
• bieżące sprawozdania ze zjazdów, kolejnych konferencji;
• sprawozdania i raporty instytucji innych niż naukowe, biuletyny parafialne;
• wydawnictwa pornograficzne.
W systemie zautomatyzowanym powstaje baza wydawnictw ciągłych, w której utworzono kilka przedziałów czasowych: lat 1958 – 1970, dalej dla każdego okresu pięcioletniego po rok 1995. Trudność prac nad bibliografią tytułów wydawnictw ciągłych spowodowana jest wielkimi lukami w posiadanych przez Bibliotekę Narodową zasobach.
Od rocznika 1996ponowiono ogłaszanie bieżących tomów „Bibliografii Wydawnictw Ciągłych” (druk 1998). Kolejny tom za rok 1997, opracowany przez Grażynę Federowicz i Annę Róg, opublikowano w 1999 roku. Opis bibliograficzny zgodny jest z polską normą PN-N-01152-2 wydaną w 1997 roku. Uwzględniono czasopisma o częstotliwości od dziennika do rocznika, ukazujące się regularnie oraz czasopisma nieregularne, wydawnictwa zbiorowe, kalendarze, sprawozdania cykliczne, także biuletyny związków zawodowych zasięgu regionalnym lub międzyzakładowym. Wykluczono gazety zakładowe, szkolne, parafialne, dzielnicowe, osiedlowe, biuletyny partii i organizacji politycznych instancji szczebla podstawowego, sprawozdania oddziałów wojewódzkich i niższego szczebla.
„Bibliografia Zawartości Czasopism” (BZCz) jest trzecim członem polskiej bieżącej ogólnej bibliografii narodowej. Jej wydawanie zostało zainicjowane w 1947r., tj. w rok po uruchomieniu prac nad „Przewodnikiem Bibliograficznym”. Od 1951 r. BZCz ukazuje się systematycznie jako miesięcznik. Dostarcza informacji o artykułach z wydawnictw ciągłych, rejestrowanych głównie na podstawie dostarczonych egzemplarzy obowiązkowych. BZCz umożliwia przegląd zawartości prasy społeczno-kulturalnej, politycznej, ekonomicznej, czasopism o adresacie ogólnopolskim, z każdej dziedziny życia społeczeństwa, a także dostarczała danych o zawartości dwóch dzienników „Trybuny Ludu” oraz „Życia Warszawy”. Uwzględniała też zawartość periodyków naukowych ze wszystkich dziedzin wiedzy, a nawet zawartość czasopism o zasięgu regionalnym, oprócz organów wojewódzkich i niższych władz
Partyjnych. BZCz posiadała układ systematyczny (działy i poddziały, w ich obrębie układ alfabetyczny). Do 1985 r. był on analogiczny do układu przyjętego dla „Przewodnika Bibliograficznego”. Następnie parokrotnie modyfikowano ten układ.
BZCz jest bibliografią selekcyjną. Autorzy od początku publikowania tego serwisu musieli rozstrzygnąć dylemat: czy dążyć do kompletności materiału informacyjnego, czy też kłaść nacisk na rzeczową stronę informacji i dbać o rytmiczność publikacji kolejnych zeszytów. Selekcja dotyczyć musiała dwóch spraw: właściwego wyboru tytułów czasopism objętych kwerendą i kwalifikacji samych artykułów. Potrzebę selekcji odczuwano jako merytoryczną kolejność: zamiast bibliografia musiałby ją przeprowadzać użytkownik, aby wybrać najbardziej wartościowy materiał. W przypadku publikacji niesamoistnych wydawniczo koniczne było więc zastosowanie kryterium formalnego oraz kryterium wartościującego. Ponadto należało wziąć pod uwagę wielkość produkcji czasopiśmienniczej w kraju, ukazywanie się bibliografii dziedzinowych oraz warunki organizacyjne narodowej centrali bibliograficznej. Najpierw zrezygnowano z rejestrowania tekstów z czasopism młodzieżowych, sportowych i regionalnych. Od 1986 r. nie uwzględniano zawartości fachowych czasopism medycznych i wojskowych. Z początkiem 1990 r. wyłączono zawartość fachowych czasopism rolniczych. Mimo selekcji wskazanych źródeł, w obrębie BZCz nadal zachowano działy: Wojsko, Rolnictwo, Nauki lekarskie. Wypełniają je artykuły publicystyczne o poziomie popularnym, kierowane do szerokiego grona czytelników. Wykluczone są też specjalistyczne artykuły z czasopism technicznych, wydawanych przez Naczelną Organizację Techniczną.
Poddaje się kwerendzie naukowe wydawnictwa ciągłe, zeszyty wyższych uczelni, nie mające charakteru serii prace instytutów naukowych (oprócz medycznych, rolniczych i wojskowych), a także czasopisma społeczno-kulturalne, polityczne, ekonomiczne i literackie. Lista czasopism jest rozszerzana, jednakże w obrębie poszczególnych czasopism przyjmuje się także kryteria kwalifikacji formalnej, opisując wszystkie artykuły naukowe oraz teksty literacki, a pomija akty prawne i felietony. Stosuje się selekcję wartościującą.
Rejestrowana jest zawartość tygodników i dwutygodników o zasięgu ogólnopolskim. Poddaje się rejestracji zawartość czasopism regionalnych o częstotliwości kwartalnika lub większej oraz wydawnictwa ukazujące się nieregularnie.
W latach osiemdziesiątych uwzględniano trzy gazety o zasięgu ogólnopolskim: „Trybunę Ludu”, „Rzeczpospolitą” i „Życie Warszawy”. W 1988 r. przerwano rejestrację artykułów z prasy ogólnopolskiej. Od 1996 r. BZCz zaczęła zwiększać objętość. Od tego roku rejestruje się artykuły z dziennika „Rzeczpospolita”. Od 1997 r. włączany jest materiał z „Gazety Wyborczej” (bez mutacji regionalnych).
W każdym zeszycie BZCz znajdują się cztery indeksy: autorski, kompozytorów, autorów recenzowanych książek oraz przedmiotowy (ważniejszych osób, nazw geograficznych oraz instytucji).
W 1995 r. zmieniono zasady opisu artykułów, zgodnie z projektem i powstałą następnie normą opisu wydawnictw ciągłych. Uwzględnia się następujące rodzaje i gatunki niesamoistnych wydawniczo gatunków piśmiennictwa: teksty literackie (mniejsze formy epickie, dramatyczne i liryczne), teksty publicystyczne (m.in. recenzje, wywiady, artykuły), teksty naukowe (rozprawy, przyczynki, komunikaty, sprawozdania), teksty popularnonaukowe (w popularnej redakcji bez przypisów). W 1996 r. rozszerzono indeks przedmiotowy w wersji drukowanej. Jednocześnie od 1996 r. BZCz dostępna jest też na nośnikach elektronicznych – dyskietkach oraz na CD-ROM. Dokumentacja na nośniku elektronicznym systematycznie rozszerza zasięg chronologiczny.
„Polonica Zagraniczne” stanowią czwarty człon polskiego systemu ogólnej bieżącej bibliografii narodowej; jego funkcją jest cykliczne dostarczanie danych o publikacjach eksterytorialnych. Ponieważ najczęściej dominującym warunkiem doboru materiałów do bibliografii narodowych jest kryterium terytorialne, to w efekcie powstaje bibliografia państwowa, a nie rejestr akceptujący kryteria językowe, etniczne (narodowość autora) czy przedmiotowe. Poza zbiorem informacji pozostają więc publikacje tych samych autorów wydane zagranicą w języku obcym, publikacje w języku narodowym ( w tym przypadku polskim) oraz treścią związane z narodem.
Termin „exterioricum” użyto po raz pierwszy w IB BN w 1957 r. w związku z zorganizowaną w Warszawie konferencją. Alodia Kawecka-Gryczowa zaproponowała w tym czasie wprowadzenie gradacji znaczeniowej dla słowa polonicum, wedle której „Rozróżniamy […] polonicum sensu stricto – „właściwe”: druki wydane na ziemiach polskich, autorów Polaków, drukowane gdziekolwiek, druki w języku polskim i książki obce, w całości poświęcone Polsce, obok nich zaś polonika „uboczne”, jako to dzieła autorów obcych (i piszących w obcych językach), działających w Polsce oraz książki w luźny sposób związane ze sprawami Polski (rozdziały jej poświęcone, z wyłączeniem wydawnictw typu encyklopedyczno-bibliograficznego o zasięgu uniwersalnym), dedykacje dla Polaków w drukach obcych itp.
Poszczególne kraje rozwiązały problem druków eksterytorialnych bardzo różnie, np. Szwecja, Norwegia, Islandia, Dania, Holandia, Niemcy (RFN i NRD), Hiszpania, Australia włączały tego typu opisy dokumentów do ogólnego materiału bibliograficznego. W osobnym spisie, ale w obrębie zasadniczego zeszytu miesięcznego czy rocznego, informowały o tych publikacjach Belgia, Białoruś, Czech, Estonia, Litwa, Słowacja, Słowenia.
Pierwszy rocznik spisu Polonica Zagraniczne zawierał opisy bibliograficzne publikacji eksterytorialnych z roku1956, a wydano go drukiem w 1960 roku. Uwzględniono następujące zasady metodyczne:
• kryterium językowe ( aby spisać wszystkie publikacje w języku polskim, również te, w których polski tekst występuje obok innych języków);
• kryterium narodowościowe (by uwzględnić publikacje napisane przez polaków, tj. gdy autor, współautor, tłumacz lub redaktor był Polakiem; za Polaka uznano osobę, która pisze, mów po polsku lub utrzymuje kontakt z kulturą polską);
• kryterium treściowe, pozwalające na włączanie prac tematycznie dotyczących Polski lub Polaków.
W roczniku zastosowano układ działowy. W porównaniu z innymi członami bieżącej bibliografii narodowej nie stosuje się niemal selekcji. Uwzględniane są nawet odbitki i nadbitki, druki wydawane z okazji uroczystości polonijnych i jubileuszy, jednodniówki, specjalne numery czasopism obcych(w języku polskim lub w całości poświęcone Polsce).Wyklucza się powtarzalne, drobne teksty encyklopedyczne oraz teksty ogólne, poświęcone historii państw ościennych. Przedmiotem dokumentowania są teksty będące polonikami w całości, a także fragmenty w publikacji obcej, np. utwory i rozprawy zamieszczone w obcych dziełach zbiorowych oraz znaczniejsze fragmenty publikacji zwartych.
Zbiory Biblioteki Narodowej stanowią tylko w połowie podstawę opisu dokumentów. Pozostałe dane pochodzą z obcych źródeł bibliograficznych. Kartoteka wyłonionych opisów jest podstawą procesu uzupełniania zbiorów Biblioteki Narodowej. Poddaje się kwerendzie około 30 bibliografii narodowych, a także bibliografie specjalne, w ty, m.in. „Index Translationum”, katalog nabytków Biblioteki Polskiej w Londynie noszący tytuł „Book in Polish or relating to Poland”, katalogi największych bibliotek na świecie, w tym katalog Library of Congress w Waszyngtonie.