Różne wizje zaświatów. Analizując „Tren X” Jana Kochanowskiego i wiersz „Urszula Kochanowska” Bolesława Leśmiana, zwróć uwagę na portret dziecka oraz kreacje innych bohaterów.

W każdej epoce wizje zaświatów były postrzegane inaczej. Ludzie zawsze mięli różne spojrzenie na niebo – miejsce pozornej szczęśliwości – które jednak wiąże się ze śmiercią, a więc utratą kontaktu z bliskimi na ziemi, rozłąką, smutkiem, żalem. Inne przedstawienie zaświatów widzimy w utworach: „Tren X” Jana Kochanowskiego i „Urszula Kochanowska” Bolesława Leśmiana.
„Tren X” jest renesansowym utworem, będącym wyrazem smutku po stracie bliskiej osoby. Podmiotem lirycznym, którego można utożsamiać z samym autorem, jest ojciec rozpaczający po śmierci córki. Tren ten jest przykładem liryki bezpośredniej – występuje tu bezpośredni zwrot do adresata: „Orszulo moja wdzięczna”. Sytuacja liryczna to lament, cierpienie i żal ojca zmarłej dziewczynki.
Postać mówiąca w wierszu poprzez pytania retoryczne prowadzi rozważania nad tym, gdzie jest jego zmarła córka. Zastanawia się czy jest w niebie – „Czyś ty nad wszystki nieba wysoko wzniesiona (...)? – i czy jest szczęśliwa. „Ja” liryczne kocha swoją córkę i pragnie, żeby była wesoła, nie miała trosk, smutków i problemów. W dalszej części wiersza zastanawia się czy Orszula wie o jego smutku – „(...) że ty nie wiesz nic o płaczu mojem?” Chce wiedzieć gdzie jest, co robi, jak wygląda. Podmiot liryczny zwraca się także do Orszulki o pomoc – „lituj mej żałości, (...) pociesz mię”. Tren jest wyrazem żalu, ale jednocześnie nadziei, że Orszula jest szczęśliwa i że zobaczy ją chociażby we śnie.
„Tren X” jest utworem jednozwrotkowym z wyrazami parzystymi, żeńskimi. Autor zastosował dużą ilość środków stylistycznych: epitety (np. „myśli dziewicze”, „piórka słowicze”), pytania retoryczne („Czyliś do raju wzięta?”), zdrobnienia („aniołków”, „zmazeczka”) oraz metafory („Czyś ty nad wszystki nieba wysoko wzniesiona/ I tam w liczbę aniołków małych policzona?”). Wszystkie te środki artystyczne pomagają precyzyjnie wyrazić autorowi emocje i uczucia, które w sobie trzyma – tęsknotę, żal, miłość, nadzieję. Tworzy to charakterystyczny nastrój, który dominuje w utworze – nastrój smutku, rozczarowanie utratą córki, cierpienie. „Tren X” jest zatem utworem bardzo nacechowanym emocjonalnie.
Nieco inny portret dziecka ukazany jest w wierszu Bolesława Leśmiana „Urszula Kochanowska” . Jest to utwór współczesny, więc dość odległy czasowo od „Trenu X”. Podmiotem lirycznym jest tu dusza zmarłej Urszuli będącej w niebie. Wiersz ten , podobnie jak „Tren X”, jest przykładem liryki opisowej – przedstawione zostały w nim uczucia, jakie towarzyszą Urszuli w zaświatach. Podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie. , a cały wiersz ma charakter dialogu pomiędzy Urszulom, a Bogiem. Charakterystyczna jest tu kreacja Boga – to postać dobra, troskliwa oraz wszechmogąca – może spełnić każdą prośbę Urszuli, pragnie jej szczęścia, uśmiechu i jest przekonany, że jest w stanie jej to zapewnić. Tak się jednak nie dzieje. Urszula prosi Boga o to, żeby wszystko w niebie było tak, jak w jej rodzinnym Czarnolesie. Jest to wyraz tęsknoty za miejscem, które jest dla niej najbliższe i na którym zależy jej najbardziej. Urszula po swojej prośbie obawia się jednak reakcji Boga: „I umilkłam zlękniona i oczy unoszę”. Świadczy to o tym, że nie czuje się ona przy Bogu w pełni bezpieczna, szczęśliwa i że do końca Mu nie ufa.
W dalszej części wiersza widzimy, że Bóg spełnia jej prośbę, jednak dalej jest smutna, bo nie ma przy niej ukochanych rodziców. Urszula to osoba w swoim smutku samotna, zachowuje się tak samo, jak w Czarnolesie, ale jest sama, bez swoich bliskich. Jest zatem przygnębiona, pełna niepokoju, oczekiwania. Nawet, gdy odwiedza ją Bóg, okazuje się być rozczarowana, rozgoryczona, bo czeka przecież na rodziców, którzy są dla niej najważniejsi.
Wiersz Leśmiana, podobnie jak „Tren X”, ma budowę regularną. Składa się z dwunastu dwuwersowych zwrotek zakończonych rymami parzystymi. Występują tu epitety, wykrzyknienia, pytania retoryczne, wyliczenia. Służą one wytworzeniu nastroju, który, podobnie jak w trenie Kochanowskiego, jest smutny, przesycony cierpieniem.
Oba utwory pokazują nam, jak różne są wizje zaświatów, w zależności od sytuacji opisujących je osób, wrażliwości i mentalności ludzkiej. Widzimy zarazem, że śmierć zawsze łączy się z rozłąką , rozstaniem z kimś bliskim, a więc żalem i cierpieniem. Dziecko w obu wierszach ukazane jest natomiast jako osoba niewinna, pełna emocji, tęskniąca. Podmiotowi lirycznemu w obu utworach towarzyszy tęsknota, samotność i smutek. Wspólną ich cechą jest jednak to, że oboje trwają w nadziei, że spotkają się z ukochaną osobą i będą szczęśliwi.