Dojrzewanie w aspekcie morfologicznym

Jest to praca zaliczeniowa z przedmiotu biomedyka na AJD w Częstochowie( jeżeli chodzicie na ta uczelnie i korzystacie z tej pracy, pozmieniajcie kolejnośc czy cus, gdyz pani od biomedyki jest wzrokowcem;)

„ Charakterystyka zmian morfologicznych
w okresie dojrzewania-przegląd najnowszych badań ”



Okres dojrzewania nazywany również ,,okresem dorastania” oraz ,, okresem pokwitania” jest fascynującym czasem stawania się dorosłym. Następują olbrzymie przemiany rozwojowe. Tempo tych przemian oraz ich wielkość stanowią o wyjątkowości tego okresu.. Następują olbrzymie przemiany fizyczne i psychiczne. Okres ten ma wyrazistą specyfikę.
Następują w nim olbrzymie przemiany fizjologiczne. Jest to okres w którym kształtuje się wiele cech i właściwości biologicznych- przede wszystkim wymiary ciała i typ budowy.
Okres dojrzewania dzieli się na 3 fazy:
1) Faza przygotowawcza przedpokwitaniowa ( prepubertalna)
Trwa ok. 2 lat , cechuje się względną stabilizacją biologiczną i ogólną harmonią rozwoju. Początek pokwitania ma przebieg utajony, rozpoczyna się około 8 roku życia.
2) Faza dojrzewania właściwego (pubertalna)
Trwa około 5 lat ,pomiędzy 11 a 16 rokiem życia, Następują intensywne przekształcenia budowy somatycznej, następuje tzw. ,,skok pokwitaniowy”- czyli duży przyrost wzrostu oraz rozwój i dojrzewanie męskich i żeńskich cech płciowych.
3) Faza popokwitaniowa dorastania ( postpubertalna).


Bibliografia:

A. Jaczewski:,, Biomedyczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania. W-wa 2001
,, Okres dojrzewania” 99-116


A. Jopkiewicz,, Auksologia a promocja zdrowia” Kielce 1997
,, Przejawy trendu sekularnego i akceleracji rozwoju dzieci i młodzieży regionu bydgoskiego” str. 97-103


A. Malinowski ,, Wstęp do antropologii i ekologii człowieka”
,, Dojrzewanie” str.301-307

I, Mięsowicz ,, Auksologia. Rozwój biologiczny człowieka i metody jego oceny od narodzin do dorosłości”: W-wa 2001
E. Łuczak,, Budowa drugorzędowych cech płciowych” str. 104-108”
E. Łuczak,, Chłopcy –budowa narządów płciowych” str. 89-97
E. Łuczak”,, Pierwsza miesiączka” str. 108-113
E. Łuczak,, Skok pokwiatniowy wymiarów ciała” str. 115-119


N. Wolański,, Rozwój biologiczny człowieka” W-wa 2005 :
,, Aparat rozrodczy” str. 346-349
,, Międzypokoleniowe przemiany przebiegu ontogenezy” 535-541
,, Okres młodzieńczy( adolescencja). Pokwitanie i dorastanie.str.471-473
,, Rozwoj układu nerwowego” str.374-377






Na przestrzeni wieków okres dojrzewania ulegał przemianom międzypokoleniowym .Kierunek i tempo tych zmian nie są stałe, istnieją okresy przyspieszania, braku zmian i spowalniania. Wyraźnie wiąże się to z sytuacja społeczno ekonomiczną , wojnami, zanieczyszczeniami atmosferycznymi.( na Śląsku, Zagłębiu obserwuje się wcześniejsze dojrzewanie).Również warunki bytowe, w tym żywienie, warunki higieniczno- zdrowotne przyczyniają się do tego, że dzieci ze wsi dojrzewają później niż dzieci z miasta. Różnice te są jednak mniejsze w krajach rozwiniętych. Zmiany tendencji międzypokoleniowych dotyczą 3 zjawisk: tempa rozwoju, wielkości poszczególnych cech i kolejności przejawów rozwoju.
Przemiany współczesnego człowieka maja prawdopodobnie charakter cykliczny. Na podstawie prowadzonych obserwacji tempo dojrzewania według . N. Wolańskiego w okresie 100 lat uległo przyspieszeniu o około 3 lata. Nie jest to jednak regułą. Przyspieszone procesy dojrzewania objawiają się wcześniejszym występowaniem pierwszej menstruacji u dziewcząt oraz wcześniejszym wzrostem ich około 10 cm w ciągu roku

Okres dojrzewania na początku ma charakter utajony, ma przebieg trudno dostrzegalny. Rozpoczyna się około 7-9 roku życia u dziewcząt , a u chłopców w 9-10 roku życia .Natomiast wg Wolańskiego okres właściwy dojrzewania zaczyna się około 10 roku życia u dziewcząt i 12 roku życia u chłopców.
Na świecie wiek kalendarzowy okresu pokwitania u dziewcząt występuje pomiędzy 8 a 15 rokiem życia, a u chłopców między 10 a 17 rokiem życia. Tak duże różnice wynikają z warunków rodzinnych, środowiskowych, mieszkaniowych, genetycznych, klimatycznych oraz odżywiania a także z trybu życia, na które składają się obciążenia fizyczne i czas odpoczynku Wg Jaczewskiego dawniej granicą dzieciństwa był wiek 14 lat. Jednak czternastolatek może być człowiekiem zarówno dorosłym jak i dzieckiem przed dojrzewaniem. Każdy człowiek wchodzi w okres dojrzewania w różnym,. Indywidualnym dla siebie wieku.


Pierwszym dostrzegalnym objawem dojrzewania jest przyspieszone wzrastanie nazywane ,, skokiem dojrzewania” lub,, skokiem pokwiatniowym”. Przyrost ten wg. Jaczewskiego( 2001) może wynosić nawet 10 cm w ciągu roku. Natomiast wg N. Wolańskiego( 2005) może wynosić on 8-10cm , w momencie szczytowym. Lecz w ciągu 2-3 lat nie przekracza 20 cm .W krajach rozwijających się maksymalny roczny przyrost wynosi 6- 8 cm ale rozłożony na 4-5 lat wynosi także 20 cm. Wzrost ten powoduje hormon wzrostu przysadki( somatotropiny) oraz tarczyca i hormony płciowe.
U dziewcząt wg. E. Łuczak w książce I. Mięsowicz ,, Auksologia” ( 2001) skok pokwitaniowy ma miejsce mniej więcej rok przed wystąpieniem pierwszej miesiączki czyli 9.5-13 rokiem życia, zazwyczaj około 11 roku życia. U chłopców trwa on dłużej czyli od 11.5 do 15 roku, średnia wieku wynosi 13.5 lat, jednak największy przyrost ma miejsce rok przed pierwszą polucją .Całkowity przyrost wysokości ciała w okresie dojrzewania wynosi 20-30 cm ( im młodszy wiek rozpoczęcia dojrzewania, tym większy przyrost wysokości ciała, również innych cech długościowych.
Dziewczęta wchodzą wcześniej o 1,5 -2 lata w wiek dojrzewania , dlatego około 11-13 roku życia są o 2-3 cm wyższe od chłopców. Jednak chłopcy w czasie przyspieszonego wzrastania stają się wyżsi od dziewcząt w tym samym wieku.
Wzrost dotyczy przede wszystkim kończyn górnych i dolnych( w tym rąk i stóp) Pierwsze swój szczyt wzrastania osiągają jednak kończyny dolne. Przyspieszone wzrastania stopy wyprzedza o pół roku skok pokwitaniowy podudzia i uda. Szybszy wzrost stopy sprawia, ze staje się ona wąska. Kończyna dolna jest tym wymiarem szkieletu, który poza głową jako pierwszy przestaje wzrastać
W odniesieniu do kończyny górnej najszybciej występuje wzrastanie przedramienia ( 6 miesięcy wcześniej niż ramienia. Zwiększa się wtedy grubość istoty zbitej oraz wysycenie tkanki kostnej składnikami mineralnymi ( uwapnienie).
Mniej więcej 4 miesiące po skoku pokwitaniowym długości kończyn ma miejsce przyrost szerokości bioder oraz szerokości klatki piersiowej. Po następnych kilku miesiącach wzrasta szerokość barków.
Najpóźniej w okresie dojrzewania wzrastają długość tułowia, głębokość klatki piersiowej oraz masa ciała( wynosi przeciętnie około 4-5,5 kg na rok w szczytowych latach rozwoju.
W czasie dojrzewania ma miejsce również skok pokwitaniowy wymiarów głowy i twarzy.
Wracając do rozwoju kończyn najszybciej rozwijają się chrząstki nasadowe. Młodzi ludzie w okresie tym są osobnikami chudymi, o długich ,, pająkowatych” kończynach.
Po okresie ,, chudości” następuje 2 faza charakteryzująca się zwiększonym przyrostem masy ciała w stosunku do przyrostu wysokości. Jest to więc faza,, nabierania tuszy”. Sterowane jest to hormonami płciowymi. Od tego czasu inaczej rozwijają się chłopcy a inaczej dziewczęta.

U dziewcząt następuje przyrost podskórnej tkanki tłuszczowej. Odkłada się ona na biodrach, na udach oraz na karku. Sylwetka ma wtedy szerokie biodra a stosunkowo wąskie barki.
Natomiast u chłopców rozwojem i przyrostem sterują androgeny. Maja one wpływ na rozrost kości i muskulatury. Podskórna tkanka tłuszczowa zanika, widoczne są zarysy mięsni. Sylwetka chłopców charakteryzuje się szerokim pasem barkowym a wąskimi biodrami.
Rozwojowi muskulatury towarzyszy przyrost siły mięśniowej.
Okres dojrzewania charakteryzuje się szczególnie intensywnym rozwojem aparatu rozrodczego z towarzyszącymi mu dalszymi zmianami w budowie i czynnościach organizmu.

U dziewcząt objawami dojrzewania są rozwój gruczołów sutkowych, pojawienie się pierwszej menstruacji, oraz pojawienie się owłosienia łonowego i pachowego.
Pierwszym zewnętrznym objawem dojrzewania u dziewczynek jest powiększenie się gruczołów piersiowych. Osiągających drugie stadium rozwoju czyli pączka piersiowego. U najwcześniej dojrzewających dziewcząt pączek piersiowy pojawić się może już w 8 roku życia, a u najpóźniej dojrzewających po 13 roku życia, czyli wtedy gdy pierwsze z nich osiągają dojrzałość płciową,. Pełen rozwój piersi następuje w ciągu 4-5 lat. We wczesnych stadiach rozwoju gruczoły płciowe podnoszą się i powiększają, równocześnie pojawia się pigmentacja sutek. Na końcu dochodzi do powiększenia się tkanki gruczołu mlecznego, co sprawia, że piersi powiększają się i zaokrąglają.
Rozwój piersi poprzedza , nie zawsze dostrzegalne , wydzielanie bezbarwnego lub białego- przypominającego krochmal-śluzu z pochwy o odczynie kwaśnym, będącego efektem styczności estrogenów i pałeczek.
Około pół roku przed rozwojem piersi u dziewcząt pojawia się owłosienie łonowe. Najwcześniej, jednocześnie ze zmianą miednicy zaczynają rosnąć pojedyncze jasno pigmentowane włosy na zewnętrznych wargach sromu. Pod koniec okresu pokwitania owłosienie jest ciemne, kędzierzawe i szorstkie. Tworzy kształt odwróconego trójkąta na wzgórku łonowym. Pełny rozwój owłosienia trwa ponad 2 lata. Wtedy pojawia się owłosienie pachowe.
Następnym objawem wieku dojrzewania płciowego u dziewcząt jest pojawienie się pierwszej miesiączki. Menarche pojawia się po skoku pokwitaniowym i po osiągnięciu przez dziewczęta co najmniej trzeciego stopnia rozwoju zewnętrznych cech płciowych.. Istnieje korelacja pomiędzy występowania miesiączki a dojrzewaniem kośćca. Na pojawienie się pierwszej miesiączki ma wpływ typ budowy ciała dziewczynki. Po rozpoczęciu miesiączkowania wielkość przyrostów procesu wzrastania wysokości ciała wynoszą średnio 6.5 cm.
W polskiej populacji menarche występuje pomiędzy 10 a 17 rokiem życia, średnio około 13 roku życia. Na przyspieszenie jak i opóźnienie wieku menarche wpływa wiele czynników między innymi predyspozycje rodzinne, czynnik rasowy, klimat szerokości geograficznej, wielkość zamieszkiwanej miejscowości, warunki bytowe, , ( niedożywienie, zła higiena, warunki osłabiające organizm, )
Wg przeprowadzonych badań wynika,:
1) Im większa miejscowość tym wcześniejszy wiek pierwszej miesiączki u ich mieszkanek.. Najwcześniej miesiączkują dziewczęta z dużych miast
2) Im mniejsza liczba dzieci w rodzinie tym wcześniejszy wiek pierwszej miesiączki dziewczynek wychowujących się w tych rodzinach .Zgodnie z tym jedynaczki rozpoczynają miesiączkowanie w wieku 12.88 a ich rówieśniczki z rodzin wielodzietnych w wieku 13.36
3) Im wyższy poziom wykształcenia rodziców( ojca) tym niższy wiek miesiączki.

Pierwsza miesiączka związana jest z rozpoczęciem czynności estrogenowej i progesterowej jajników. Zazwyczaj stabilizację osiąga w toku dalszego dojrzewania hormonalnego. Zanim cykl miesiączkowy osiągnie regularny rytm może minąć kilka lat. Wczesne cykle menstruacyjne różnią się znacznie od cykli kobiet dojrzałych, zarówno pod względem czasu ich trwania, obfitości jak również zaburzeń rytmu .Kilkanaście pierwszych cykli SA to cykle bezowulacyjne. czyli dziewczęta nie mogą zajść w ciążę.


Wzrastanie i dojrzewanie gonad męskich dokonuje się w krótszym czasie , wielkość przyrostu ich masy jest większa niż gonad żeńskich.
Pierwszym zewnętrznym symptomem dojrzewania płciowego chłopców jest wzrost ich jąder oraz zmienia się także wzrost oraz struktura i kolor worków mosznowych. U najwcześniej dojrzewających chłopców może być widoczne już w 10 r. życia, natomiast u późno dojrzewających w wieku 13.5 lat. W wieku 14.5 lat może zakończyć się rozwój jąder u chłopców, którzy wcześniej przechodzili okres dojrzewania. Wzrost powkitaniowy wielkości jader wynika ze zwiększenia się kanalików nasiennych.. Około rok po wzroście jąder ma miejsce przyrost długości prącia, powiększają się kanaliki nasienne, a także rozrasta się oraz zaczyna wydzielanie gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo cewkowe.
Jednocześnie ze zmianami w obrębie jąder i prącia pojawiają się u chłopców spontaniczne erekcje. Pierwsze ejakulacje( wytryski) zwane tez polucjami( biologicznie odpowiadające menarche u dziewcząt) pojawiają się okolo2 lata po rozpoczęciu dojrzewania. Objętość pierwszych wytrysków jest mała i nie przekracza 1 ml. I nie stwierdza się w nich obecności plemników
Owłosienie łonowe pojawia się zwykle około 10 a 15 roku życia, .
W dwa lata po rozpoczęciu wzrastania owłosienia łonowego pojawia się owłosienie pachowe. Jego pełny rozwój trwa 3 lata, przy dużym okresie zmienności. Wraz z owłosieniem pod pachami pojawiają się włosy na innych częściach ciała: na kończynach, na tułowiu oraz klatce piersiowej.
Prawie w tym samym czasie, gdy u chłopców pojawia się owłosienie pachowe, występuje zarost na twarzy. Włosy na twarzy rosną w określonej kolejności. Najpierw widoczny jest meszek w kącikach górnych warg, który rozciąga się na całą górną wargę. Z czasem pojawia się ,, wąsik”, który składa się z cienkich włosków. Z wiekiem staje się bardziej szorstki i zyskuje mocniejszą pigmentację. Następnie owłosienie wyrasta na górnej części policzków ,w centrum podbródka , poniżej dolnej wargi. Zaczyna obejmować boki i krawędzie brody oraz wyższą część twarzy, tuż pod uszami.
Różnice czasu w jakim pojawia się owłosienie w różnych częściach ciała tłumaczone jest jako odmienna wrażliwość skóry tych okolic na androgeny jąder nadnerczy.

W opisywanym okresie u młodzieży dochodzi do istotnych zmian także w narządach wewnętrznych, szczególnie w układzie nerwowym oraz skórze a także w układzie rozrodczym u dziewcząt
Największe zmiany zachodzą w układzie współczulnym, objawiają się one przejściowymi zaburzeniami w pracy niektórych narządów, jako przykład można podać napięcie naczyń krwionośnych skóry, zróżnicowanie w różnych jej odcinkach W czasie pokwitania wg Wolańskiego (2005) ma miejsce rozwój szarej substancji mózgu, który zawiera neurony i dendryty. Maksymalny rozwój tej substancji dziecko osiąga dziecko w wieku dojrzewania pomiędzy 11 a 12 rokiem życia. W wieku tym ma miejsce ustabilizowanie ilości neuronów , następuje natomiast zmniejszenie synaps łączących neurony.
Skóra pod wpływem układu współczulnego wykazuje wielką aktywność, wzmaga się wydzielanie gruczołów potowych. Pot zmienia swój skład chemiczny i staje się bardziej kwaśny.
W związku z obfitym wydzielaniem gruczołów łojowych skóry powoduje jej otłuszczenie oraz powstają w niej różnego rodzaju grudki na nosie, czole oraz na plecach i klatce piersiowej.
U dziewcząt w okresie dojrzewania macica powiększa się, równocześnie zmienia się jej struktura a także traci swój cylindryczny kształt i staje się bardziej zaokrąglona; trzon wydłuża się do 2/3 , z kolei szyjka skraca do 1/3 wielkości macicy.
Pochwa w opisywanym okresie poszerza się i pogłębia, wraz z następnymi fazami cyklu miesiączkowego w pochwie pojawia się wielowarstwowy nabłonek..

W końcowej fazie okresu dojrzewania szybciej przebiega neutralizacja kwasu mlekowego w mięśniach, zwiększa się pojemność tlenowa krwi. Pojemność serca i pojemność życiowa płuc, co warunkuje podwyższenie ciśnienia skurczowego krwi i zwolnienie tętna.