Witaminy

Witamina A
1. Funkcje
• wzrost i ogólny rozwój organizmu,
• tworzenie kości,
• produkcja hormonów,
• widzenie (także nocne),
• prawidłowy rozwój i funkcjonowanie skóry,
• ochrona przed nowotworami i chorobami serca (przeciwutleniacz).

2. Nazwa choroby wywołanej niedoborem
Brak lub niedobór może prowadzić do rzadkiego schorzenia, zwanego kurza ślepota, a także do wysychania spojówek, stanów zapalnych oczu, schorzeń skóry i spowolnienie wzrostu.

3. Produkty w których występuje
Ryby morskie, tran, wątroba wołowa, wątroba wieprzowa, węgorz, żółtko jaj, masło, oleje roślinne, szpinak, morele, sałata, jarmuż, dynia, groszek zielony, boćwina, szczaw, marchew.

Witamina D
1.
• umożliwia wchłanianie wapnia i fosforu,
• wpływa na kształtowanie się kości i zębów,
• działa korzystnie na system nerwowy i mięśniowy,
• łagodzi stany zapalne skóry,
• reguluje wydzielanie insuliny,
• wspomaga komórki szpiku kostnego spełniające funkcje obronne,
• zapobiega tworzeniu się komórek nowotworowych,
• ma wpływ na działanie komórek przytarczyc, jajników, komórek mózgu, mięśnia sercowego, sutka
2. Krzywica u dzieci i młodzieży, rozmiękczenie kości (osteomalacja) i osteoporoza u dorosłych, złamania, skrzywienia i zwyrodnienia układu kostnego, zniekształcenie sylwetki, złe funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego, zapalenie spojówek, stany zapalne skóry, osłabienie organizmu i zmniejszenie odporności, pogorszenie słuchu, osłabienie i wypadanie zębów, zwiększenie się ryzyka powstawania komórek nowotworowych.
3. Ryby morskie, tran, węgorz, śledź, szprot, makrela, łosoś, wątroba cielęca, wątroba wieprzowa, wątroba wołowa, wątroba barania, żółtko jaja, świeże jaja, masło, masło roślinne, sery żółte.
Witamina E
1.
• zapobieganie uszkodzeniu błon komórkowych przez procesy utleniania - tzw. przeciwutleniacz (=antyoksydant),
• ochrona przed rozwojem miażdżycy - hamuje utlenianie frakcji LDL cholesterolu (tzw. zły cholesterol).
2. Występuje powszechnie, praktycznie nie spotykamy się z jej niedoborem. Jednakże awitaminoza może powodować: rozdrażnienie, osłabienie zdolności koncentracji, zaburzenia funkcjonowania i osłabienie mięśni szkieletowych, rogowacenie i wczesne starzenie się skóry, gorsze gojenie się ran, pogorszenie wzroku, niedokrwistość, bezpłodność, zwiększone ryzyko chorób sercowo naczyniowych.
3. Soja, kiełki zbóż, oleje roślinne - słonecznikowy i sojowy, jaja świeże całe, żółtko jaja, kasze - jęczmienna i gryczana, zboża, orzechy, szparagi, tran, masło, masło roślinne, kapusta - czerwona i włoska, jarmuż, groszek zielony, brukselka, fasola biała, groch, płatki owsiane.
Witamina K
1.
• regulacja procesów krzepnięcia krwi i zapobieganie krwawieniom,
• utrzymywanie prawidłowej struktury kości i gojenie złamań,
2. Niedobór tej witaminy może prowadzić do zaburzeń krzepliwości krwi i do skłonności do krwawień.
3. Lucerna, szpinak, kapusta, kalarepa, marchew, pomidory, groch, truskawki, ziemniaki, sery żółte, żółtka jaj kurzych, wątroba.
Witamina B1
1.
• przemiany metaboliczne glukozy we krwi w związki wysokoenergetyczne,
• funkcjonowanie włókien układu nerwowego, serca i mięśni,
• produkcja krwinek czerwonych.
2. Zaburzenia czynności centralnego układu nerwowego: uczucie osłabienia i zmęczenie, oczopląs, zaburzenia pamięci, koncentracji, zaburzenia pamięci i depresja, niewydolność krążenia: przyspieszona akcja serca, powiększenie wymiarów serca, obrzęki kończyn górnych i dolnych, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego: utrata łaknienia, nudności, wymioty, biegunki, bóle brzucha, brak apetytu, spadek wagi.
W przypadku silnej awitaminozy B1 może wystąpić choroba Beri-beri, objawiająca się zaburzeniami pracy neuronów i włókien mięśniowych, co powoduje bóle kończyn, osłabienie mięśni, drżenie, niewydolność układu krążenia.
3. Drożdże, nie łuskane ziarno pszenicy, płatki owsiane, mięso wieprzowe, wątroba wieprzowa, wątroba cielęca, jaja, ziemniaki, orzechy, groch, fasola, pieczywo pełnoziarniste.
Witamina B2
1.
• produkcja związków wysokoenergetycznych,
• właściwe funkcjonowanie skóry i błon śluzowych.
2. Opóźnienie wzrostu, uszkodzenie gałek ocznych i rogówki, pogorszenie ostrości wzroku, światłowstręt, łzawienie, łatwe męczenie się oczu i okołorogówkowe wrastanie naczyń, swędzenie w okolicy ujścia pochwy, wypadanie włosów, kłopoty z koncentracją, zawroty głowy, bezsenność, zaburzenia oddechowe, obrzmienie lub pękanie błony śluzowej jamy ustnej, zapalenie czerwieni warg, języka lub błon śluzowych, pleśniawki, zajady jamy ustnej, łojotok, pelagra, choroby układu nerwowego, dystrofię mięśni, łuszczące się okolice nosa i ust, czoło i uszy.
3. Drożdże, wątroba cielęca, wątroba wieprzowa, mleko, płatki owsiane, całe ziarno pszenicy, szpinak, mięso wieprzowe, jaja, marchew, chleb biały, ser żółty, makrela.
Witamina B6
1.
• synteza i regulacja ponad 60 białek w organizmie (głównie białka związane z prawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego)
• produkcja czerwonych i białych komórek krwi.
2. Niedobór może prowadzić do niedokrwistości, uszkodzenia nerwów, napadów drgawek, chorób skory i owrzodzenia w jamie ustnej.
3. Drożdże, nie łuskane ziarno pszenicy, mięso wołowe, mięso wieprzowe, chleb biały, kapusta, płatki owsiane, mleko, marchew, ziemniaki, ryby.
Witamina B12
1.
• tworzenie czerwonych komórek krwi,
• tworzenie materiału genetycznego (synteza DNA i RNA),
• prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego.
2. Niedokrwistość, zahamowanie dojrzewania komórek, szczególnie krwi, opóźnienia wzrostu, częste biegunki, zaburzenia w funkcjonowaniu mózgu i układu nerwowego, trudności w zachowaniu równowagi, rozdrażnienie, irytacja, stany lękowe, depresje, zmęczenie, drętwienie rąk i nóg, trudności z chodzeniem, jąkanie się, bezwład umysłowy i fizyczny, drętwienie, mrowienie, utrata pamięci, dezorientacja, stany zapalne ust, niemiły zapach ciała, dolegliwości miesiączkowe.
3. Wątroba wołowa, wątroba wieprzowa, nerki wołowe, nerki wieprzowe, śledź, makrela, łosoś, pstrąg, mózg wieprzowy, ozór wołowy, flądra, dorsz, mózg cielęcy, wołowina, baranina, cielęcina, żółtko jaja kurzego, sery żółte.
Witamina C
1.
• zmniejszanie szkodliwego działania chemicznych procesów utleniających - tzw. przeciwutleniacz
• produkcja kolagenu i podstawowych białek w całym organizmie (kości, chrząstki, ścięgna, więzadła).
• zwiększanie wydajności układu odpornościowego.
• przyspieszanie gojenia ran,
2. Niedobór kwasu askorbinowego w organizmie prowadzi do rozwoju choroby zwanej szkorbutem, który objawia się: osłabienie siły mięśniowej, obrzęki i krwawienie z dziąseł, utrata zębów, krwawienia podskórne, znużenie, depresja, złe gojenie się ran.
3. Róża cukrowa, róża dzika, porzeczka czarna, porzeczka biała, porzeczka czerwona, agrest, grejpfrut, cytryna, pomarańcz, malina, truskawka, rabarbar, bób, kapusta, kalafior, szczypior, pory cebula, groszek zielony, ziemniaki, pomidory, rzepa, jarmuż, kapusta czerwona, kapusta włoska, chrzan, rzodkiewka, brukselka, brokuły.
Sole mineralne
Żelazo
1.
• jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu,
• zużywany w ustroju do produkcji czerwonych krwinek- wchodzi w skład hemoglobiny.
2. Jego niedobór prowadzi do zaburzeń ze strony układu krwiotwórczego- powstaje mała liczba czerwonych krwinek, co może doprowadzić do niedotlenienia narządów wewnętrznych.
3. Mięta, kozieradka, tymianek, majeranek, koniczyna, lubczyk, bylice, pokrzywa, hyzop, pietruszka – liść, seler – liść, nerki, wątroba, drożdże, szpinak (żelazo słabo przyswajalne), śliwki suszone, płatki owsiane, serca, fasola biała, pomidory, jabłka, maliny, żółtka jaj, liście kapusty, poziomki.
Magnez
1.
• jest kofaktorem fosfataz,
• niezbędny do procesu translacji (syntezy białek),
• tworzenia rybosomów,
• syntezy kwasów nukleinowych,
• procesów detoksykacji i prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego,
• magnez działa uspokajająco.
2. Nagłe zawroty głowy, nagłe utraty równowagi, drganie powiek, drętwienie kończyn, skurcze łydek w czasie snu (bolesne), wypadanie włosów, próchnica zębów, szybkie męczenie się podczas pracy fizycznej, bezsenność, bóle głowy, kołatanie serca, koszmary nocne, chęć do płaczu, depresja, wrażenie ociężałości, zaburzenia pamięci, niepokój. Niski poziom magnezu w ustroju sprzyja powstawaniu zawałów mięśnia sercowego i niemiarowości akcji serca.
3. Zioła, kozieradka, babka, pomidory, ogórecznik, glony, dziurawiec, fiołek polny, siemię lniane, lubczyk, mięta, nagietek, pokrzywa, szałwia, kakao, czekolada, migdały, banany, rodzynki, suszone śliwki, makaron, dolomit oraz wody zdrojowe.

Fosfor
1.
• jest głównym składnikiem kości,
• jest także składnikiem fosfolipidów (np. lecytyny), które budują błony erytrocytów (czerwonych krwinek) i neuronów (komórek nerwowych),
• niezbędny do syntezy substancji wysokoenergetycznych i przenośników protonów (np. ADP, NADP, ATP, GTP, UTP, FADP) i kwasów nukleinowych,
• we krwi występuje w postaci zjonizowanych fosforanów sodu,
• jest czynnikiem utrzymującym równowagę kwasowo-zasadową ustroju,
• fosfor jest również składnikiem enzymów i aktywnych substratów, które mają być włączone do rozmaitych procesów biochemicznych, np. ufosforylowane kwasy tłuszczowe, cukry.
2. Ogólne złe samopoczucie, zasadowica lub kwasica oddechowa, kwasica metaboliczna, hemoliza erytrocytów, zwiększona skłonność do infekcji (obniżona chemotaksja i fagocytoza krwinek białych), drżenie kończyn, drgawki, bolesność i osłabienie siły mięśniowej, osteomalacja, zaburzenia oddychania, obniżona kurczliwość mięśnia sercowego, zwiększone wydalanie Ca i Mg oraz glukozy z moczem.
Hipofosfatemia może być spowodowana alkoholizmem, złym odżywianiem, pozajelitowym odżywianiem, zespołem wadliwego trawienia i wchłaniania, nadmierną utratą fosforanów przez nerki i nadmiernym przemieszczaniem fosforu pozakomórkowego do komórek, biegunkami, wymiotami oraz zażywaniem wodorotlenku glinu Al.(OH)3 lub wodorotlenku magnezu Mg(OH)2 (oba wodorotlenki są składnikami niektórych leków na zgagę, nadkwaśność żołądka i przeciw wrzodom żołądka).
3. Babka, szałwia, dzika róża, pokrzywa, mniszek, cykoria, mięta, lubczyk, kozieradka, kolendra, majeranek, nagietek, arnika, bazylia, twaróg półtłusty, jaja całe, cielęcina, wołowina średnio tłusta, wątroba cielęca, kasza jęczmienna, groch, borowiki suszone, maliny, drożdże, czekolada, fasola, płatki owsiane, bułka, bryndza.

Potas
1.
• jest głównym kationowym składnikiem płynu wewnątrzkomórkowego
2. Niedobór potasu sprzyja powstawaniu udarów mózgu, nadciśnienia i niemiarowości serca.
3. Pomidory, ziemniaki, banany, pomarańcze, papryka, musztarda, gorczyca, śliwki suszone, rosół, sardynki w oliwie i podroby.

Wapń
1.
• jest on w połączeniu z fosforem (fosforan wapnia, CaCO3) głównym składnikiem kości i zębów oraz niezbędnym czynnikiem w procesie krzepnięcia krwi i kurczenia mięśni,
• chroni nas przed chorobą występującą najczęściej w starszym wieku, jaką jest osteoporosis, czyli zrzeszotowienie kości.
2. Brak wapnia w organizmie powoduje próchnicę zębów, częste bóle głowy, uczucie zmęczenia, ale zarazem bezsenność. Wapń zwiększa twardość kości i zębów, zmniejsza przepuszczalność śródbłonków naczyń krwionośnych; działa słabo przeciwalergicznie.
Zmniejszenie jonów 2+ może prowadzić do zaburzeń rytmu serca, osłabienia siły skurczu serca, powodując ostrą niewydolność krążenia.
Wapń jest nieodzowny do sprawnego funkcjonowania układu nerwowego (wyzwalanie pobudzenia neuronu) i aktywności wielu enzymów.
3. Owoce i soki owocowe mogą stanowić ważne uzupełnienie tego składnika. Dużo wapnia zawierają czarne porzeczki, jeżyny, maliny, pomarańcze, sok z malin, sok pomarańczowy, sok z porzeczek, sok z truskawek.

Jod
1.
• niezbędny do prawidłowego funkcjonowania gruczołu dokrewnego – tarczycy.
2. W okolicach, w których brak jest jodu (okolice podgórskie) często występują u ludzi i zwierząt wole endemiczne (struma). Wole ma najczęściej przebieg bezobjawowy. Powikłania, jeśli występują, spowodowane są uciskiem znacznie powiększonej tarczycy na sąsiednie narządy. Wielkie wole może przyczyniać choremu wiele przykrości natury estetycznej i fizjologicznej (uczucie ucisku, duszności). Bardzo niebezpieczne są wola śródpiersiowe (podmostkowe), które mogą spowodować ucisk tchawicy, trudności w oddychaniu, przerost i rozszerzenie serca. Niedobór jodu prowadzi również do utraty popędu płciowego, łysienia, zaparć i obrzęku strun głosowych (mowa ochrypła).
Przebieg choroby ma charakter przewlekły. Z powodu niedoboru jodu w pokarmach, wodzie i powietrzu u dzieci może rozwinąć się matołectwo endemiczne. Zahamowanie rozwoju umysłowego często wiąże się z wolem endemicznym, któremu towarzyszy zahamowanie wzrostu, rozwoju fizycznego i głuchoniemota. Twarz obrzękła, nos siodełkowaty, skóra sucha, brzuch wzdęty, owłosienie skąpe, kończyny krótkie i wykrzywione. Chorzy są wyjątkowo leniwi, nieruchliwi, głupkowaci.
3. Bylica estragon, dziki bez czarny, szpinak, cebula, glony morskie i sinice (listownica, spirulina, krasnorosty, morszczyn), porosty (płucnica, chrobotki), rzeżucha, przytulia, czosnek, ryby i skorupiaki morskie: ostrygi, węgorz, śledź, okoń, sardynki, makrela, łosoś; ponadto tran, ziemniaki, szparagi, marchew, bób, płatki owsiane, ryż, wieprzowina, szynka, masło, jaja, sery, mleko.
Łatwo dostępnym źródłem jodu jest także wodny roztwór jodu w jodku potasu – płyn Lugola oraz spirytusowy roztwór jodu w jodku potasu – jodyna.