Pustynia Błędowska jest uważana za wielką osobliwość przyrodniczą nie tylko w skali Polski.
Położona we wschodniej części Wyżyny Śląskiej u stóp kuesty górnojurajskiej, odzielającej ją od Wyżyny Krakowsko - Wieluńskiej, znajdująca się w granicach Parku Krajobrazowego „Orlich Gniazd” częściowo objęta specjalną ochroną w postaci użytku ekologicznego, odznaczała się i jeszcze nadal odznacza specyficznym krajobrazem ,jakiego próżno szukać na innych obszarach Polski.
Pochodzenie tego krajobrazu nie jest jednak naturalne, ma natomiast związek z gospodarczą działalnością człowieka datującą się tu już od wczesnego średniowiecza. Również dzięki człowiekowi takie swoiste oblicze tego obiektu utrzymywało się przez kolejne wieki i wrosło, jako nieodłączny, a jednocześnie zupełnie odmienny, kontrastowy element pejzażu tutejszej ziemi.
Pustynia Błędowska jest wyłącznie terminem geograficznym, wprowadzonym do literatury. W połowie XIX w. na określenie tego unikatowego obszaru, położonego między Błędowem,
Chechłem i Kluczami. Pustynia Błędowska nie jest pustynią w sensie klimatycznym i żadną miarą nie może być porównywana do choćby najskromniejszych prawdziwych pustyń, nie mówiąc już o piaszczystych fragmentach Sahary, Takla - Makan czy Kara - kum . Klimat naszej „pustyni” niczym nie różni się od klimatu terenów doń przyległych: jest po prostu stanowczo zbyt wilgotny, by prawdziwie pustynne warunki mogły tu zapanować.
W chłodnej epoce lodowcowej, podczas kolejnych zlodowaceń, doliny były stopniowo wypełniane osadami piaszczysto-żwirowymi z przewarstwieniami miejscowego gruzu węglanowego, aż doliny te zanikły, całkowicie zasypane tym materiałem. Wówczas to pojawiła się rozległa powierzchnia piaszczysto-żwirowa, licząca wiele dziesiątek kilometrów kwadratowych, wystawiona na działanie wiatrów. To był pierwotny początek Pustyni Błędowskiej.
Wiatr zaczął intensywnie przenosić sypki piasek, budować różne pokrywy i ruchome wydmy, a także obniżenia (deflacyjne). To były atrybuty „pustynności” tego obszaru. Zaczął on sprawiać wrażenie prawdziwej pustyni.
Od tamtych czasów, zmieniając nieco raz po raz swój wygląd „pustynia” dotrwała właściwie do dzisiaj.
ROŚLINNOŚĆ PUSTYNI
Warunki dla życia zarówno roślin, jak i zwierząt były dawniej bardzo trudne, choć i dzisiaj nie są one najlepsze. Przeważają tu bowiem w dalszym ciągu gleby bielicowe, kwaśne, ubogie w składniki pokarmowe. Dlatego na ty obszarze spotyka się niewiele organizmów.
Na pustyni stwierdzono około 100 gatunków roślin naczyniowych np. kostrzewa piaskowa, kostrzewa owcza, szczotlicha siwa, strzęplica sina, jastrzębiec kosmaczek,
Wierzby: piaskowa, ostrolistna, Sosna zwyczajna, Brzoza brodawkowata zostały wprowadzone na ten teren świadomie przez człowieka w celu szybszego związania lotnych piasków. Gatunki te mają dobrze rozwinięty system korzeniowy i są odporne zarówno na zasypywanie piaskiem jak i odsłanianie ich cześci podziemnych.
Wspomniane gatunki roślin w znacznej mierze zmieniają morfologię Pustyni Błędowskiej i przyczyniają się nie tylko do utrwalania jej powierzchni piaszczystych, lecz także biorą udział w procesie wzbogacania piasku w substancję organiczną.
Życie wśród wydm stwarza specyficzne i wyjątkowo trudne środowisko dla roślin. Roślinność na obszarze pustyni może korzystać jedynie z wody pochodzącej z opadów atmosferycznych.
Kwitnąca pustynia. Najpiękniej pustynia wygląda wiosną i początkiem lata, szczególnie gdy kwitną masowo: pięciornik wiosenny, macierzanka piaskowa, rozchodnik ostry, dziewanna, koniczyna polna,
ROŚLINY CHRONIONE I RZADKIE
Na obszarze Pustyni Błędowskiej rośnie jeszcze 6 gatunków, które zostały umieszczone na krajowej liście gatunków prawnie chronionych, w tym 4 podlegające ochronie ścisłej
i 2- częściowej. Są nimi: dziewięćsił bezłodygowy, kruszczyki- rdzawoczerwony i szerokolistny, pomocnik baldaszkowy, kalina koralowa, kruszuna pospolita.
W ostatnich latach przyrodnicy dużą uwagę poświęcają sukcesji roślinności, zachodzącej na obszarze Pustyni Błędowskiej w sposób naturalny bądź też ukierunkowanej przez człowieka. Ważną rolę przy wiązaniu nagich piasków odgrywają mikroorganizmy, a następnie glony z rodzaju Tribonema. Te ostatnie są widoczne nawet nieuzbrojonym okiem w okresie wczesnowiosennym, zwłaszcza po obfitych deszczach. Tworzą one tzw. pilśń, która powoduje spajanie ziaren piasku
Pustynia jest obecnie naturalnym laboratorium, gdzie można obserwować jak roślinność zasiedla jałowe obszary. Procesy te można zobaczyć w różnym stopniu zaawansowania - od wchodzenia pierwszych roślin na piaski do stadiów już zaawansowanych.
ZWIERZĘTA I OWADY PUSTYNI
W świecie zwierząt wielką osobliwością pustyni był bardzo rzadko spotykany ptak kulon Gnieżdżący się na rozległych piaszczystych powierzchniach.
Na piaskach pustyni słabo porośniętych sosną licznie występuje nieczęsty już w Polsce skowronek borowy. Spotkać też można świergotka polnego oraz jaszczurkę zwinkę.
W piasku można obserwować norki owadów: taszczyn (polujący na pszczoły), sczerklina (poluje na gąsienice), fardzanka (poluje na różne owady).
Wśród trawiastych muraw i płatów macierzanek rośnie czerwiec trwały. Na jego korzeniach żyje owad pluskwiak równoskrzydły.
„OAZA” PUSTYNI - DOLINA BIAŁEJ PRZEMSZY
Lokalna flora występująca w dolinie Białej Przemszy oraz na bezpośrednio przylegających odcinkach Białej i Centurii liczy ponad 350 gatunków roślin naczyniowych, około 100 gatunków porostów. Bogata jest tu również flora mchów i grzybów. Spotkać tu można było niedawno tak ważną roślinę, jak warzucha polska o znaczeniu światowym. Rośnie tu też wiele roślin chronionych i rzadkich. Są nimi: bagno zwyczajne, goryczka wąskolistna konwalia majowa, lilia złotogłów.Ciekawy jest świat zwierząt. Występuje
kiełż zdrojowy - wskaznik czystych wód, minóg strumieniowy znajdujący się w „Czerwonej księdze zwierząt” pstrąg potokowy, strzebla potokowa. Można spotkać tu: bobra, łosia, żurawia.
DOKĄD ZMIERZA PUSTYNIA?
Dotychczasowy, a zwłaszcza aktualny rozwój krajobrazu Pustyni Błędowskiej jako rozległego obszaru piaszczystego z jeszcze aktywnymi procesami eolicznymi, gdzie nadal na sporą skalę obserwuje się walkę wiatru z roślinnością o piasek, zmierza niestety szybkimi krokami ku jej zanikowi.
Pustynia Błędowska jest tworem ręki ludzkiej, z powodu działalności człowieka zanika i od człowieka oczekuje ratunku, bo teraz tylko on może jeszcze raz zaingerować w krajobraz tego obszaru i uratować ją. Jest tego warta.
