Metodyka pracy opiekuńczo-wychowawczej.Zagadnienia( EUH-E Elbląg)

Różnorodność interpretacji pojęcia opieka
Ze wzgl. Na różnorodność form i różny zakres opieki, której podmiotem i przedmiotem jest czł, możemy nazywać je ogólnie opieką międzyludzką.
Takie ogólne ujęcie opieki jest niezbędne wszędzie tam, gdzie sprawowana jest ona nad człowiekiem niezależnie od tego, kim sa ci ludzie, jaka jest forma organizacyjna i zakres.
1. H. Radlińska – istotę opieki widziała w tym, ze „bierze ona odpowiedzialność za losy podopiecznego i w większej lub mniejszej mierze ubezwłasnowolnione.”
Pogląd ten w części powtórzyli:
2. Kubicki i Wołczyk
Przez opiekę nad dziećmi i młodzieżą rozumieć będziemy nie tylko dostarczenie niezbędnych środków mających na celu zaspokojenie potrzeb materialnych, lecz również wzięcie części odpowiedzialności za losy podopiecznego – za prawidłowy jego rozwój.
3. Zupełnie odmienne założenie przyjmuje w swojej definicji opieki Albin Kelm rozróżniając opiekę w ogóle i opiekę nad dziećmi
4. Natomiast A. Kamieński w swojej def. Sygnalizuje dwie istotne cechy konstytutywne pojęcia opieki:
- niezdolność jednostek do samodzielnego pokonywania określonych trudności życiowych oraz odpowiedzialności opiekuna za podopiecznego
5. Jakubowski utożsamia opiekę z wychowaniem
6. Cz. CZapów w 1970 roku opublikował „opieka polega na stwarzaniu dziecku dostępu do różnorodnych dóbr, przedmiotów, sytuacji, co w warunkuje zaspokojenie potrzeb dziecka oraz ma w pomagać dziecku w korzystaniu z dostarczonych mu dóbr, bez których nie mogłoby ono istnieć i rozwijać się.”
7. 1975 r. W. Okoń – opieka nad dzieckiem to ogół działań podejmowanych przez odpowiednie instytucje lub osoby w celu zaspokojenia codziennych potrzeb dzieci oraz stworzenia warunków niezbędnych do ich wychowania. Szczególne intensywnej opieki wymagają dzieci pozostające w warunkach faktycznego lub potencjalnego zagrożenia życia lub rozwoju. Osoby lub instytucje sprawujące opiekę ponoszą odpowiedzialność moralna lub prawną za powierzone ich opiece dzieci.
8. Zdzisław Dąbrowski – 2002 r.:Opieka w ogóle to konieczna aktywność jej podmiotu wobec zależnego asymetrycznie od niego przedmiotu polegająca na ciągłym i bezinteresownym zaspokajaniu jego swoistych potrzeb i kompensowaniu niezdolności – w tym ze sfery wiary do samosterowania lub samowychowania” – definicja ta wyczerpuje wszystkie znamiona opieki.
Kierunki zmian ewolucyjnych w opiece ludzkiej
Zasadnicze kierunki tych zmian można określić następująco:
1. od opieki opartej głównie na mechanizmie instynktu do zachowań wynikających z doświadczenia osobniczego oraz działań wciąż wyuczonych i świadomie organizowanych z pokolenia na pokolenie
2. od opieki rodzicielskiej surowej wyznaczanej bezwzględnymi prawami walki o byt do działalności rozwijanej na podłożu uczuć miłości i poddania dostosowanej jak najpełniej do potrzeb dziecka.
3. od opieki rodziców nad własnym potomstwem do opieki nad wszystkimi dziećmi
4. od opieki tylko nad dziećmi do opieki nad wszystkimi potrzebującymi jej ludźmi niezależnie od wieku
5. od ochrony podopiecznych przed zagrożeniami ze strony innych ludzi oraz zwierząt do ochrony przed wszystkimi niebezpieczeństwami
6. od opieki organizowanej tylko do zaspokojenia potrzeb biologicznych bezpieczeństwa do działalności obejmującej cały zakres różnorodnych potrzeb podopiecznych
7. od opieki nad jednostkami do opieki jednostkowo grupowej
8. od opieki o charakterze alocentrycznym i nieformalnym do coraz bardziej poszerzanej o działalność opiekuńczą społeczną i sformalizowaną.
9. od działalności opiekuńczej czysto dobrowolnej woluntarystycznej do takiej, która jest podejmowana również jako powinność moralna i prawna
opieka w najszerszym znaczeniu i jej składniki
z def opieki wynika, iż ma ona szeroki, międzyludzki zakres obejmujący całokształt typu działalności, której przejawem i podmiotem jest zawsze człowiek.
Opieka najszerzej pojęta to: op. Zwierzęca (wewnątrz gatunkowa i nad człowiekiem) oraz op. Ludzka (międzyludzka, nad własnymi wytworami, nad przyrodą)
Co raz większe aktualności i doniosłości nabiera opieka człowieka nad przyrodą a zwłaszcza nad florą i fauną. Opiekuńcza rola czł polega przede wszystkim na wstrzymywaniu się przed jej zniszczeniem na ograniczaniu tego zniszczenia i kompensowaniu go.
Kryteria różnicowania opieki
Wg
- podmiotu i charakteru
- przedmiotu
- przejawów w ciągu życia jednostki
- bieżącego i perspektywistycznego wymiaru
- stopnia powszechności
- opiekuńczych f. Różnych instytucji
- ilości zaspokajanych potrzeb
- stopni zaspakajania potrzeb
- stanu zaspakajania potrzeb i skutków
podzakresy najszerzej pojętej op
I. op. Ludzka której podmiotem jest czł (międzyludzka, nad przyrodą, nad kulturą)
II. op. Zwierzęca – cechą charakterystyczną jest to, że odnosi się ona do potomstwa, każda rodzina (gat.) zajmuje się tylko swoim potomstwem.
III. op. Transcedentalna (czł. Sam sobie wymyślił – od sił wyższych) jest to opieka z sił wyższych np. od boga
Zakres op. Wg jej podmiotu:
Ze wzgl. na podmiot działalności opiekuńczej i związany z tym jej charakter a przez to i miejsce w całokształcie życia społecznego wyróżniamy zakresy opieki (ze szczególnym uwzględnieniem op. Społecznej)
Opieka międzyludzka: rodzinna (babcia, wnuku, rodzice) interpersonalna (Podejmowana przez jednostki wobec siebie w sposób nie formalny, spontaniczny, bezinteresowny, koleżeństwo) społeczna normalna (powszechna-zdrowotna, państwo wobec obywateli – zakładowa dd, ohp – f. opiek instyt społ, szkoły wojska) społeczna interwencyjno – kompensacyjna (kompensacja niedostatków opieki dorosłych DD DPS – kompensacja niedostatków rozwojowych, gimnastyka korekcyjna – kompensacja szkód losowych, zapomogi)
Zakres op. Wg jej przedmiotu
Dewiacje ujemne :
Sieroty, niepełnosprawni, społecznie niedostosowani, chorzy, ofiary wypadków losowych, ofiary kataklizmów, doświadczeni szczególnymi trudnościami losowymi
Wiek
Dzieci i młodzież w okresach; prenatalnym, żłobkowym, przedszkolnym, szkolnym, młodzieńczym. Dorosłym czł. Starym czł.
Szczególne role:
Rodzina, macierzyństwo
Zakres op wg stanu zaspokojenia potrzeb i ich skutków:
W praktyce spotykamy się z różnymi stanami zaspokojenia potrzeb podopiecznych oraz skutkami tych stanów. Odpowiadają im specyficzne zakresy (rodzaje) op tworzące następujący układ:
Op. Międzyludzka:
- profilaktyczna – działania wyprzedzające
- zbieżna – działania zwykłe
- interwencyjna – działania w sytuacji zagrożenia
- kompensacyjna – działanie na ujemne skutki
- rewalidacyjna – działanie na ujemne skutki
- lecznicza - działanie na ujemne skutki
op jako kategoria rodzinna

op jako kategoria moralna
op osadzona jest od wieków w odczuciach i świadomości ludzi, przejawia się w pozytywnym albo negatywnym stosunku do jej określonego urzeczywistniania się w życiu codziennym. Stąd przede wszystkim wszelkie rażące zaniedbania opiekunów wobec swych podopiecznych a więc w stosunkach opiekuńczych spotykają się na ogół z dezaprobatą i potępieniem społecznym, zaś znęcanie się nad bezbronnym dzieckiem piętnowane jest powszechnie jako zachowanie nieludzkie.
Moralne normy opiekuńczości – opiekuńczość przejawiająca się w współżyciu między jednostkowego życia, czyli wg T. Kotarbiński za podst cnotę moralną co wyraża w swych oryginalnych założeniach etyki niezależnej i jej istocie – koncepcji opiekuna spolegliwego.
Op jako kategoria prawna

Dwie normy opiekuńczości wg T. Kotarbińskiego
I. „Głos oceny etycznej domaga się byśmy zajmowali stanowisko opiekuńcze bynajmniej nie tylko względem tych, względem których zobowiązaliśmy się do tego umową lub w jakiś podobny sposób. Serce ma swoje prawa niezależnie od ogółu. Żąda ono uczestnictwa w losach wszystkich istot, które sa od nas faktycznie zależne. To zaś uwikłanie społeczne jest nam dane przez całość sytuacji.”
II. „Każdy z podopiecznych ma prawo liczyć na to, że w stosunku do niego – tak samo jak w stosunku do kogokolwiek innego z podopiecznych – dobry opiekun nie uchylił się od linii należytego z istoty sprawowanej opieki wyłamującego się działania za podszeptem wyróżniającej się sympatii czy antypatii osobistej.”
Formuła Ajdukiewicza
„Nikomu nie należy się nic z tego tytułu, że to właśnie on a nie kto inny.” Jest to zasada równej miary w korzystaniu z uprawnień w całokształcie życia społ., oznacza ona ,że opiekun powinien wszystkich traktować na takich samych zasadach, jedną miarą , nikt z podopiecznych nie może być uprzywilejowany. Dotyczy ona w pełni działalności opiekuńczej.

Potrzeby i klasyfikacja potrzeb
Teoria potrzeb ludzkich a teoria opieki – teoria opieki ludzkiej zajmuje się potrzebami ludzkimi w najbardziej zasadniczym znaczeniu tj ich zaspokojeniem. Wtedy, gdy jednostka lub grupa nie sa z różnych względów zdolne do samodzielności w tym zakresie.
Ogólne pojecie potrzeby ludzkiej – istnieje wiele definicji potrzeby ludzkiej akcentujących różne ich elementy lub strony znaczeniowe i wyrażające określone poglądy na ich istotę.
Polski psycholog Obuchowski – potrzeba ludzka to właściwość osobnicza ‘X” polegająca na tym, że osobnik „X” bez przedmiotu „Z” nie może normalnie funkcjonować tj uzyskiwać optymalnej sprawności w zachowaniu siebie i gatunku oraz w zapewnieniu własnego rozwoju. T. Tomaszewski również widzi istotę potrzeb czł w wielorakich zależnościach w jakie jest obiektywnie uwikłany. „Czł zależy od otaczającego go świata od otoczenia pod rozmaitymi względami, zależność człowieka od otoczenia pod jakimkolwiek względem określa się jako potrzebę”.
Klasyfikacja potrzeb Maslowa
1. potrzeby fizjologiczne – sen, jedzenie, oddech 2. bezpieczeństwa, 3. przynależności, miłości, 4. aktywności i twórczości, 5. samodzielności i autonomii, 6. uznania, 7. nowych wrażeń i doświadczeń, 8. sensu życia, 9. samorealizacji, 10. szczęścia (zadowolenia z życia – jako celu w życiu), 11. wiedzy i zrozumienia, 12. estetyczne
inne podziały:
1. obiektywne i subiektywne , 2. potencjalne i zaktualizowane , 3. pierwotne i wtórne, 4. indywidualne i powszechne, 5. niedostatku i rozwoju, 6. kapitalne i pochodne, 7. społeczne i jednostkowe, 8. możliwe do nasycenia i nienasycone, 9. normalne i chorobowe, 10. pozytywne i negatywne.
Potrzeba to stan w którym jednostka odczuwa chęć zaspokojenia jakiegoś braku np. w zapewnieniu sobie warunków życia, utrzymaniu gatunku, osiągnięciu pozycji społecznej itd.
Potrzebie zwykle towarzyszy silna motywacja. Niekiedy utożsamia się ją więc z motywem czasem z popędem lub instynktem. Rozróżnia się więc potrzeby podstawowe które wiążą się z biologicznymi funkcjami organizmu i z wytworzoną strukturą osobowości oraz potrzeby pochodne które wynikają z poszukiwania środków zaspokojenia potrzeb podstawowych.
Za ważny skutek braku zaspokojenia potrzeb podstawowych uważa się frustrację (to przykry stan emocjonalny pojawiający się wówczas, gdy jednostka usiłuje zaspokoić jakąś potrzebę natrafia na przeszkody nie do pokonania.
W. szewczyk – potrzeby
Biologiczne (wrodzone) tlenu, światła (lub braku), ciepłoty, położenia (przestrzeni), pokarmu, wody, wypróżnienia, aktywności, odpoczynku, bezpieczeństwa, gnieżdżenia, rozrodu, informacji, towarzystwa, opieki. Społeczne (nabyte) pomocy, znaczenia, wytwarzania, poznawania, piękna, zabawy, miłości, sensu życia, szczęścia, spokoju, wyciszenia.
Klasyfikacja potrzeb K. Obuchowski:
Normalne – tj wynikające z podstaw właściwości gatunkowych czł, jego zależności społecznych i interpersonalnych a więc dzieciństwa i młodości, wieku dojrzałego, niesymetrycznych zależności jednostek od instytucji społecznych, niesymetryczne zależności międzyludzkie jak również potrzeby wynikające z samego jednostkowego życia. Do nich zaliczają się powszechne, – czyli właściwe wszystkim ludziom lub całym populacjom w znaczeniu potencjalnym i zaktualizowanym np. potrzeby bytowe, bezpieczeństwa czy też negatywnych więzi emocjonalnych dzieci i dorosłych. Jednostkowe – indywidualne – potrzeby wypływające ze specyficznych cech osobowościowych jednostek ich indywidualnej biografii, ustawień, przyzwyczajeń np. potrzeba kolekcjonowania przedmiotów, czytania do poduszki itd.
Ujemne, dewiacyjne – (patologiczne) – wytworzone przez różnego rodzaju niekorzystne ujemne czynniki rozwoju i życia niektórych ludzi, a zwłaszcza różne odchylenia od normy, choroby, zaburzenia, deprawacje, wypadki losowe, stany frustracyjne, wypaczenia osobowości, gdzie skutki wadliwej opieki i niewłaściwego wychowania a także ujemne następstwa cywilizacji np. uzależnienie mogą doprowadzić do powstawania potrzeb ujemnych. Dzielą się one na niezależne (obiektywne) – są one spowodowane przez niezależne od ich podmiotu lub związanych z nimi innych osób czynniki a więc wynikające z upośledzeń fizycznych i psychicznych z sieroctwa naturalnego z choroby, z wypadków losowych, zależne (subiektywne), których czynnikami sa ich podmioty lub związane z nimi inne osoby np.: nałogi, lenistwo, zależności.

Funkcje opieki
Funkcje opiekuńcze wiążą się ze sferą potrzeb. To skutki istnienia i działania układu opiekuńczego np. rodziny, szkoły. Funkcje wychowawcze wiążą się ze sferą kształtowania osobowości wychowawczej.
Termin funkcja oznacza w języku potocznym przyjęte zadania, pełnione role i podawane skutki. Funkcje opieki to wszelkie jej generatywne następstwa dotyczące przede wszystkim podopiecznych a więc urzeczywistnianie: opieki, następstw osobowościowych, następstw socjalizacyjnych. Opierając się na sformułowanym pojęciu opieki można wyodrębnić jej 4 główne funkcje:
FUNKCJA HOMEOSTATYCZNA (zaspokajanie potrzeb)
Jest najbardziej pierwotna i podstawowa. Oznacza, że funkcjonowanie opieki powoduje określony stan zaspokojenia potrzeb opiekuńczych , jako jej bezpośredni skutek pociągający za sobą dalsze następstwa: zachowanie życia, zach gatunku, pachowanie pozyskiwanie i odzyskiwanie zdrowia, normalność funkcjonowania jednostki, możliwość wychowania.
FUNKCJA REGULACYJNA( rozbudowania i regulowania potrzeb)
Skutkiem opieki związanym z zaspokajaniem potrzeb jest odpowiednie ich regulowanie i rozbudzanie. Cele i zadania: a. hamowanie i ograniczanie tendencji ekstremalnych w zaspokajaniu potrzeb. tego rodzaju działania są niezbędne zawsze gdy podopieczny nie potrafi zachować umiaru i wykazuje w odniesieniu do jakiejś jednej lub wielu potrzeb stałą dążność do nadmiernego lub niedostatecznego ich zaspokajania.b) rozwijania i utrwalania tendencji optymalizacyjnych c) hamowanie i ograniczanie potrzeb nienasyconych(człowiek staje się „niewolnikiem „ tych potrzeb ze wszystkimi ujemnymi skutkami) d) hamowanie i wygaszanie pragnień i dążeń sprzecznych z ich zasadniczymi potrzebami i globalnym interesem życiowym. Wymaga to od opiekuna dobrej znajomości potrzeb podopiecznego oraz posiadanie własnego, jasnego wyobrażenia o tym co jest dobre a co złe, co ważne a co drugorzędne bądź obojętne, jak również uświadomianie i przyswajanie podopiecznemu tego wyobrażenia. e) hamowanie i wygaszanie potrzeb nałogowych i niektórych nawykowych. f)profilaktyka i terapia potrzeb chorobowych. g) przyswajanie właściwej hierarchii w zaspok.potrz. h) uświadamianie potrzeb. i) kompensacja potrzeb niezaspokojonych i udaremionych. j) aktualizowanie. k) utrwalanie i rozwijanie potrzeb pozytywnych. l) wytwarzanie odporności na ograniczenia i udaremnienia potrzeb( frustracje)
FUNKCJA USAMODZIELNIAJĄCA (doprowadzenie do samodzielności)
Tę funkcję można rozpatrywać w 3 powiązanych integralnie płaszczyznach w 3 grupach struktur.1) postępującej redukcji potrzeb opieki aż do granic odpowiadających względnie pełnej dojrzałości i samodzielności życiowej.2) osiąganie takiego poziomu rozwoju fiz., psych., społ. który umożliwia samodzielne i niezależne funkcjonowanie.3) wykształcenie umiejętności i sprawności w zakresie samodzielnego zaspokajania potrzeb i ich regulowania.
FUNKCJA SOCJALIZACYJNA
Socjalizacyjne następstwa opieki można rozpatrywać w 2 zakresach;1) przekształcania się roli podopiecznego w opiekuna.2) podporządkowanie wartościom społecznym, rozmiarów , form i sposobów zspokajania potrzeb .temu podporz podlegają też formy organizacyjne i rozmiary tego zaspokajania. Przyst społ w ostatnim zakresie podlega głównie na wykształceniu się postaw umiarkowania, racjonalnej wstrzemięźliwości, liczenia się z potrzebami innych, unikaniem maksymalizmu i konsumpcji pasożytniczej.