Ceny monopolistyczne

CENY MONOPOLISTYCZNE

Monopolista dążąc do maksymalizacji zysku może podnosić cenę lub wielkość produkcji tak, aby różnica między przychodem całkowitym ze sprzedaży i kosztem całkowitym była największa. W wielu interpretacjach ekonomicznych przyjmuje się, że monopol może decydować zarówno o wielkości produkcji, jak i o cenie. Faktycznie jednak swoboda wyboru monopolu ogranicza się do wielkości produkcji lub do ceny, a nie do obydwu wielkości równocześnie.
Monopol pełny sam wyznacza cenę sprzedaży swoich produktów i koryguje się w zależności od reakcji popytu. W punkcie równowagi monopol może ustalić cenę maksymalną, po której sprzeda wszystkie wytworzone produkty maksymalizujące zysk monopolu. Jest to cena monopolowa.
Cena monopolowa wyznaczona jest w punkcie przecięcia się krzywej popytu z wielkością produkcji maksymalizującą zysk monopolu. Określenie poziomu ceny monopolowej polega na wyznaczaniu wielkości Q maksymalizującej zysk a następnie, biorąc pod uwagę daną krzywą popytu, na wyznaczaniu ceny maksymalnej, po której te rozmiary produkcji mogą być sprzedane.
Na temat monopolu i jego cen głoszonych jest wiele teorii, przykładem są:
George A.Stigler twierdził, że ceny monopolistyczne gwarantują producentowi maksymalne zyski, dlatego też producenci odczuwają silne pobudki do zawierania zmowy.
Twierdził też, że przeciwstawienie się zmowie przyczynia się do zwiększenia sprzedaży po cenach nieco niższych od monopolistycznych, lecz i tak bardzo korzystnych. Stigler dokonał również analizy problemu wykrywania niższych cen u konkurencji na podstawie zauważalnej straty klientów na rzecz konkurenta, niepowodzeń w zdobywaniu klientów od tego konkurenta i przyciągania przez niego nowych klientów.
Według Ludwiga von Misesa z monopolem mamy do czynienia, gdy cała podaż kontrolowana jest przez jednego producenta lub grupę współpracujących ze sobą producentów. Spełnienie powyższego warunku umożliwia monopoliście ograniczenie podaży, by zwiększyć cenę, nie obawiając się przy tym zagrożenia ze strony mniejszych, mało liczących się przedsiębiorstw z branży. Mises twierdzi, że ceny monopolistyczne nie pojawią się, jeśli ograniczenie podaży nie zaowocuje wzrostem zysku netto. Tylko wtedy, gdy popyt na produkt jest nieelastyczny, cena monopolistyczna jest w stanie zastąpić konkurencyjną. Stąd to nie „monopol” jako taki jest katalaktycznie ważny dla Misesa, ale połączenie funkcji popytu i pojawianie się cen monopolistycznych. Co ważne, jeśli takie ceny się pojawiają, to jest to zjawisko „pogwałcenia” demokracji rynku”.
„Ceny monopolistyczne są ważne dlatego, że są wynikiem działań biznesu przeciwstawiających się supremacji konsumentów i przedkładających interes monopolisty nad dobro publiczne. Stanowią jedyny przypadek w analizie ekonomii rynkowej, w którym produkcja dla zysku i produkcja na potrzeby ludzi do pewnego stopnia różnią się” (…).
„Charakterystyczną cechą cen monopolistycznych jest ignorowanie życzeń konsumentów”. (Ludwig von Mises)
Mises ponadto przekonuje, że choć większość monopoli i cen monopolistycznych może powstać tylko w wyniku interwencji rządowej, to istnieją również okoliczności umożliwiające ich powstanie na wolnym rynku. Wymienia przy tym naturalny monopol surowcowy, monopol geograficzny, monopol ograniczonego miejsca i monopol mogący pojawić się w wyniku pokładania przez konsumentów szczególnego zaufania w jednostce lub firmie opartego na doświadczeniu, jak to się dzieje na przykład z niektórymi znanymi lekami.
Dokonana przez profesora Murraya Rothbarda analiza dotycząca monopolu, ceny monopolistycznej i skutków ich obu dla dobrobytu konsumentów różni się znacząco od podejścia Misesa.
Murray Rothbard krytykuje teorię ceny monopolistycznej. Uważa on, że na wolnym rynku nie ma możliwości rozróżnienia między ceną monopolistyczną, a konkurencyjną.
Na wolnym rynku nie ma jego zdaniem ponadto możliwości zmian ceny pod względem kierunku, w którym zmierzają – ceny monopolistycznej albo konkurencyjnej. Stąd koncepcja tych dwóch cen jest po prostu nie możliwa do utrzymania. Możemy jedynie mówić o cenie wolnorynkowej.
Powszechnie mówi się oczywiście o cenie monopolistycznej jako uzyskanej poprzez ograniczenie podaży przy nieelastycznym popycie na towar, w wyniku czego producent uzyskuje zwiększenie dochodów. Rothbard uważa jednakże, że nie ma obiektywnego sposobu na ustalenie, że jakaś cena jest monopolistyczna. Wszystko co wiemy, jak mówi Rothbard, to że wszystkie firmy starają się produkować taką ilość towarów, która maksymalizuje ich przychód netto, w oparciu o popyt. Próbują znaleźć taką cenę (przy innych warunkach niezmienionych), powyżej której popyt jest już elastyczny. Jeśli odkryją, że mogą zwiększyć swoje przychody pieniężne w kolejnym okresie produkując mniej, a nawet niszcząc istniejące zapasy, to uczynią tak. Rothbard utrzymuje, że mówienie o początkowej cenie jako konkurencyjnej, a o cenie z kolejnego okresu jako monopolistycznej nie ma obiektywnie żadnego sensu. Wszystko, co wiemy, przekonuje, że obie te ceny są wolnorynkowe.
Rothbard twierdzi także, iż cena monopolistyczna nie może być stwierdzona na podstawie porównania z cenami innych towarów powstałych z podobnych czynników. Tak długo jak te towary i czynniki nie są całkowicie identyczne w oczach konsumentów, różnice w cenie i zyskach przedsiębiorców są po prostu elementem wolnorynkowej determinacji wartości różnych dóbr. Nie można mówić o żadnej cenie czy „zysku” monopolistycznym, gdy porównywane są różne towary i czynniki. Taka analiza jest nieprawidłowa.
Wreszcie skutki działania rzekomych cen monopolistycznych polegające na zmniejszeniu bogactwa nie pojawiłyby się nawet gdyby takie ceny zaistniały. Jeśli, zdaniem Rothbarda, nieelastyczność popytu jest „rezultatem czysto dobrowolnych popytów” pojedynczych konsumentów, a wymiana po wyższych cenach jest mimo to „dobrowolna”, to nie ma możliwości, żeby „dobrobyt” konsumentów ucierpiał. Ceny monopolistyczne nie mogą być logicznie zdefiniowane, gdy mają same tworzyć się na wolnym rynku.

Bibliografia:

• Samuelson Paul, Nordhaus William. Ekonomia. Tom. 1.
Wyd. 2. Wydawnictwo Naukowe PWN S.A. Warszawa, 2004. ISBN 83-01-14328-2

• Nojszewska Ewelina. Podstawy Ekonomii.
Wyd. 5. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne S.A. Warszawa, 1999. ISBN 83-02-07443-8

• Instytut Misesa [on line]. D.T. Armentano: Krytyczny przegląd teorii monopolu
2006 [dostęp: 18.06.2005]. Dostępny w Internecie:
http://mises.pl/site/subpage.php?id=53&content_id=197&view=full