Funkcjonowanie instrumentów finansowych na rynkach krajowym i zagranicznym

WSTĘP
Między przedsiębiorstwami, organami rządowymi, bankami, towarzystwami kredytowymi, firmami ubezpieczeniowymi i osobami fizycznymi przepływają różne fundusze. Transakcje finansowe między tymi podmiotami dokonują się na rynkach finansowych stąd też papiery wartościowe wykorzystywane do regulowania zobowiązań nazywane są instrumentami finansowymi.
W dobie dynamicznie postępujących zmian w zakresie polityki monetarnej i fiskalnej państwa, wyżej wymienione podmioty gospodarcze zmuszone są do nieustannego dostosowywania się do warunków w jakich funkcjonują. Pojawianie się coraz to nowych instrumentów finansowych wymaga od firm nie tylko ich stosowania zgodnie z "narzuconymi" zasadami, ale przede wszystkim znajomości tych instrumentów i umiejętności posługiwania się nimi zgodnie z rachunkiem ekonomicznym. Stosowanie coraz bardziej zróżnicowanych form płatności jest dziś domeną nie tylko najwyższego kierownictwa firmy. Coraz częściej bowiem szeregowi pracownicy zmuszeni są realizować zadania w oparciu o nowe instrumenty. Co więcej – nie tylko kierownictwo i pracownicy firm zmuszeni są do zaznajamiania się z najnowszymi formami rozliczeń bezgotówkowych. Każdy obywatel posiadający np. konto bankowe czy nawet dokonujący codziennych transakcji kupna-sprzedaży powinien poznać jak największą liczbę instrumentów finansowych aby móc sprawnie i bez obaw poruszać się i zaistnieć na rynku finansowym.

I. CEL I ZAKRES PRACY
Praca ta została napisana w celu przedstawienia instrumentów finansowych funkcjonujących na rynku polskim oraz w wymianie międzynarodowej. Poruszony zostanie również temat wagi instrumentów finansowych w bieżącej działalności podmiotów gospodarczych występujących na rynku oraz potrzeba ciągłej modyfikacji w systemie finansów poszczególnych firm oraz gospodarki całego kraju.
II. INSTRUMENTY FINANSOWE – RODZAJE I ZASTOSOWANIE

1. Krótkoterminowe papiery dłużne

Bony pieniężne to krótkoterminowe papiery wartościowe o określonych nominałach i terminach wykupu emitowane przez bank centralny. Przykładowo w Polsce sprzedaż tych bonów NBP rozpoczął w 1990 roku. Miała ona na celu związanie krótkoterminowych środków płynnych banków, które to środki ze względu na administracyjne ograniczenia akcji kredytowej nie mogły być spożytkowane do udzielania kredytów. Sprzedaż bonów odbywała się na cotygodniowych aukcjach w drodze przetargu, z dyskontem, oferentom proponującym najniższą stopę dyskonta. Bony te były zbywalne i mogły być odkupywane przez emitenta (NBP) w każdym momencie. Były wiec bardzo płynnym instrumentem rynku finansowego; jest to krótkoterminowy papier dłużny emitowany przez Skarb Państwa w imieniu którego występuje minister finansów w celu sfinansowania wydatków budżetowych. Musi być realne dopasowanie emisji bonów skarbowych z wpływami do budżetu
W listopadzie 1994 roku NBP ponownie rozpoczął emisję bonów pieniężnych ze względu na nadpłynność systemu bankowego. Są to krótkoterminowe papiery dłużne emitowane przez NBP również dyskontowe. Termin zapadalności liczy się w dniach, ale w dniach które dokładnie odpowiadają tygodniom bonów skarbowych (7,14,28,91,182,364 dniowe). Jednym z zadań NBP jest to, że Bank Centralny musi poprzez politykę pieniężną prowadzić politykę stabilnych cen co w ekonomi rozumiemy jako kontrolowanie inflacji.
Bony pieniężne służą głównie ściąganiu nadwyżek rezerw pieniężnych lub służy wprowadzeniu środków na rynek. Trzeba kontrolować poprzez banki masę pieniądza na rynku.


Charakter bonów skarbowych:
• Emitentem jest Skarb Państwa
• Terminy zapadalności liczone są w tygodniach (1,2,4,8,13,26,52 tygodniowe) najpopularniejsze są 13, 26, 52 tyg.
• Wartość nominalna bonów skarbowych wynosi 1000 zł
• Są sprzedawane z dyskontem
• Papierami dłużnymi skarb państwa zaciąga dług u tych, którzy nabywają bony
• Zabezpieczeniem emisji bonów są wpływy do budżetu w formie podatków
• Sprzedaje się je tylko przez aukcje w formie przetargów. Na przetargach konkuruje się tylko i wyłącznie ceną. W przetargu na bony mogą brać udział tylko dealerzy.
• Bony skarbowe kupuje się tylko w pakietach, pakiety złożone z 10 lub 100 bonów skarbowych
Bony skarbowe i bony pieniężne mają formę zdematerializowaną ewidencjonuje przez centralny rejestr bonów skarbowych jest ulokowany w NBP. B. Komercyjne nabywają bony skarbowe lub pieniężne mogą tworzyć wolny rynek i sprzedawać później innym podmiotom również fizycznym.

Podział bonów ze względu na :
1. przeznaczenie:
* bony stanowiące głównie formę wkładów oszczędnościowych ludności: charakteryzują się one niskimi nominałami, są więc dostępne dla osób posiadających stosunkowo niewielkie rezerwy pieniężne. Bony te emitowane są jako alternatywa wkładów na tradycyjnych książeczkach oszczędnościowych
* bony adresowane do posiadaczy znacznych rezerw gotówkowych: cechują się wysokimi nominałami, co automatycznie ogranicza krąg nabywców

2. emitenta:
* Bony NBP są klasycznym przykładem bonów bankowych w Polsce. Sprzedaż bonów następuje na okresowo powtarzających się przetargach. Udostępnia się je oferentom proponującym najwyższą cenę, uwzględniając pulę walorów przeznaczonych do sprzedaży i określoną wewnętrznie przez organizatora przetargu cenę minimalną. Nabywca bonu może go zatrzymać do do dnia wykupu lub odstąpić go innej osobie względnie odsprzedać. NBP wykorzystuje ten instrument do regulowania wielkości obiegu pieniężnego.

* Bony komercyjne to papiery wartościowe, przy pomocy których firma ciesząca się odpowiednią popularnością i solidnością płatniczą zaciąga krótkoterminową pożyczkę na rynku pieniężnym zamiast korzystać z kredytu bankowego. Nabywcami bonów może być wiele a nie tylko jeden bank, również instytucje finansowe, przedsiębiorstwa i osoby fizyczne. W rezultacie emitent jest w stanie pozyskać poważne nawet kwoty kredytu, przekraczające finansowe możliwości jednego banku. Jednocześnie koszt pozyskanego kredytu jest często niższy od kosztów kredytu bankowego. Istotne znaczenie ma także stosunkowo krótki czas pozyskania kredytu dzięki emisji bonów

* Bony skarbowe natomiast to papiery wartościowe emitowane przez Ministerstwo Finansów, a NBP pełni funkcje agenta ich emisji - czyli zapewnia ich obsługę. Bon skarbowy stwarza możliwość zaciągania przez skarb państwa krótkoterminowych pożyczek na rynku pieniężnym. Jest w swej istocie dla rynku pieniężnego instrumentem identycznym jak bon pieniężny NBP. Bony te mogą być także przedmiotem operacji odkupu bądź zastawu przy kredycie lombardowym.


2.Czeki

Czek jest papierem wartościowym, zawierającym w swojej treści bezwarunkowe polecenie wypłaty przez bank określonej kwoty pieniężnej okazicielowi czeku lub osobie na nim wskazanej, ze środków dostawcy czeku. Czek jest środkiem zapłaty. Będąc papierem wartościowym uosabia prawa majątkowe jego posiadacza, które są nierozerwalnie z nim związane, tzn. ich zapłata jest możliwa wyłącznie po przedstawieniu czeku.
Ma on formę blankietu wydanego przez bank posiadaczowi rachunku bankowego w postaci książeczki czekowej, zawierającej blankiety czekowe oznaczone kolejnym numerem oraz numerem właściwego rachunku bankowego. Zobowiązanie wynikające z czeku powstaje dopiero wtedy, gdy po jego wystawieniu (podpisaniu przez wystawcę) zostanie on wręczony remitentowi.
Funkcją czeku jest zapłata bezgotówkowa – czek zastępuje w obrocie pieniądz.
Wystawcą czeku (trasantem) może być każda osoba prawna i fizyczna, posiadająca rachunek bankowy, natomiast trasatem czeku może być wyłącznie bank, gdzie trasant ma rachunek. Reminentem, inaczej beneficjentem czeku, czyli osobą na którą czek wystawiono może być każda osoba prawna lub fizyczna. Wystawca czeku może wskazać siebie jako reminenta, co znajduje zastosowanie jako pobieranie gotówki z banku. Reminentem może być także okaziciel, przy tzw. czeku na okaziciela, co zaznacza się w treści dokumentu słowem "okaziciel" lub "okazicielowi".


Czeki należą do najstarszych form rozliczeń. Powszechne stosowanie czeków wymagało ujednolicenia zasad posługiwania się nimi, co znalazło wyraz w międzynarodowej konwencji podpisanej już w 1931 r., w Genewie i ratyfikowanej przez Polskę.
Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego.


Zależnie od sposobu zapłaty wyróżnia się czeki:
• gotówkowe (kasowe),
• rozrachunkowe.

Czek gotówkowy jest jedną z form rozliczeń gotówkowych. W jego treści trasant zleca bankowi wypłatę gotówki

Natomiast czek rozrachunkowy służy rozliczeniom bezgotówkowym, a w jego treści trasant zleca bankowi obciążenie swojego rachunku kwotą czeku i przelanie jej na rachunek reminenta czeku. Na podstawie czeków rozrachunkowych nie można podejmować gotówki z rachunków bankowych. Ich znaczenie systematycznie wzrasta, zwłaszcza w związku z wprowadzonym
w ustawie o działalności gospodarczej obowiązkiem dokonywania większych operacji finansowych za pośrednictwem banków oraz z rozpowszechnieniem się rachunków rozliczeniowo-oszczędnościowych, na które coraz częściej są kierowane pensje pracowników. Czeki rozrachunkowe mogą być, tak jak i czeki gotówkowe, przedmiotem obrotu, przede wszystkim poprzez zastosowanie instytucji indosu lub formy przelewu wierzytelności.
Jednostka przyjmująca czek rozrachunkowy może się zabezpieczyć przed ewentualnym brakiem pokrycia żądając potwierdzenia czeku przez bank.


Odmianą czeku rozrachunkowego jest czek potwierdzony mający doniosłe znaczenie w obrocie gospodarczym. Jest on formą zabezpieczenia jednostki przyjmującej czek rozrachunkowy przed ewentualnym brakiem jego pokrycia. Istota czeku potwierdzonego polega na potwierdzeniu możliwości jego realizacji przez bank, który przelewa z rachunku wystawcy odpowiednią kwotę na specjalne konto, zapewniając tym samym środki na realizację czeku.
Bank dokonuje potwierdzenia czeku, umieszczając klauzulę potwierdzającą na jego odwrotnej stronie. Czeki potwierdzone są wystawiane na ogół na wyższe kwoty i często dla płatności zamiejscowych.
Wystawca czeku powinien posiadać pokrycie czeku, czyli środki znajdujące się u trasata na jego rachunku bankowym, wystarczające na wykupienie czeku.
Pokrycie czeku powinno pozostawać na rachunku bankowym trasanta przez 10 dni, będące okresem ważności czeku krajowego
w obrocie krajowym. Jeżeli zapłata czeku nie nastąpiła z powodu braku pokrycia, posiadacz czeku może czek oprotestować. Protest czeku sporządza notariusz w formie odpowiedniej adnotacji na odwrotnej stronie czeku albo na osobnej kartce połączonej z czekiem. Połączenie czeku z kartką powinno być przypieczętowane pieczęcią urzędową, albo przepisane treścią protestu. Protestu czeku należy dokonać przed upływem ważności czeku, lub najpóźniej w pierwszy dzień powszedni od upływu ważności czeku.
Notarialny protest czeku może być zastąpiony pisemnym oświadczeniem trasata (banku) umieszczonym na czeku, stwierdzającym odmowę realizacji czeku z datą i podpisem firmowym banku. Na podstawie tego oświadczenia posiadacz czeku może dochodzić swej wierzytelności.
Na zakończenie warto podkreślić, że w razie wystawienia czeku rozrachunkowego bez odpowiedniego pokrycia jego wystawca odpowiada wobec posiadacza czeku za wszelką wynikłą z tego powodu szkodę (art. 60 prawa czekowego). Potwierdził to Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 22 lutego 1991 r. (OSP 1991 z.10). Ponadto wystawca czeku bez pokrycia odpowiada także karnie za takie działanie, i to dość surowo, bo do dwóch lat pozbawienia wolności (art. 61 prawa czekowego).

Dokumentem czeku jest część B, część A pozostaje w książeczce czekowej, natomiast część C czeku bank dołącza do wyciągu z rachunku bankowego wystawcy czeku na dowód realizacji czeku przez trasata (Bank).


Ze względu na kryterium sposobu oznaczenia osoby uprawnionej do podjęcia wypłaty z czeku dzielą się one na:

- imienne - czeki imienne - zawierające w treści imię i nazwisko osoby upoważnionej do realizacji czeku (posiadacza lub dowolnej osoby),
- na zlecenie – wystawiane na określonego remitenta, który może przekazać swe uprawnienia innej osobie w drodze indosu,
- czeki na okaziciela - nie zawierające w treści imienia i nazwiska osoby upoważnionej do realizacji czeku (w miejscu przeznaczonym na wpisanie tych danych wystawca czeku wpisuje wyraz „okaziciel” lub pozostawia to miejsce nie wypełnione).
- Czeki rekta - wystawiony na określonego remitenta (beneficjenta), bez prawa przeniesienia uprawnień na inną osobę. Prawo dla zapewnienia bezpieczeństwa obrotu czekowego, przewidują sankcje karne i ich surowe egzekwowanie dla wystawców czeków bez pokrycia.

W obrocie międzynarodowym rozróżnia się następujące czeki:

- czeki gotówkowe (kasowe), podawca czeku otrzymuje gotówkę w zamian za czek lub może go indosować na inną osobę,
- czeki zwykłe – krąg osób, które mogą zrealizować prawa z czeku nie jest ograniczony,
- czeki krosowane (zakreślone) – takie, na których przedniej stronie umieszczone są dwie równoległe linie, przekreślające ukośnie jego treść (tzw. kros). Linie te oznaczają, że krąg osób, które mogą otrzymać zapłatę tego czeku, jest ograniczony,

- czeki rozrachunkowe - trasant zleca bankowi obciążenie swojego rachunku kwotą czeku i przelanie jej na rachunek reminenta czeku,
- czeki wizowane – bank potwierdza na czeku jego pokrycie w momencie wystawienia,
- czeki potwierdzone (certyfikowane) – bank potwierdza na czeku zablokowanie określonej kwoty,
- czeki gwarantowane – na podstawie osobnej umowy zawartej z posiadaczem rachunku bank zamieszcza na czeku swoje zobowiązanie do zapłaty za czek, nawet gdyby nie było pokrycia na rachunku wystawcy czeku.


Stosownie do treści prawa bankowego każdy czek powinien zawierać w swej treści:
• wyraz czek,
• bezwarunkowe polecenie wypłacenia przez bank wymienionej w czeku kwoty pieniężnej,
• nazwę trasata, czyli banku zobowiązującego się do płatności,
• określenie miejsca płatności czeku (zazwyczaj w siedzibie trasata),
• określenie daty i miejsca wypłacenia czeku,
• podpis wystawcy czeku, czyli trasanta.
cd. załącznik