Wpływ grupy społecznej na zachowanie jednostki

Film pt. „Efekt motyla” w reż. Eric Brees i J. Mackye Gruber to typowy przykład wpływu grupy na zachowanie jednostki. „Paczka” przyjaciół i reszta najbliższego otoczenia mają niebywały wpływ na zachowanie głównego bohatera Evana Treborna. W tej roli Ashton Kutcher, który cierpiąc na nieznanego pochodzenia zaniki pamięci, stara się naprawić błędy młodości, gdyż czuje się odpowiedzialny za całe zło, które dotyka jego bliskich. Fabuła filmu jest oparta na kilku dowolnie przyjętych hipotezach, jedną z nich jest tytułowy „efekt motyla”. Według encyklopedii jest to anegdotyczna ilustracja zjawiska chaosu deterministycznego tak jakby wielkiej wrażliwości zachowania układów nieliniowych na małe zmiany warunków początkowych. W tytułowej anegdocie trzepot skrzydeł motyla np. w Nowym Jorku może spowodować huragan w Japoni. Jak wiadomo zjawiska meteorologiczne są historycznym przykładem efektów nieliniowych. Jak sądzę film jest ilustracją tej teorii. Drobne zmiany w życiu człowieka mają wywołać reakcję łańcuchową. Jest to hipoteza interesująca tyle, że trudna do przekazania. Los człowieka zależy od wielu czynników, zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych, trudno je od siebie oddzielić. Pozostaje jeszcze akcja, ale jest ona tylko ilustracją owej wstępnej hipotezy.
Poznajemy głównego bohatera w momencie, kiedy ma on 20 lat. Nie wiemy tylko, że przed czymś lub przed kimś ucieka. W moim mniemaniu jego postawa już na wstępie ma zaczątki choroby psychicznej. Evan pisze na kartce, „Jeśli ktoś to znajdzie, to będzie to znaczyć, że mój plan nie wypalił i że już nie żyje, ale jeśli uda mi się wrócić do początku tych zdarzeń, być może zdołam ją ocalić.” Te słowa dla widza w tym momencie nic nie znaczą, nie ma ich, do czego odnieść. Ukazują jedynie, że nie jest to kolejny prosty, płytki film.
Następnie przenosimy się 13 lat wstecz. Kiedy nasz bohater ma 7 lat. Znajdujemy tutaj pierwsze symptomy choroby. Jak sądzę każdy z widzów myśli, że chłopak ma zaniki pamięci a jednocześnie, że rośnie z niego niepoczytalny człowiek. W końcu twórcy naprowadzają nas na ten trop. Moim zdaniem celowo starają się nam zamieszać w głowie, aby film był bardziej niesamowity wręcz przerażający. Udaje im się to bez błędnie. Patrzymy z przerażeniem na rysunek pierwszoklasisty przedstawiający mordercę. Matka Evana konsultuje go z psychologiem, gdzie dowiadujemy się, że ojciec bohatera jest w zakładzie psychiatrycznym i prawdopodobnie mały odziedziczył po nim chorobę. Nie wiemy jednak wciąż, jaka to przypadłość. Lekarz radzi matce, aby prowadził dzienniki i zapisywał tam wspomnienia dzień po dniu gdyż jak sądził mają mu one pomóc rozjaśnić białe plamy powstałe w jego głowie prawdopodobnie na wskutek stresu.
W życiu siedmiolatka oglądamy niezwykle drastyczne przeżycia. Evan i jego matka utrzymują bliskie kontakty z rodziną Millerów. Jest tam ojciec, córka Kayleigh i syn Tommy. Pan Miller okazuje się pedofilem molestującym swe dzieci, Evan zostaje uwikłany w jego działalność – i post factum nic nie pamięta. Ostatni wątek z życia siedmioletniego Evana, który poznajemy to spotkanie z ojcem w szpitalu psychiatrycznym. Próbuje on zabić syna gdyż uważa, że tylko jego śmierć zakończy… jednak w tym momencie ochroniarze próbując spacyfikować niebezpiecznego człowieka zabijają go.
Kolejne zdarzenia mają miejsce 6 lat później. Ten dział życia trzynastolatka rozpoczyna scena, w której on wraz z przyjaciółmi (Kayleigh, Tommy, Lenny) zaznaczają swoje dorastanie. Czują się nad wyraz dorośli. Tommy coraz bardziej bezwzględny proponuje, aby coś wysadzić, celem okazuje się skrzynka na listy a narzędziem laska dynamitu znaleziona w piwnicy. Przyjaciele oczywiście mu towarzyszą. Zadanie zostaje zlecone Lennemu. Chłopak zastraszony groźbami Tommiego wkłada ładunek do skrzynki. W tym momencie akcja się urywa, jesteśmy parę minut później, wystraszone dzieciaki uciekają prze las. Nie wiemy, dlaczego, gdyż nie znamy łączących te sceny wydarzeń. Wiemy jedynie, że musiało to być coś starszego, gdyż wszyscy są koszmarnie przerażeni Tylko główny bohater po raz kolejny w sytuacji stresowej ukrywa przed sobą wspomnienie koszmarnej chwili. Po wydatku chłopak odwiedza psychiatrę. Postanawiają szukać zagubionych scen z pamięci przy pomocy hipnozy. Jednak chłopak widzi jedynie fragmenty z feralnego dnia,z powodu drgawek i krwawienia z nosa toważyszącemu karzdej jego „wędrówce” lekarz jest zmuszony przerwać hipnoze.
Evan z rodzeństwem Millerów wybiera się do kina tam główny bohater całuje Keyligh, co wzbudza w jej bracie napad agresji. Calom złość wyładowuje bijąc przypadkowego chłopaka, jednocześnie dając do zrozumienia głównemu bohaterowi, co go czeka. Lenny powraca, że szpitala po rekonwalescencji jednak nie wiadomo do końca, z jakiego powodu był leczony. Po jego rozmowie z przyjaciółmi możemy się domyślić, że przebywał na leczeniu w szpitalu psychiatrycznym, idąc dalej wnioskujemy, że był tam z powodu szoku z dnia wybuchu. Przyjaciele wybierają się na spacer, zauważają dym, podchodzą. Tam widzą Tommiego, który pokazując swą najgorszą stronę usiłuje spalić psa Evana zawiązanego w worku go. Główny bohater stara się uniemożliwić ten zamiar. Młody sadysta chcąc go powstrzymać próbuje uderzyć go deską, lecz trafia swoją siostrę. Mówiąc, że to wina Evana. Następnie chłopakowi urywa się film. Budząc się widzi pogorzelisko zraniona Kayleigh i Lennego w stanie totalnego otępienia.
Matka Evana postanawia się wyprowadzić. Chłopak wyjeżdża, jednocześnie pisząc na pożegnanie swojej miłości ”wrócę po Ciebie.
Trzeci etap życia Evana to studia. Mija 7 lat. Jest genialnym uczniem. Cieszy go fakt, że od wyjazdu nie miał zaników. Pewnego dnia przyprowadza do siebie dziewczynę, która szukając kadzidełka, przez przypadek znajduje dzienniki. Prosi o przeczytanie fragmentu. Tak też czyni. Przypomina sobie moment, gdy Tommy podpalił jego psa nagle litery staja się zamazane, linijki się poruszają i przenosi się do tamtego dnia tj. cofnął się siedem lat w wstecz. Nie rozumie, jaka posiadł moc. Wraca on do swojego miasta, aby zapytać Lennego o to, co widział. Jak się okazuje przyjaciel jest zupełnie zamknięty w sobie. Po jego zachowaniu wnioskuję, że to, co widział to jedna z plam z jego dziecięcej pamięci. Po powrocie do akademika przegląda wspomnienia w pamiętniku i przenosi się po raz kolejny w przeszłość. Do momentu, gdy wysadzają skrzynkę. Dowiaduje się, jaki był finał ich wybryku- śmierć kobiety i jej dziecka. Po powrocie do czasu teraźniejszego rozmawiając z matką, że ojciec miał takie same zdolności jak on. Odwiedza Kayleigh w ich rodzinnym mieście. Próbuje rozmawiać z dziewczyną, ona jednak wyrzuca mu, że nie zabrał jej do siebie tym samym nie dając jej szansy na studia i przyzwolił na to by zgniła jako kelnerka w podrzędnym barze. Chłopak czuje się winny za brak perspektyw dla dziewczyny. Kayleigh mówi chłopakowi, że jej brat Tommy był w poprawczaku a teraz pracuje jako mechanik samochodowy. Gdy wraca do siebie dostaje telefon, że jego miłość z dzieciństwa popełniła samobójstwo, powiadamia go o tym Tommy, grożąc, że go zabije. Evan czuje się winny za zmarnowanie życia przyjaciołom. Pod wpływem grupy – a w sumie ich zmarnowanego życia postanawia zmieniać przeszłość. Jest zastraszony bezpośrednio przez Tommiego i pośrednio przez samego w siebie. Bo wie, że to wszystko jego wina.
Dzięki swoim zdolnością odbywa podróż do dnia, gdy pedofil, ojciec jego ukochanej, kazał im grać w filmie porno. Mieli wtedy 7 lat. Chłopak próbuje uświadomić pana Millera o tym, co spowoduje w przyszłości jego tak niszczycielskie zachowanie wobec córki, każe mu zając się synem gdyż on rośnie na sadystę. Powracając do czasu bieżącego budzi się w pokoju z ukochaną z dzieciństwa. Myśli, że teraz będzie lepiej, skoro dał im obu szczęście. Będąc nowym Evanem spotyka kolegę z byłego pokoju w akademiku. Przez to jak zadziałał na przeszłość nie są już przyjaciółmi. Nie zniechęca to jednak głównego bohatera do życia w nowym świecie. Przecież uratował ukochaną. Dowiaduje się, że jego stary świat zniknął. Szczęście w nowym świecie burzy jednak wyjście z więzienia brata Kayleigh, który chce zabić Evana, chłopak w samoobronie zabija napastnika. Za morderstwo trafia do więzienia gdzie matka dostarcza mu pamiętnik, o który prosił. Pragnie udowodnić koledze z celi, że przemawia przez niego Jezus, żeby mu udzielił pomocy. Przenosi się do szkoły gdzie przekłuwa dłonie robiąc sobie tym samym blizny na wyraz stygmatów. Nowy znajomy myśli, że co cud i za jego pomocą udaje mu się powrócić do momentu zabicia jego psa. Podaje Lennemu ostre narzędzie jednocześnie dając mu szanse na odkupienie win z dnia wybuchu. Tłumaczy Tommiemu, co się stanie, gdy zabije psa. Chłopak pod wpływem słów wypowiedzianych w jego kierunku rezygnuje z zamiaru. Lenny prawdopodobnie z zemsty zabija Tommiego. Evan budzi się w wieku 20 lat, odwiedza zakład psychiatryczny gdzie leży Lenny. Przyjaciel jest zupełnie wyłączony z życia świata. Obwinia głównego bohatera o to, co się z nim dzieje, oraz mówi, że to on powinien leżeć na jego miejscu.
Chłopak odwiedza wspomnieniach ojca, którego prosi o pomoc w odwróceniu zła. Ten jednak nie udziela mu potrzebnych informacji, znów próbuje go zabić. Evan po powrocie do rzeczywistości chce odszukać Kayleigh. Jest ona zupełnie zniszczoną narkomanką i prostytutką. Według mnie dziewczyna chcąc go zranić traktuje go jak klienta. Dając mu tym samym do zrozumienia, że wszystko to jego wina. Znów jest zdołowany z powodu swojej winy. Ponownie wie, że po raz kolejny robi wszystko źle. Grupa znowu wzięła górę nad jednostką, sprawiła, że chce znowu zmienić wszystko dla niej także siebie.
Za sprawą zdolności, które posiada powraca do świata trzynastolatka, do katastrofalnego dnia wybuchu, postanawia ochronić kobietę z dzieckiem. Podbiega do skrzynki, w której jest dynamit, Tommy przewraca kobietę tym samym ratując jej życie. Główny bohater budzi się w akademiku obok niego jest Lenny, myśli, że to już koniec koszmaru. Dowiaduje się, że jest kaleką, nie ma rąk na wskutek wybuchu. Teraz Lenny i Kayleigh są razem. Na spacerze widzi Tommiego, który jest przykładnym katolikiem. Robi wiele na rzecz ludzi i wiary. Po rozmowie z ukochaną traci nadzieje na to, że będą razem. Zrozpaczony z powodu swojego kalectwa i braku uczuć ze strony dziewczyny próbuje popełnić samobójstwo. Jest gotów poświęcić siebie dla dobra przyjaciół. Grupa ma na niego taki wpływ, że swoje życie mniej ceni od ich szczęścia. Jak mówi „ tylko wy się liczycie” z powodu swojego kalectwa nie udaje mu się to? Odnajduje go Tommy, zabiera na wizytę do szpitala. Tutaj Evan dowiaduje się o chorobie matki. Ma ona raka płuc, zachorowała gdyż zaczęła palić po jego wypadku. Po raz kolejny nasz bohater czuje, że zepsuł czyjeś życie. Obiecuje matce, że on to zmieni, ona natomiast mówi mu, że zachowuje się zupełnie jak ojciec. Po raz kolejny używając swoich zdolności, chce zniszczyć dynamit. Przenosi się do swojego domu, gdy miał 7 lat. Matka nakrywa go w kuchni z nożem w ręku. Powraca. Kolejny raz próbuje i jest w piwnicy, pod pretekstem szukania pasa znajduje dynamit, grozi ojcu Kayleigh, że wysadzi wszystko. Podpala i wyrzuca, ostatecznie trafia pod nogi dziewczynki. Podnosi go, bo swojej dziecięcej naiwności myśli, że to zimne ognie. Następnie ginie a Evan powraca i budzi się w szpitalu psychiatrycznym. Tutaj widzimy jak biegnie do lekarza w poszukiwaniu pamiętników. Wie, że musi wszystko zmienić. Psychiatra mówi mu, że żadnych pamiętników nie było, że to wszystko to wytwór jego wyobraźni, że sam stworzył sobie alternatywny świat. Informuje tym samym, że ojciec chłopaka tak samo jak on poszukiwał tyle, że albumu na zdjęcia. Rozumie, że potrzebuje czegoś, co przywróci wspomnienia. Włamuje się do pokoju lekarza i włącza film z dzieciństwa. Wchodzi pod biurko, chowając się przed strażnikami i pisze kartkę – to ta sama scena, która rozpoczyna film. Evan skupiając się na treści zapisów z dzieciństwa cofa się do momentu, gdy poznał, Kayleigh. Zniechęca dziewczynę do swojej osoby, tak by wszystko, co później się wydarzyło nie miało miejsca. Z powodu pragnienia dobra bliskich rezygnuje z własnego szczęścia. Tutaj jak sądzę „Efekt motyla” znowu ukazuje to, jaki wpływ na zachowanie jednostki może mieć grupa. Evan wie, że matka rodzeństwa Millerów bierze ich pod swoją opiekę, czyli ojciec pedofil nie wyrządzi im krzywdy. Bohater ocknął się w college gdzie mieszka z Lennym. Pyta przyjaciela „gdzie Kayleigh” a tamten odpowiada, „Jaka Kayleigh”. Tym samym uświadamiając chłopakowi, że teraz jest dobrze. Powracając do czasu teraźniejszego widział, że Tommy kończy studia. Tak, więc rozdzielając siebie i ukochaną dał wszystkim możliwość szczęśliwego zakończenia. Prawdopodobnie również sobie gdyż 8 lat później idąc ulicą widzi swoją wielką miłość. Twórcy filmu dali nam możliwość dopisania końca tej historii.
Evan Treborn odkrył, że zamieniając wspomnienia może odwrócić bieg swojego niezbyt udanego życia. Za pośrednictwem swoich przyjaciół, ale również z ich przyczyny odkrył w sobie te zdolności. Chorobę odziedziczył po ojcu, ale to za sprawą zdarzeń, których przyczyną byli jego bliscy rozwinął swój talent. Przez przyjaciół i dla przyjaciół tak rozpaczliwie chciał wszystko zmienić, że naraził się na wiele cierpień. Spełniając niepisaną zasadę pomocy bliskim. Uznajemy jego życie za odchylenie od norm, czyli powszechnie uznawanych reguł, co oznacza działanie jednostki niezgodnie z ową normą. Odchyleniem była „ moc”, Evana, ale jego zachowanie względem bliskim to już na pewno nie odchył. To zachowanie najbardziej ludzkie. Wiadomo że wrażliwy na krzywdy grupy jest zupełnie przytłoczony jego życie jest zależne od zachowań i przyszłości bliskich. Na początku nieświadomy, że drobne zmiany w życiu człowieka mogą spowodować metamorfozę myślenia, postępowania. Wreszcie odmienić życiorys. Na pewno w „efekcie motyla” mamy do czynienia ze zjawiskiem konformizmu, czyli w psychologii społecznej oraz jako mechanizm obronny to zmiana zachowania na skutek rzeczywistego lub wyobrażonego wpływu innych ludzi. Odnajdujemy to w filmie bezbłędnie. Przecież Evan cierpi, bo bezkrytycznie podporządkowuje się zasadą i normą postępowania obowiązującymi w danej grupie. Próbuje on stworzyć idealny świat, gdyż czuje się do tego zobowiązany przez grupę. Według E.Mertona zachowanie takie jak głównego bohatera to zgoda na realizacje celów społecznych przy pomocy uznawanych środków. Trudno powiedzieć, co czuł Evan żyjąc jednak film posiada w sobie głębie przykuwa uwagę i ukazuję jak trudno funkcjonować jednostce w obliczu grupy.