klimat - morze

I. Klimat Polski


1. Pogoda – aktualny stan atmosfery
Klimat – średni stan pogody na jakimś obszarze mierzony w czasie przez kilka lat

2. Czynniki kształtujące klimat w Polsce:
szerokość geograficzna
odległość od zbiorników wodnych
ukształtowanie powierzchni
rodzaj podłoża
rozkład frontów atmosferycznych
rozkład ośrodków barycznych (niże, wyże)

3. W Polsce występuje klimat umiarkowany przejściowy

Powietrze polarno – morskie – znad północnego Atlantyku. Powietrze wilgotne,
zimą – ocieplenie, odwilż, wzrost zachmurzenia, opady
latem – ochłodzenie, wzrost zachmurzenia, opady
Powietrze polarno – kontynentalne – dociera ze wschodu Europy i Azji. Powietrze suche,
zimą – pogoda mroźna, bez opadów
latem – sucho i słonecznie
Powietrze arktyczne – znad Morza Arktycznego. Pogoda zmienna, ze znacznym ochłodzeniem, przynosi przymrozki wiosenno jesienne
Powietrze zwrotnikowo – morskie – z rejonu Wysp Azorskich (Ocean Atlantycki). Są to ciepłe masy
latem – pogody gorące, ale z burzami
zimą – gwałtowne odwilże
Powietrze zwrotnikowo – kontynentalne – znad Afryki i Azji Mniejszej. Pogoda sucha i ciepła, duże zapylenie powietrza, noce tropikalne.

4. Stałe ośrodki baryczne w Polsce:
niż Islandzki (zima)
wyż Azorski (lato)
sezonowo – zmienne układy ciśnień znad Azji.
zimą wyże, latem niże
zmienne
wyż zwrotnikowy
wyż arktyczny

5. Wiatry:
60% to wiatry zachodnie
Wiatry lokalne:
halny w górach
bryza

6. Opady zależą od:
Izohiety – linie łączące punkty o tych samych opadach
ukształtowania terenu
v góry – największe opady 900 – 1400 mm rocznie
v wyżyny – umiarkowane opady 650 – 800 mm rocznie
v niziny – najmniejsze opady 500 – 600 mm rocznie
cześć Wielkopolski i Kujawy poniżej 500 mm rocznie
pojezierza i niziny nadmorskie 650 – 800 mm rocznie




7. Temperatura i pory roku:
Izotermy – linie łączące punkty o tej samej temperaturze
Izohipsy – linie łączące punkty o tej samej wysokości
Izobaty – linie łączące punkty o tej samej głębokości

Mamy sześć pór roku, wyznaczonych na podstawie temperatury:
{ zima temp. poniżej 0˚C
{ przedwiośnie temp. 0˚ – 5˚C
{ wiosna temp. 5˚C – 15˚C
{ lato temp. powyżej 15˚C
{ złota jesień temp. 5˚ – 15˚C
{ szaruga jesienna temp. 0˚ – 5˚C

średnia temperatura roczna wynosi +7,5˚ - +8,1˚C

- izotermy zimą okładają się południkowo
najwyższe wartości na zachodzie i płn. zachodzie
najniższe wartości na płn. wschodzie (- 5˚C) i w górach (- 8˚C)
- latem układają się równoleżnikowo
najwyższe wartości – środkowa Polska (+ 19˚C) i kotliny śródgórskie
najniższe wartości – na południu (+ 9˚C)
nad morzem (+ 16˚C)
Izoamplituda – linia łącząca punkty o jednakowej amplitudzie, o tej samej różnicy temp. między latem, a zimą
najmniejsza – zachód (19˚C)
największa – wschód (23˚C) – jest to umowna granica między klimatem kontynentalnym i morskim.

8. Okres wegetacyjny
najdłuższy – zachodnia część Polski
nizina Śląska
kotlina Sandomierska
kotlina Oświęcimska
220 dni
najkrótszy – wschodnia Polska
Szeska Góra
Góry
180 dni

Nasłonecznienie – to poddanie Ziemi działaniu promieniowania słonecznego. Jego intensywność zależy od astronomicznej wysokości Słońca, przezroczystości atmosfery, w szczególności od zachmurzenia.
Średnia roczna liczba godzin słonecznych w Polsce wynosi ok. 1500, tj. 4,1 godz. dziennie. Największa jest w Polsce środkowo – wschodniej, a najmniejsza na Śląsku.
Zachmurzenie – pokrycie nieba chmurami. Polska należy do krajów o dużym zachmurzeniu, wynosi ono ok. 67% - ma zróżnicowany przebieg. Największe występuje od listopada do stycznia, najmniejsze jest na przełomie wiosny i lata w północnej części kraju i na przełomie lata i jesieni w południowej części kraju.
Liczba dni pogodnych – tj. z zachmurzeniem poniżej 20% średnio w roku wynosi 30 – 50.

II. Sieć hydrograficzna Polski

rzeka – woda płynąca w sposób ciągły lub okresowy, w korycie opadającym zgodnie z kierunkiem nachylenia terenu. Ujście a) deltowate morza śródkontynentalne (zamknięte)
b) lejkowate morza otwarte
zlewisko – obszar, z którego wszystkie rzeki spływają do jednego morza
dorzecze – obszar, z którego wszystkie rzeki dochodzą do rzeki głównej
dopływ – rzeka, która wpada do innej rzeki
system rzeczny – rzeka wraz z dopływami
reżim rzeczny (ustrój rzeczny) – przedstawia przebieg zasilania i stanów jej wody
dział wodny – granica między dorzeczami lub zlewiskami.

Najdłuższe rzeki:
Wisła
Odra
Warta
Bug
Narew
San

99,7% rzek ma zlewisko w Morzu Bałtyckim
0,2% - Morze Czarne
0,1% - Morze Północne

Największe rzeki w Polsce mają dorzecza asymetryczne, wynika to z nachylenia terenu (Niżu Środkowo – Polskiego) w kierunku płn. zach. Oraz kształtowania się rzeźby terenu w okresie wycofywania się lodowca.
Rzeki mają zasilanie śnieżno – deszczowe
- przez opady – latem
- przez śnieg – zimą

Kanały łączące rzeki:
Kanał Augustowski
Kanał Gliwicki
Kanał Bydgoski
Kanał Wieprzy i Krzny

jezioro – woda stojąca, wypełniająca obniżenie terenu
największa ilość jezior – Pojezierze Pomorskie
największe jeziora – Mazury
Śniardwy
Mamry
Łebsko
Dąbie
Miedwie
Jeziorak
Niegocin
Gardno
najgłębsze:
Hańcza
Drawsko
Wielki Staw
Czarny Staw
Wigry
Wdzydze

Typy jezior:
q rynnowe – np. Gopło, Hańcza, Wdzydze
q morenowe – np. Śniardwy, Mamry, Niegocin
q krasowe – Polesie Lubelskie (zapadanie się skał wapiennych
q starorzecze – wzdłuż największych rzek
q deltowe – przy deltach rzek
q przybrzeżne – np. Łebsko, Jarno (słone, powstałe w wyniku odcięcia dawnych zatok morskich)
q górskie – np. Morskie Oko, Wielki Staw, Czarny Staw – lodowce górskie

mokradła – tworzą się w miejscach zarosłych jezior, stanowią 4% powierzchni

Zbiorniki sztuczne:
j. Zegrzyńskie na Narwii
j. Włocławskie na Wiśle
j. Jeziorsko na Warcie
j. Otmuchowskie na Nysie Kłodzkiej
j. Turawskie na Małej Panwi
j. Goczałkowickie na Wiśle
j. Rożnowskie na Dunaju
j. Solińskie na Sanie

- cele turystyczne
- zbiorniki retencyjne
- do produkcji energii elektrycznej
- zaopatrzenie w wodę

Źródła mineralne – 4 regiony
v Sudecki - Świeradów Zdrój
- Lądek Zdrój
- Duszniki Zdrój
v Karpacki – Krynica
- Rabka
v Niecka Nidziańska – Busko Zdrój
v Kujawsko – Pomorski – Ciechocinek
- Kołobrzeg

Obszary deficytowe:
- Pojezierze Poznańsko – Kujawskie
- Wyżyna Śląska
- Roztocze
- Nizina Mazowiecka
- Nizina Podlaska
- Wyżyna Kielecko – Sandomierska

Nadwyżki:
- Karpaty
- Sudety
- Płn. część Pojezierza Pomorskiego, Mazurskiego

III. Gleby w Polsce
gleba – to cienka warstwa skorupy ziemskiej, w której rozwija się życie organiczne. W jej skład wchodzą:
- części mineralne
- części organiczne (próchnica)
- powietrze
- woda


Proces glebotwórczy:
Polega na stopniowej zamianie zwietrzeliny w glebę. Objawem tego procesu jest wytwarzanie poziomów glebowych , które różnią się między sobą ilością próchnicy, wielkością części mineralnych i strukturą.




Typy gleb:
gleby początkowego stadium rozwoju – nie mają wykształconych profili glebowych występują w górach, na terenach rekultywowanych i piaskach wydmowych
gleby bielicowe
słabo, średnio zbielicowane
mocno zbielicowane
dużo nawozów i staranna uprawa
słabe
występują w pasie pojezierzy, nizin i wyżyn
prawie 55% powierzchni
gleby brunatne – powstały w wyniku brunatnienia, zawierają Fe średnie Pojezierze Mazurskie, Nizina Wielkopolska, Śląska
ok. 20%powierzchni
gleby lessowe i czarnoziemy – zawierają dużo próchnicy, powstają pod wpływem roślinności bardzo urodzajne Wyżyna Lubelska, Kotlina Sandomierska, Przedgórze Sudeckie, Pogórze Karpackie ok. 2% powierzchni
czarne ziemie – powstały na miejscach zarosłych jezior, bagien, ciemne zabarwienie – duża zawartość próchnicy duża urodzajność Kujawy, Wielkopolska, Pojezierze Pomorskie, Nizina Mazowiecka ok. 2% powierzchni
gleby bagienne – tworzą się w dolinach rzek, w kotlinach, w obniżeniach terenu, w pradolinach tam gdzie czarne gleby ok. 9% powierzchni
rędziny – na skałach wapiennych i gipsowych, mają dużą zawartość wapnia Wyżyna Lubelska, Krakowsko – Częstochowska ok. 1% powierzchni
mady rzeczne – ciągną się pasami wzdłuż dolin rzek, kształtują się z osadów z okresowych wylewów rzecznych gleby urodzajne ok. 5% powierzchni

Aby określić wartość użytkową gleby wprowadzono podział na 6 klas bonitacyjnych:
klasa I i II – gleby najlepsze 3,3%
klasa III – gleby dobre 23,3%
klasa IV – gleby średnie 39,8%
klasa V – gleby słabe 22,7%
klasa VI – gleby złe 11,9%

Najlepsze gleby w Polsce:
- Żuławy
- Lubelszczyzna
- Nizina Śląska
- Kotlina Sandomierska








IV. Szata roślinna Polski
Polska płn. – wsch. - przewaga drzew iglastych
Niż Środkowo Polski - przewaga drzew liściastych
Polska płd. - roślinność górska
Polska płd. – wsch. - roślinność stepowa




Typy lasów:
bory – iglaste z przewagą sosny; największa powierzchnia ok. 78%, mieszane
grędy – (wielogatunkowe lasy liściaste z przewagą ględu i grabu) ok. 10% powierzchni
łęgi – doliny rzek – wierzby, topole, jesiony, wiązy
olsy – porastają tereny bagienne – olsza czarna, wierzba, brzoza, jesion
buczyny – żyzne lasy liściaste i mieszane

Inna roślinność:
roślinność wydmowa – (trawy: turzyca, mikołajek nadmorski)
roślinność wodna – (lilie wodne, rzęski, pałki, trzcina)
roślinność górska – układa się piętrowo:
- regiel dolny (lasy liściaste)
- regiel górny (lasy iglaste)
- kosodrzewina (karłowata roślinność iglasta)
- hale (pastwiska, łąki)
- turnie (nagie skały porośnięte mchem i glonami)
roślinność torfowiskowa
roślinność stepowa
roślinność synostropijna (pola uprawne)


V. Morze Bałtyckie i jego wybrzeże
Bałtyk jest morzem śródkontynentalnym tzn. z każdej strony otoczony jest lądem europejskim. Jest najmłodszym morzem Oceanu Atlantyckiego. Powstał ok. 12tys. lat temu wskutek cofania się lodowca

- Bałtyckie jezioro zaporowe – utworzyły go wody roztopowe, słodkie zbierające się przed czołem lodowca
- Zimne morze yoldiowe – uzyskanie połączenia z Atlantykiem
- Jezioro ancylusowe – zanikający lądolód skandynawski spowodował podnoszenie Skandynawii
- Morze litorynowe – płd. część jeziora ancylusowego uległa obniżeniu, co było przyczyną połączenia się przez cieśniny duńskie z Atlantykiem

Powierzchnia Bałtyku: 415,3 tys. km²
Jest morzem płytkim, szelfowym. Ok. 80% powierzchni Bałtyku zawarta jest pomiędzy izobatami 50-100m, tylko 2% powyżej 100m
średnia głębokość wynosi 55m
największa głębina – Landsort – 459m
z Morzem Północnym łączy się przez cieśniny duńskie:
- Skagerrat
- Kattegat
- Sund
- Wielki Bełt
- Mały Bełt


Bałtyk jest morzem chłodnym. Temp. zależy od szerokości geograficznej i zasolenia
0˚C – +18˚C w zatokach do +22˚C

Linia brzegowa jest dobrze rozwinięta, Bałtyk posiada kilka zatok:
- Botnicka
- Fińska
- Ryska
- Gdańska



Podział Bałtyku:
- część płn. Zatoka Botnicka
- część śr. Wyspy Alanckie – zat. Gdańska
- część płd. zat. Pucka – cieśniny duńskie

Zasolenie jest niewielkie
Średnie wynosi 7,8%

Małe zasolenie jest spowodowane:
- małą wymianą wód z oceanem
- dużo słodkich rzek wpływa do Bałtyku

zasolenie wzrasta wraz z głębokością do 15-18 %

Skagerrat i Kattegat
30 – 32% 20 – 30%

Bełt i Sund 10 – 20%

Polskie wybrzeże – 7%

Ruchy wody morskiej wywoływane są przez:
- różne zasolenie
- siła wiatru uderzająca o powierzchnię