Tadż Mahal

W lśniącym białym marmurze Tadż Mahal zaklęta jest miłość męża do żony. Ta symetryczna, subtelna budowla, piętrząca się niczym doskonała perła na tle lazurowego nieba, jest jednym z najpiękniejszych i najbardziej znanych mauzoleów

W Agrze, na południowym brzegu rzeki Jamuny, stoi Tadż Mahal, przez niektórych uważany za najpiękniejszą budowlę świata. Jego sylwetka stała się nieoficjalnym symbolem Indii. Sława Tadż Mahal płynie nie tylko z jego architektonicznego piękna – wspaniale równoważącego ogrom i subtelność – lecz także z romantycznych skojarzeń.
Mogolski cesarz Szahdźehan zbudował to mauzoleum dla ukochanej żony, Mumtaz Mahal, której śmierć, po dziewiętnastu latach małżeństwa i pięciu latach narzeczeństwa, pogrążyła go w nieutulonym żalu. Tadż Mahal jest niezrównanym materialnym symbolem poświęcenia mężczyzny dla kobiety. Stało się tradycją, że gdy zjawia się tam dwoje ludzi, kobieta pyta swego partnera: - Czy kochasz mnie tak bardzo, że wybudowałbyś dla mnie taki pomnik, gdybym umarła?
Szahdźehan (1592-1666), „król świata”, rządził państwem Mogołów od 1628 do 1658 roku. Był wybitnym protektorem sztuki, a także wielkim budowniczym. W czasie jego panowania imperium znajdowało się u szczytu zarówno potęgi politycznej, jak i rozwoju kulturalnego. Mając 15 lat, Szahdźehan (znany w dzieciństwie jako książę Churram) zakochał się w Ardżumand Banu Begam, 14-letniej córce pierwszego ministra swego ojca. Była ona piękna, inteligentna i dobrze urodzona – na pozór stanowiła idealną partię – lecz książę musiał zawrzeć tradycyjne, „polityczne” małżeństwo z perską księżniczką. Muzułmańskie prawo pozwala jednak mężczyźnie na posiadanie czterech żon, toteż w 1612 roku, kiedy astrologiczne znaki wydawały się pomyślne, Szahdźehan i Ardżumand Banu Begam – po pięcioletnim narzeczeństwie, w czasie którego żadne z nich nie spojrzało na drugie – pobrali się. Wkrótce potem imię nowej żony zmieniono na Mumtaz Mahal („Wybranka Pałacu”).
Szahdźehan i Mumtaz Mahal byli małżeństwem dziewiętnaście lat, do 1631 roku, kiedy to królowa, rodząc ich czternaste dziecko, zmarła. Rozpacz cesarza była równie wielka, jak jego miłość. Na osiem dni zamknął się w swych apartamentach bez jedzenia i picia, a gdy wreszcie stamtąd wyszedł, przygarbiony i wyraźnie postarzały, zarządził żałobę w całym królestwie: muzyka, jasne ubrania, biżuteria, a nawet perfumy i kosmetyki zostały zakazane. Cesarz poprzysiągł zbudować zmarłej żonie grobowiec, jakiego jeszcze świat nie widział. (Nazwa, pod którą jest on znany – Tadż Mahal – to jeden z wariantów imienia królowej.)
Prace rozpoczęto w Agrze, stolicy imperium Mogołów, w 1632 roku. Centralna budowla Tadż Mahal – mauzoleum – została ukończona w 1643 roku. Jest to tylko część wielkiego kompleksu, obejmującego ogród, dwa boczne meczety oraz okazałą bramę wejściową. Jeden z napisów podaje jako oficjalną datę ukończenia budowy rok 1648, lecz najwyraźniej prace ciągnęły się jeszcze przez kilka lat.
Zrealizowanie tak wielkiego projektu w ciągu zaledwie 20 lat było osiągnięciem imponującym. Udało się tego dokonać dzięki temu, że Szahdźehan korzystał z wszelkich źródeł dostępnych w swoim imperium: nad konstrukcją pracowało około 20 tysięcy robotników, a marmur z odległych o 320kilometrów kamieniołomów transportowało ponad 1000 słoni. Inne materiały sprowadzano z jeszcze odleglejszych miejsc, jak choćby malachit z Rosji, karneol z Bagdadu, natomiast turkusy z Persji i Tybetu; z daleka także pochodzili mistrzowie, którzy je obrabiali. Angielski podróżnik Peter Mundy, który odwiedził mauzoleum wkrótce po rozpoczęciu prac, był zadziwiony bogactwem materiałów: „złoto i srebro były czymś zwyczajnym, marmur traktowano jak pospolity kamień”. Brama w głównym wejściu została wykuta ze srebra, choć później ukradł ją ktoś z miejscowego plemienia Hindusów. Aby stworzyć ten wiekuisty, poświęcony jednej kobiecie pomnik, trzeba było kunsztu murarzy, cieśli, kaligrafów, specjalistów od mozaik oraz innych rzemieślników.
Tadż Mahal, a także dwa meczety z piaskowca stojące po obu jego stronach, położone są w brukowanych marmurem ogrodach. Oko widza, zanim spocznie na wielkim poziomym cokole wspierającym mauzoleum, ślizga się wzdłuż prostego wąskiego basenu, okolonego ciemnozielonymi cyprysami, w którym odbija się połyskliwy grobowiec. Kopuła w kształcie pączka kwiatu wznosi się ku górze, w idealnej harmonii z łukami, mniejszymi kopułami oraz czterema minaretami odchylonymi lekko na zewnątrz, aby w razie trzęsienia ziemi nie runęły na budynek. Wspaniałość mauzoleum powiększa gra świateł, zwłaszcza o świcie i o zachodzie słońca, kiedy w załomach pomnika pojawiają się subtelne odcienie fioletu, różu i przyćmionego złota, a wczesnym rankiem, zanim uniesie się mgła, budowla zdaje się szybować po niebie.
Tadż Mahal, ze swoją idealną symetrią, jest niepowtarzalny nie tylko na zewnątrz. Także jego wnętrze, pełne zawiłych mozaik, nie ma sobie równych. Centralnym punktem grobowca jest ośmiokątna komnata, mieszcząca groby cesarza i jego żony, zamknięta ażurowym ekranem z marmuru wysadzonego klejnotami. Tutaj, w przeciwieństwie do blasku, który bije na zewnątrz, łagodne światło sączy się przez okna przesłonięte ukośną kratą oraz przez filigranowe otwory ekranu, powoli niknąc w inkrustowanym drogimi kamieniami cieniu.
Szahdźehan, jako „król świata”, miał zamiar wybudować dla siebie własny grobowiec z czarnego marmuru na przeciwległym brzegu rzeki Jamuny. Oba mauzolea miał łączyć most, symbolizujący miłość silniejszą od śmierci. Lecz w 1657 roku, zanim rozpoczęto tę budowę, cesarz zachorował, a rok później został strącony z tronu przez żądnego władzy syna Aurangzeba.
Nie wiadomo, gdzie Szahdźehan był więziony. Najczęściej cytowana legenda głosi, że resztę życia spędził w Czerwonym Forcie w Agrze. W 1666 roku zmarł i został pochowany w mauzoleum Tadż Mahal, stworzonym przez siebie arcydziele – obok ukochanej żony.

Wewnątrz mauzoleum mieści się symboliczny grobowiec Mumtaz, ozdobiony kwiatami z drogich kamieni, z których wiele skradziono w ciągu wieków. Mówi się, że Mogołowie budowali z rozmachem gigantów i precyzją jubilerów.

W XVIII wieku, po upadku imperium Mogołów, Tadż Mahal zaczął popadać w ruinę. Za panowania Brytyjczyków chętnie urządzano tu przyjęcia na otwartym powietrzu, na tarasach mauzoleum często więc grywały orkiestry wojskowe. Swą dawną wspaniałość Tadż Mahal odzyskał w wyniku prac podjętych przez lorda Curzona, zapalonego konserwatora zabytków oraz dzieł sztuki; był on wicekrólem Indii w latach 1898-1905.