CZANNE Paul

CZANNE [sezạn] PAUL, ur. 19 I 1839 Aix-en-Provence, zm. 22 X 1906, tamże, malarz francuzki.; jeden z najwybitniejszych artystów przełomu XIX i XX w.; jeden z najwybitniejszych twórców sztuki nowoczesnej.; 1861–64 przebywał w Paryżu, gdzie studiował dzieła dawnych mistrzów w Luwrze oraz uczęszczał do Acadèmie Suisse; zaprzyjaźnił się wówczas z C. Pissarrem i zbliżył do grupy przyszłych impresjonistów; 1888 osiadł w Aix-en-Provence, gdzie przebywał do końca życia. We wczesnym okresie twórczości, oprócz ekspresyjnych i dynamicznych scen figuralnych (pod wpływem Veronese'a, Caravaggia, E. Delacroix i G. Courbeta) jak Kuszenie św. Antoniego (1867–70), Idylla (1870), Czanne malował martwe natury, nawiązujące do prac E. Maneta (Martwa natura z czarnym zegarem ok. 1870), pejzaże z Estaque i Paryża, studia portretowe, w których zaznacza się właściwe Czanne współzależne traktowanie bryły i plamy barwnej. Od 1873 tworzył pod wpływem impresjonizmu, co przyniosło oczyszczenie i rozjaśnienie jego palety, wzmożenie wibracji barw i uspokojenie faktury (Dom powieszonego 1873, Portret V. Chocqueta 1876/77). Odszedł jednak od impresjonizmu w kierunku wyrazistego rysunku, budowania formy kolorem, klasycystycznej kompozycji dużych płaszczyzn (pragnął dać impresjonizmowi solidność sztuki muzealnej). Prace z 1876–82 cechuje przejrzystość i równowaga kompozycyjna, budowanie przestrzeni przez nawarstwianie planów i określanie struktury przedmiotów przez geometryzację (Topole, Autoportret 1873–75, martwe natury z jabłkami i paterą). Około 1885 głównym problemem malarskiego widzenia Czanne'a stało się wydobycie wzajemnego oddziaływania form i kolorów (Błękitny wazon, Autoportret z paletą, Kąpiące się 1883–87). W kilku wersjach tematu Góra Św. Wiktorii usiłował połączyć jednością kompozycji różne punkty widzenia, co doprowadziło do kubizmu. W 1890–95 malował głównie kompozycje figuralne i portrety, dążąc do osiągnięcia pełni formy malarskiej (kilka wersji Grających w karty). Po 1895 zaznaczyło się u Czanne'a dążenie do dramatyzmu i dynamicznej syntezy środków wyrazu (Wielka pinia w Montriant 1895, Kamieniołomy w Bibemus 1898–1900, Portret A. Vollarda 1899). Od 1898 niemal do końca życia pracował także nad Wielkimi kąpiącymi się; opierając się na studium natury, dążył w tym dziele do odnowienia klasycystycznych zasad kompozycji. Dopiero w ostatnich latach życia Czanne'a malarstwo jego znalazło uznanie, a indywidualna wystawa 1895 u A. Vollarda w Paryżu zapoczątkowała wpływ sztuki Czanne'a na awangardę malarstwa tych lat. Dzieła i poglądy artystyczne Czanne'a oddziałały na wiele kierunków artystycznych (m.in. kubizm) i sztukę XX w.