Rzeźbotwórcza działalność

Działalność rzeźbotwórcza wód morskich obejmuje przede wszystkim wybrzeże - pas graniczny lądu i morza. Granice wybrzeża w części nadwodnej i podwodnej są wyznaczone przez zasięg oddziaływania fal, prądów i pływów, które modelują pierwotną rzeźbę brzegu morskiego. Efekty działalności morza zależą nie tylko od ruchów wody morskiej, ale i od rzeźby wybrzeża – jego wysokości, budowy geologicznej itp. Na wybrzeżu wysokim przeważa niszcząca działalność morza, na niskim - budująca.

Głównym czynnikiem kształtującym strefę brzegową jest falowanie wywołane przez fale zwane tsunami - morskie trzęsienia ziemi ( dł. kilkanaście kilometrów, wysokość: 20, 30, 40, 50 m). Stromy urwisty brzeg morski nazywany jest klifem lub faleza. Fale morskie uderzają w niego z ogromną energią - ich nacisk wynosi do kilku ton na m2, podczas silnych sztormów jest jeszcze większy. Ponadto w szczelinach skalnych u podnóża klifu fale morskie sprężają powietrze, a jego rozprężanie powoduje powiększenie szczelin i kruszenie skał. A zatem w strefie oddziaływania fal morskich klif jest niszczony i podcinany. Wytworzone zostaje tam zagłębienie zwane niszą abrazyjną. Część brzegu znajdująca się nad niszą po pewnym czasie obrywa się. Na ten oberwany materiał skalny kierowana jest energia fal, co powoduje jego dalsze rozdrabnianie i wynoszenie w morze. W efekcie brzeg morski cofa się tak długo, jak długo jest podcinany i na taką odległość, do jakiej docierają fale sztormowe. Klif niszczony przez fale morskie nazywany jest klifem żywym. Jeżeli urwisty brzeg morski znajduje się poza zasięgiem fal sztormowych, nosi nazwę klifu martwego.

W miejscu zniszczonego klifu powstaje platforma abrazyjna - czyli lekko nachylona w kierunku morza powierzchnia skalna.

Wybrzeże możemy podzielić na: wysokie, niskie i wyrównane. Wybrzeże wyrównane powstaje na skutek cofania się wybrzeży wysokich i nadbudowywania niskich.

Wybrzeża płaskie, niskie powstały wskutek działalności akumulacyjnej. Strefa brzegowa tych wybrzeży jest stale zalewana przez fale i nosi nazwę plaży. Obejmuje obszar między zasięgiem fal sztormowych a najniższym poziomem wody. W obrębie plaży i płytkiego morza stale odbywa się przemieszanie materiału przez fale i prądy przybrzeżne - tworzą się płycizny i szerokie rozbudowane plaże. Dzięki wędrówce osadów plażowych powstają wąskie, piaszczyste półwyspy zwane kosami np. Półwysep Helski. Przy dużej dostawie materiału półwysep wydłuża się i tworzy mierzeję, zamykającą całkowicie lub częściowo zatokę. Całkowicie zamknięte mierzeją zatoki tworzą jeziora np. Jezioro Sarbsko. Niskie odcinki wybrzeża kształtowane są również przez procesy zachodzące na lądzie, a mianowicie przez akumulacyjną działalność rzek np. delta Wisły.