System środków prawnych

System środków karnych

Katalog środków karnych znajduje się w art. 39 KK. Są to:
1) Pozbawienie praw publicznych,
2) Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
3) Zakaz prowadzenia pojazdów
4) Przepadek przedmiotów,
5) Obowiązek naprawienia szkody,
6) Nawiązka,
7) Świadczenie pieniężne,
8) Podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Środki karne można podzielić na wymierne w czasie (pkt 1-3) i środki karne jednorazowe (pkt 4-8). Środki karne wymierne orzeka się na okres od roku do lat 10. Okres ten biegnie od uprawomocnienia się wyroku, z tym, że nie biegnie on w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo. W przypadku orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów okres, na który orzeczono zakaz nie biegnie też od chwili zwrotu przez skazanego dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu.
Przykład: Kowalski został skazany 10.07.2000 r. prawomocnym wyrokiem na 2 lata pozbawienia wolności i 2 lata zakazu prowadzenia pojazdów. Gdyby Kowalski nie odbywał kary pozbawienia wolności zakaz prowadzenia pojazdów obowiązywałby do 10.07.2002 r. Jeżeli jednak rozpoczął on odbywanie kary pozbawienia wolności 15.07.2000 r. i został po roku przedterminowo warunkowo zwolniony to obowiązywanie orzeczonego zakazu przedłuża się o rok i trwa w rzeczywistości 3 lata.

Pozbawienie praw publicznych
Środek karny polegający na pozbawieniu praw publicznych zawiera mocno zaakceptowany element moralnego potępienia sprawcy. Przez jego orzeczenie podkreśla się, że okazał się on niegodny sprawowania pewnych ról społecznych a także niegodny pewnych wyróżnień honorowych. Można wyróżnić dwie grupy traconych przez skazanego uprawnień (art. 40 KK).
Pierwsza grupa dotyczy uprawnień związanych z działalnością w sferze publicznej. Skazany traci więc:
 Czynne i bierne prawo wyborcze do organów władzy publicznej, organów samorządu zawodowego lub gospodarczego,
 Prawo do udziału w wymiarze sprawiedliwości (a więc prawo do wykonywania funkcji sędziego, ławnika, prokuratora, obrońcy, członka kolegium do spraw wykroczeń),
 Prawo do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego.
Druga grupa uprawnień traconych w razie orzeczenia pozbawienia praw publicznych obejmuje:
 Utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych,
 Utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw.

Zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej
Według art. 41 KK sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu, jeżeli:
 Sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska lub zawodu (np. lekarz udostępnia narkotyki pod pozorem działalności leczniczej, ślusarz podrabia klucze w celu umożliwienia włamania), albo
 Okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem (np., gdy w sprawie o wypadek drogowy spowodowany przez kierowcę autobusu okaże się, że ma to związek z jego niedostatecznymi umiejętnościami jako kierowcy)
Orzeczenie zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej możliwe jest w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem (art. 41 2).

Zakaz prowadzenia pojazdów
Zakaz prowadzenia pojazdów obejmuje mechaniczne pojazdy drogowe oraz inne pojazdy (zaprzęgi konne, rowery). Od zakazu wykonywania określonego zawodu – np. kierowcy, sternika, pilota – różni się tym, że ma szerszy zakres, gdyż dotyczy nie tylko zawodowego prowadzenia pojazdów. Może być orzeczony nawet wtedy, gdy sprawca wymaganego zezwolenia na prowadzenie pojazdów nie posiada. Osoby takie pozbawione są wówczas możliwości uzyskania takiego zezwolenia przez określony w orzeczeniu czas.
W pewnych wypadkach orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów jest obligatoryjne i dotyczyć musi wszelkich pojazdów mechanicznych lub pojazdów mechanicznych określonego rodzaju, jeżeli sprawca przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca wypadku lub katastrofy (art. 42 2 KK).
Stan nietrzeźwości zachodzi wtedy, gdy zawartość alkoholu we krwi wynosi lub prowadzi do stężenia powyżej 0,50/00 alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w dm3.
Kodeks karny przewiduje orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze. Jest to fakultatywne, gdy sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173 lub 174, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, albo w czasie popełnienia przestępstwa z art. 177 2 lub w art. 355 2, był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia (art.42 3). Natomiast obligatoryjne jest orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze w razie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach określonych w art.42 3 KK.
Przepadek przedmiotów
Środek ten, uregulowany w art. 44 i 45 KK, dotyczy:
 Przedmiotów stanowiących mienie ruchome, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa,
 Przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa,
 Przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót lub przewóz jest zakazany,
 Przepadek korzyści majątkowych pochodzących chociażby pośrednio z popełnienia przestępstwa.

Obowiązek naprawienia szkody
Sąd może orzec obowiązek naprawienia szkody w całości lub części na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, w razie skazania za pewne przestępstwa, mianowicie: za przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, przestępstwo przeciwko środowisku, przeciwko mieniu lub przeciwko obrotowi gospodarczemu (art. 46 KK).

Nawiązka
Klasyczna nawiązka orzekana jest jako obowiązek uiszczenia na rzecz pokrzywdzonego kwoty podwójnej wysokości w stosunku do wyrządzonej szkody. Nawiązka może być orzeczona (art. 47 1 KK) w razie skazania za umyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia. W takim wypadku nawiązka orzekana jest na cel społeczny związany z ochroną zdrowia.
Artykuł 212 3 KK przewiduje możliwość orzeczenia nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, PCK albo inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego przestępstwem zniesławienia.
Nawiązka na rzecz pokrzywdzonego może być również orzeczona zamiast obowiązku naprawienia szkody (art.46 2 KK) w razie skazania za przestępstwo spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia.

Świadczenie pieniężne
Świadczenie pieniężne polega na wpłaceniu określonej kwoty (nie wyższej jednak od trzykrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji) na określony cel społeczny (art. 49 KK).
Sąd może orzec świadczenie pieniężne wtedy gdy odstępuje od wymierzenia kary, a także w innych wypadkach przewidzianych w ustawie, np. przy warunkowym umorzeniu postępowania (art. 67 3 KK).

Podanie wyroku do publicznej wiadomości
Podanie wyroku do publicznej wiadomości ma głównie znaczenie ogólnoprewencyjne, tzn. przez rozpowszechnienie wiadomości o skazaniu powstrzymywać ma innych od popełniania przestępstw. Ogłoszenie wyroku może leżeć też w interesie pokrzywdzonego, np. wtedy, gdy chodzi o skazanie za czyn będący fragmentem konfliktu między sprawcą a pokrzywdzonym, co, do którego nie było na początku jasne dla opinii publicznej, kto jest sprawcą a kto ofiarą.