Postawy i ich zmiana

Postawy i ich zmiana
Postawa jest pojęciem, które w roku 1918 do analiz socjologicznych wprowadzili Thomas i Znaniecki. W ich ówczesnym rozumieniu postawa oznaczała stan umysłu jednostki wobec pewnych wartości społecznych. Na gruncie współczesnej socjologii i psychologii społecznej pojawiło się wiele definicji terminu „postawa”. Najogólniej możemy powiedzieć, że postawa to gotowość jednostki do reagowania w określony sposób na odpowiednie obiekty, jakimi mogą być zarówno przedmioty materialne, jaki i idee. Według S. Miki „…postawa to pewien względnie trwały stosunek emocjonalny lub oceniający do przedmiotu bądź dyspozycja do występowania takiego stosunku, wyrażająca się w kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych”. Tak więc zachowanie człowieka jest efektem współdziałania otoczenia, natury i osobowości. Podczas rozwoju psychospołecznego jednostki jej procesy poznawcze i emocjonalne oraz tendencja do działania są organizowane w miarę trwałe systemy zwane postawami.
Chciałbym teraz nieco bardziej szczegółowo przyjrzeć się strukturze postawy. Każda postawa składa się z komponentów, do których należy komponent poznawczy, emocjonalny i behawioralny.
Na komponent poznawczy postawy składają się wiadomości o jej przedmiocie, przekonania, przypuszczenia lub wątpienia. Przekonania są najważniejszym z tych składników gdyż są intelektualnym stanem pewności o realności lub słuszności jakiegoś przedmiotu lub zjawiska.
Komponent emocjonalny składa się z uczuć wyższych takich jak radość, miłość czy zachwyt oraz ich przeciwieństw. Uczuciowy element postawy obejmuje uczucia moralne, estetyczne, religijne
i inne. Komponent behawiorystyczny składa się z reakcji mimicznych, pantomimicznych, wokalnych, werbalnych i działań, czyli czynności ukierunkowanych na pomoc, opiekę, oddanie czci, unikanie, przeszkadzanie itp. Składnik ten jest bardzo istotny gdyż pozwala zdiagnozować i podzielić postawy na werbalne i niewerbalne (motoryczne). W każdej postawie jaskrawo zaznaczają się dwie jej strony, czyli wewnętrzna, która może być uświadamiana i badana introspekcyjnie (samoobserwacja) i zewnętrzna, która jest dostępna poznaniu obiektywnemu. Postawy nie są jednorodne, lecz wszystkie posiadają pewne cechy, którymi są: treść przedmiotowa, zakres, kierunek, siła, złożoność, zwartość i trwałość.
Treść przedmiotowa wskazuje, czego postawa dotyczy. Zakres postawy informuje o liczebności jej przedmiotów. Kierunek postawy przejawia się w uszeregowaniu postaw od zdecydowanie pozytywnych, do coraz mniej pozytywnych poprzez obojętne i częściowo negatywne aż do jednoznacznie negatywnych. Warunkują one siłę postawy. Złożoność i zwartość to cechy postawy, które ściśle wiążą się z występowaniem wcześniej wspomnianych komponentów. Brak któregokolwiek z nich wskazuje, iż postawa jest w fazie kształtowania i nie jest jeszcze pełna. Trwałość wskazuje na stałość postawy ulegającej zmianie wraz z biegiem czasu. Postawy możemy podzielić na pozytywne i negatywne, ogólne i specyficzne, publiczne i prywatne, indywidualne i zbiorowe. Ważniejszym jednak kryterium podziału jest treść przedmiotowa, która dzieli postawy na personalne a w ich obrębie na intra-
i interpersonalne oraz na rzeczowe i postawy wobec norm społecznych. Jeśli za kryterium podziału przyjmiemy normy społeczne i prawne to wówczas możemy wyodrębnić następujące typy postaw: Postawa konformistyczna charakteryzuje się wyrażaniem poglądów zgodnych z normami akceptowanymi w danej grupie. Postawa nonkonformistyczna jest odwrotnością postawy konformistycznej i charakteryzuje się jawnym nierespektowaniem określonych norm. Postawa legalistyczna wyraża się w uznawaniu norm prawa obowiązującego, niezależnie od kontekstu społecznego i specyficznych okoliczności. Postawa przestępcza wyraża postawę jednostki, która z nadzieją na korzyść narusza obowiązujące normy prawne.
Stereotypy są również swoistym rodzajem postawy. Stereotypy to obrazy w umyśle ludzkim odnoszące się do jakiegoś faktu lub zjawiska społecznego, należy jednak pamiętać, iż obraz ten jest cząstkowy i schematyczny, a często nie adekwatny do rzeczywistości. Omawiając postawy nie możemy również zapomnieć o postawach grupowych i ważnym mechanizmie psychospołecznego oddziaływania grupy na jednostkę jakim jest facylitacja, która polega na podtrzymaniu i potęgowaniu czynności danej jednostki gdyż jest ona świadkiem wykonywania tej czynności przez innych. Tak więc asymilacyjne działanie grupy, polega na upodobnianiu jednostki do większości członków silnie się z nią identyfikujących. W grupie jednak, jak niemal we wszystkich zbiorowościach społecznych występują poza tendencjami asymilacyjnymi i integracyjnymi, również dezintegracyjne. Charakteryzuje się to zwykle działaniami różnicującymi takimi jak podział grupy na przywódców i ich zwolenników oraz przeciwników. Innym przykładem dezintegracji w grupie może być współzawodnictwo. Kształtowanie postaw jest skomplikowanym procesem psychospołecznym. Żadna postawa nie może się uformować tylko pod wpływem oddziaływań zewnętrznych. Konieczny jest więc aktywny udział jednostki w procesie zmiany postawy. Postawy kształtują się i ulegają zmianom w całym naszym życiu a każda jednostka jest nosicielem wielu różnorodnych postaw. Elementami kształtowania się postaw są: Nadawca to człowiek lub zbiorowość, którzy reprezentują odpowiednie postawy, chcąc mniej lub bardziej świadomie przekazać je innym. Przekaz to zawsze treść lub wzór zachowania, które nadawca udostępnia odbiorcy celem ukształtowania lub zmodyfikowania u niego odpowiedniej postawy. Przekaz powinien być atrakcyjny lub atrakcyjnie rozpowszechniany, aby odbiorcę mógł zainteresować, jeśli ma spowodować zmiany w jego postawie. Kanał oznacza sposób lub środek, za pośrednictwem którego nadawca przekazuje treść np. rozmowa, pismo, obraz telewizyjny bądź sposób zachowania. Odbiorca jest jednostką lub zbiorowością, dla której przekazuje się daną treść czy wzory zachowań.
Do najważniejszych rodzajów oddziaływań postawotwórczych należą oddziaływania informacyjne, sterujące i emocjonalne. Pierwsze z nich polegają na przekazywaniu wiedzy, drugie skłaniają jednostkę do określonego typu zachowań, a trzecie przejawiają się w dostarczaniu informacji mocno zabarwionych uczuciowo. Oddziaływania informacyjne, jakim podlegają jednostki i zbiorowości występują zwykle w dwóch postaciach, którymi są: oddziaływania konkretnych sytuacji, które mają miejsce wtedy gdy jednostka styka się w życiu codziennym z najrozmaitszymi faktami, zachowaniami
i zjawiskami oraz oddziaływanie symboliczne, jakie realizują przede wszystkim sytuacje kształcące i środki masowego przekazu. Utworzenie w umyśle odbiorcy systemu pożądanych poglądów jest łatwiejsze, im mniejsza jest rozpiętość między przekazywanym a doświadczanym obrazem świata. Oddziaływania postawotwórcze to nie tylko takie, które podejmowane są celowo, ale i wszelkie inne jak autorytety, wybitni uczeni, artyści czy sportowcy.
Z definicji postawy wynika, że w jej strukturze występują trzy komponenty. Dwa z nich, poznawczy i emocjonalny, stanowią trudno dostępną wewnętrzną stronę postawy, o których wnioskujemy na podstawie trzeciego elementu, którym jest zachowanie zewnętrzne. Obserwacja jest podstawową techniką diagnozowania i na jej podstawie możliwe jest badanie postaw. Nasze postawy ulegają ciągłym zmianom a każda jednostka jest nosicielem postaw zwanych charakterem i świadczących o naszej osobowości