Impresjonizm

Impresjonizm był ruchem artystycznym, który pojawił się we Francji w 60. latach XIX stulecia i trwał do jego końca. Złotym okresem impresjonizmu były lata 1874–1886, kiedy to artyści tego kierunku działali jako grupa, wystawiając co jakiś czas swe prace na organizowanych przez siebie tzw. wystawach niezależnych.

Powstanie i nazwa

Jego nazwa pochodzi od tytułu jednego z obrazów z wystawy z 1874 roku, uznanej później za pierwszą wystawę impresjonistyczną. Było to dzieło Claude’a Moneta "Impression – solei levant" Będący współorganizatorem pierwszej wystawy grupowej impresjonistów w 1874 roku, czuwający nad redakcją katalogu ekspozycji, brat Augusta Renoira – Edmond, rozsierdził się monotonnością tytułów, które za każdym razem brzmiały niezwykle podobnie. Każdy obraz nazwany był "widokiem" z tego lub innego miejsca. Kiedy Monet zaproponował dla swojego obrazu tytuł "Widok portu w Hawrze", Renoir nie potrafił ukryć niechęci. Monet zdecydował się więc na tytuł "Impresja". Impresja to lekkie jak piórko wrażenie, coś ulotnego, szybko przemijającego. Renoir uzupełnił go, dodając wyrazy "wschód słońca". Ta decyzja zaważyła – wbrew intencjom obu panów – na powstaniu nazwy całego kierunku. Obraz "Impresja. Wschód słońca" (Paryż, Muse Marmottan), jak też dzieła innych artystów wystawiających, został przez jednego z krytyków francuskich wyśmiany.

Ów krytyk, Louis Leroy, w jednym ze swych artykułów do satyrycznego pisma "Charivari" użył terminu "impresja" w celu ośmieszenia grupy artystów. Pomimo jego starań oraz starań innych krytyków sztuki niechętnych nowemu kierunkowi, impresjonizm miał się coraz lepiej, zaś sama nazwa nabrała bardzo szybko jak najbardziej pozytywnego charakteru.

Jeśli można mówić o miejscu narodzin impresjonizmu, z pewnością była to paryska dzielnica Batignolles. Wielu awangardowych artystów mieszkało tutaj, a w latach 60. w miejscowej Cafe Guerbois odbywały się ożywione dyskusje o nowoczesnej sztuce, którym zazwyczaj przewodził Manet. Stałymi bywalcami tej kawiarni byli popierający kontrowersyjne malarstwo Maneta krytycy i młodsi malarze, tacy jak Fantin-Latour, Degas czy Bazille (który był przyjacielem rodziny Maneta). Bazille przyprowadzał tam swoich kolegów z pracowni Glayre'a - Moneta, Renoira i Sisleya. Pojawiali się także Pissarro i Cezanne. Lecz w lipcu 1870 roku grupa Batignolles musiała się rozpaść, gdy Francja przystąpiła do wojny z Prusami. Manet i Degas wstąpili do Gwardii Narodowej, natomiast Monet, Sisley i Pissarro uciekli do Anglii. Renoir dostał przydział z dala od linii frontu. Bazille nie miał tego szczęścia: zginął na froncie w wieku 29 lat.

Początki kariery impresjonistów przypadły na czasy, gdy tylko sukces na Salonie, oficjalnej dorocznej wystawie, był świadectwem kariery artystycznej. Salon popierał, wystawiał i nagradzał tylko nieskazitelnie wykończone, konwencjonalne obrazy o treści historycznej, religijnej lub mitologicznej. Zdarzały się wyjątki, ale impresjoniści, z ich szkicową techniką, zainteresowaniem współczesnymi widokami i subiektywnymi obrazkami z życia Paryża, byli konsekwentnie odrzucani przez jury Salonu. Ostatecznie w 1874 roku 30 członków świeżo założonego Societe Anonyme des Artistes Peintres zbojkotowało Salon i zorganizowało własną, niezależną wystawę, znaną odtąd jako pierwsza wystawa impresjonistów.

Większość przyszłych impresjonistów poznała się jeszcze jako studenci paryskich pracowni w późnych 50. i wczesnych 60. latach XIX w. Dotarli tam różnymi drogami. Najstarszy z grupy, Camille Pissarro, studiował w Indiach Zachodnich, zanim spotkał Claude'a Moneta i Paula Cezanne'a w paryskiej Academie Suisse. Monet po pewnym czasie ugiął się pod presją rodziny i przyłączył się do pracowni znanego nauczyciela, Carlesa Glayre'a, którego twórczość wywodziła się z tradycji akademickiej. Tu zaprzyjaźnił się z Augustem Renoirem, który przed studiami malarskimi zarobkował ozdabianiem porcelany, Alfredem Sisleyem, urodzonym w Paryżu Anglikiem, który porzucił rodzinną firmę, aby oddać się malowaniu oraz Frederikiem Bazille'em, zamożnym studentem medycyny oddanym sztuce.

Sztuka

Impresjonizm opierał się na przekonaniu, że źródłem efektów kolorystycznych jest gra światła, jego nasilenie i kąt padania. Impresjoniści operowali jasną, pastelową kolorystyką.

Impresjoniści niechętnie maczali pędzel na palecie z ciemnymi kolorami, uwielbiali ciepłe pastele, pomarańcze, żółcie, czerwienie we wszelkich możliwych odcieniach. Obrazy, które przełamały wcześniejszą tradycję malarską zostały pokazane w "Salonie Odrzuconych" 1 maja 1862 r., a wśród nich znalazło się dzieło Maneta Śniadanie na trawie.
Impresjoniści swym malarstwem dawali wyraz chęci odejścia od dotychczasowych reguł i zasad panujących w sztuce. Sprzeciwiali się przede wszystkim sztuce akademickiej, dominującej w tamtym czasie we Francji. Głównym celem malarzy impresjonistów było oddanie za pomocą środków malarskich wszelkich zmienności, jakie dostrzegali wokół siebie. Interesowali się przede wszystkim pejzażem. Malując widoki natury, chcieli przedstawić całą jej niestałość, wynikającą w znacznej mierze z wpływu na krajobraz światła słonecznego, które powodowało wszelkiego rodzaju zmiany barwne w obrębie poszczególnych elementów pejzażu. Starali się oddać to, co widzieli przed sobą, w sposób jak najbardziej obiektywny, nie zależało im na malowaniu z pamięci, na wypracowanych kompozycyjnie widokach, czy wykończonych od strony technicznej obrazach. Tworzyli swego rodzaju szkice z natury, a szkicowość ich obrazów, objawiająca się w swobodnym ruchu pędzla, braku wyraźnych konturów i wszelkich szczegółów oraz swego rodzaju przypadkowej kompozycji, wynikała właśnie z chęci jak najpełniejszego uchwycenia natury, jak najsprawniejszego oddania jej zmienności. Jako że najbardziej interesowali się wpływem światła na rzeczywistość, jemu poświęcali najwięcej uwagi, ono też stanowiło podstawę ich malarskich dzieł. Studia nad światłem wymagały użycia takich, a nie innych barw. Łagodna, przyjemna i jasna kolorystyka ich prac jest niczym innym, jak właśnie efektem zainteresowania światłem słonecznym. Malując postaci ludzkie – czy to tworząc portrety, czy też przedstawiając ulice pełne przechodniów – starali się oddać jak najlepiej ruch i dynamikę oraz zatrzymać chwilę w na pozór przypadkowym od strony kompozycyjnej widoku.

Malowanie na wolnym powietrzu (en plein air) było jednym z wyróżników impresjonizmu, artyści opuszczali swoje pracownie, by malować wprost z natury. Nie był to jednak nowy pomysł. Przez cały XIX wiek malarze pejzażyści wykonywali pospieszne szkice olejne na wolnym powietrzu - uważali je jednak tylko za wstęp do ostatecznego dzieła malowanego w pracowni. Od wczesnych lat 40. XIX wieku wioski Barbizon i Marlotte służyły za miejsca wypadowe malarzy pejzażystów. Charles Francois Daubigny, jako jeden z pierwszych uznał swoje szkice z natury za gotowe do wystawienia. Co ciekawe, krytykowano go za "poprzestawanie na impresji". Po opuszczeniu pracowni Glayre'a, Monet zaczął malować w plenerze, na wybrzeżu Normandii. Od roku 1863 sam już prowadził plenerowe ekspedycje do wiosek Barbizon i Marlotte, gdzie razem z Renoirem, Bazillem i Sisleyem wypracowali podstawy sztuki impresjonistycznej.

Wybitni twórcy

Do zapamiętania następujące nazwiska malarzy: Edgar Degas, Claude Monet, Berthe Morisot, Auguste Renoir, Camille Pisarro, Alfred Sisley i Paul Czanne.
W litertaturze impresjonizm również przejawiał się w ukazywaniu przelotnych wrażeń i nastrojów. Nie zapomnijcie o nazwiskach: Paul Verlaine (np. wiersz: Piosnka jesienna), Kazimierz Przerwa-Tetmajer (Melodia mgieł nocnych), Władysław Stanisław Reymont (sposoby obrazowania zmienności w Chłopach), Stefan Żeromski (opisy natury i stanów ducha bohaterów Ludzi bezdomnych).

Impresjonizm jest ważnym kierunkiem również w muzyce – za pierwszy utwór nowego stylu uznaje się Popołudnie Fauna Claude’a Debussy’ego (1892). W impresjonistycznym stylu tworzył też Maurice Ravel.