Czynny układ ruchu

CZYNNY UKŁAD RUCHU
Bierny układ ruchu (kości i ich połączenia) poruszany jest przez mięśnie szkieletowe, stanowiące czynny układ ruchu. Ruch zachodzi dzięki skurczowi włó¬kien mięśniowych, które należą do tkanki mięśniowej. Pod względem histologicz¬nym wyróżnia się tkanki mięśniową gładką, poprzecznie prążkowaną oraz mięsień sercowy, różniące się nie tylko budową mikroskopową, rozmieszczeniem w orga¬nizmie, lecz przede wszystkim cechami czynnościowymi. Przejawia się to również w sposobie ich unerwienia.

Tkanka mięśniowa gładka wchodzi w skład ścian wielu narządów, naczyń krwionośnych i chłonnych, tkanka mięśnia sercowego buduje przeważającą część ścian serca, natomiast poprzecznie prążkowana tworzy mięśnie wchodzące w skład niektórych narządów, mięśnie wyrazowe (mimiczne) oraz szkieletowe.
Każdy mięsień szkieletowy zbudowany jest ze ścięgien początkowego i końcowego oraz brzuśca. Ścięgna są utworzone przez tkankę łączną ścięgnistą, brzuśce z włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych. Ścięgna początkowe i końcowe przyczepiają się do różnych punktów szkieletu (oraz w niektórych innych miejscach, np. do powięzi - patrz niżej), tworząc odpowiednio przyczepy początkowy i końcowy (przyczep początkowy zwykle znajduje się w rejonie określanym jako bliższy). Włókna mięśniowe kurcząc się skracają swoją długość i w ten sposób zbliżają przyczepy do siebie. W czasie skurczu mięśnia ścięgna przemieszczają się, lecz nie zmieniają swojej długości.
Mięśnie są w różny sposób klasyfikowane, np. ze względu na kształt (krót¬kie, długie, szerokie, okrężne), wzajemne położenie brzuśca do ścięgna (wrzecio¬nowaty, pierzasty, półpierzasty, dwubrzuścowy) czy też liczbę tzw. głów (dwu¬głowy, trójgłowy, czworogłowy). Głową mięśnia nazywamy ścięgno początkowe i łączącą się z nim część brzuśca.
Mięśnie poprzecznie prążkowane są unerwione przez układ nerwowy so¬matyczny (patrz rozdział „Układ nerwowy"). Jedna komórka nerwowa unerwia na ogół wiele włókien mięśniowych (im bardziej precyzyjne ruchy wykonują miꜬnie, tym mniej włókien mięśniowych unerwionych jest przez jedną komórkę ner¬wową). Komórka nerwowa i wszystkie unerwione przez nią włókna mięśniowe tworzą tzw. jednostkę ruchową. Każdy mięsień składa się z wielu jednostek ru¬chowych. Mogą one być pobudzane wszystkie jednocześnie (maksymalny skurcz mięśnia) albo pobudzana jest mniejsza ich liczba. W żywym organizmie zawsze, nawet przy całkowitym rozluźnieniu mięśnia, pobudzona jest pewna liczba jedno¬stek ruchowych. Wtedy kurczy się tylko niewielka liczba włókien mięśniowych. Jest to za mało, aby wykonać efektywne skrócenie całego mięśnia. Mięsień pozo¬staje w stanie tzw. napięcia mięśniowego, które może się zmieniać pod wpływem różnych czynników (np. bodźców psychicznych, temperatury, leków).
Siła mięśnia zależy od wielkości tzw. przekroju fizjologicznego. Nazywamy tak sumę przekrojów poprzecznych wszystkich włókien mięśniowych (mięśnie o jednakowym przekroju fizjologicznym są tak samo silne, niezależnie od długo¬ści).
Mięśnie na ogół pracują w zespołach. Wszystkie, które współpracują w wy¬konaniu danego ruchu nazywamy synergistami, natomiast działające przeciwnie -antagonistami.
W organizmie istnieją również narządy pomocnicze, ułatwiające pracę miꜬni. Należą do nich powiezie, kaletki maziowe i pochewki ścięgien. Powięziami nazywamy łącznotkankowe błony otaczające pojedyncze mięśnie i całe ich grupy, tworzące komory, w których poruszają się mięśnie. Same powiezie nie biorą udziału w ruchach. Kaletki maziowe, identycznie zbudowane jak omówione wcze¬śniej twory dodatkowe stawów, ułatwiają ślizganie się ścięgien w pobliżu wystają-cych elementów kostnych. Podobną rolę spełniają pochewki maziowe, otaczające w postaci wydłużonych cew ścięgna, przechodzące z przedramienia na rękę czy z podudzia na stopę.
Mięsień musi przebiegać przynajmniej nad jednym stawem, aby mógł wy¬wierać swoje działanie (zbliżać przyczepy). Wyróżnia się mięśnie jedno-, dwu-i wielostawowe. Zbliżanie do siebie przyczepów następuje tylko wtedy, gdy jeden z nich jest ustalony (nieruchomy), a drugi ruchomy. Każdy z przyczepów mięśnia, zarówno początkowy, jak i końcowy może być ustalony (przez inne mięśnie) w zależności od sytuacji (np. zgięcie przedramienia w stawie łokciowym podczas podnoszenia jakiegoś przedmiotu czy podciągania się na drążku).
Pod względem położenia mięśnie dzielimy na duże grupy, podobnie jak części ciała. Dlatego mówi się o mięśniach głowy, szyi, tułowia oraz kończyn. W każdej z tych dużych grup wyróżniamy mniejsze, na które składają się poje¬dyncze mięśnie.
Mięśnie kończyny górnej dzielimy na mięśnie obręczy, ramienia, przedra¬mienia i ręki. Mięśnie ramienia przynależą do grup: przedniej (czynnościowo miꜬnie zginacze) i tylnej (mm. prostowniki). Na przedramieniu wyróżniamy trzy grupy mięśni: przednią (zginacze), boczną i tylną (prostowniki). Mięśnie ręki występują jedynie po stronie dłoniowej. Klasyfikujemy je na mięśnie kłębu kciuka, kłębu palca małego i grupy środkowej (glistowate i międzykostne). Niektóre z mięśni kończyny górnej przedstawiono na rycinie (ryć. 18 a i b).
Mięśnie kończyny dolnej, podobnie jak i górnej, dzielimy na mięśnie obrę¬czy i mm. części wolnej kończyny (uda, podudzia i stopy). Mięśnie obręczy dzia¬łają na staw biodrowy. Na udzie wyróżnia się trzy grupy mięśni: przednią, mm, prostujących staw kolanowy, tylną, mm. zginających staw kolanowy (niektóre mięśnie tej grupy prostują udo w stawie biodrowym), i przyśrodkową, mm. przy¬wodzących udo w stawie biodrowym. Mięśnie podudzia (goleni) dzielimy na trzy grupy. Te należące do grupy tylnej i bocznej zginają podeszwowo stopę, a niektóre podeszwowo pałce. Mięśnie grupy przedniej prostują, czyli zginają grzbietowo stopę w stawie skokowo-goleniowym, a część z nich prostuje palce. Mięśnie stopy dzielimy na grzbietowe i podeszwowe. Ścięgna niektórych długich mięśni zgina-czy oraz krótkie mięśnie podeszwy w znacznej mierze przyczyniają się do utrzy¬mania wysklepień stopy. Wybrane mięśnie kończyny dolnej przedstawia rycina (ryć. 19 a i b).
Mięśnie głowy dzielą się na mięśnie wyrazowe i żucia (żwaczowe). Mięśnie wyrazowe przyczepiają się do skóry. Odpowiedzialne są za ruchy twarzy (np, otwieranie szpary powiek, ssanie, wydymanie policzków) oraz mimikę (wyraz twarzy). Wyróżnia się kilka ich podgrup: mięśnie otoczenia szpary ust, szpaiy powiek, otoczenia nozdrzy, sklepienia czaszki, małżowiny usznej. Na szyi znaj¬duje się obustronnie m. szeroki szyi. Z wiekiem, gdy sprężystość tkanek jest mniejsza, powoduje powstanie podłużnych fałdów na szyi. Mięśnie żucia (ryć. 20 a \ b) wywołują ruchy żuchwy w stawie skroniowo-żuchwowym. Mogą działać jedno- lub obustronnie.
Mięśnie szyi dzielimy na mięśnie szyi w ścisłym tego słowa znaczeniu oraz karku, które pod względem czynnościowym stanowią całość z mięśniami grzbietu. Mięśnie szyi (w ścisłym znaczeniu) dzielą się na grupy powierzchowną (m. mo-stkowo-obojczykowo-sutkowy i wspomniany już m. szeroki szyi), środkową (mm. nad- i podgnykowe) i tylną (mm, pochyłe i przedkręgowe).
W skład mięśni tułowia (ryć. 21 a i b) wchodzą mm. klatki piersiowej, brzu¬cha, grzbietu i dna miednicy.
Mięśnie klatki piersiowej dzielimy na powierzchowne i głębokie. Odrębnie opisuje się przeponę.
Przepona (ryć. 22) oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Przy¬czepia się do kręgów lędźwiowych, żeber i dolnej części mostka. Kopulasto wypu¬kła się w stronę jamy klatki piersiowej. Z dwóch kopuł, prawa sięga wyżej. Wszystkie części przepony (ich nazwy pochodzą od przyczepów początkowych) przechodzą we wspólne, płaskie ścięgno końcowe, zwane środkiem ścięgnistym. W przeponie znajdują się otwory, przez które przechodzą: przełyk (rozwór przełykowy), aorta (rozwór aortowy) i żyła główna dolna (otwór żyły głównej), a po¬nadto jeszcze inne, mniejsze twory. Dzięki odpowiednio rozmieszczonym przycze¬pom, przepona podczas skurczu porusza się ku dołowi, zwiększając pojemność jamy klatki piersiowej, co powoduje wdech (patrz „układ oddechowy" - mecha¬nika oddychania). Podobną rolę (choć ich udział jest mniejszy) pełnią mięśnie mię¬dzyżebrowe, które podczas skurczu unoszą żebra, powiększając wymiar po¬przeczny klatki piersiowej.

Mięśnie brzucha dzielą się na grupy przednio-boczną i tylną (ryć. 21).
Mięśnie dna miednicy tworzą dwie przepony - miednicy oraz moczowo--płciową.
Przepona, mięśnie ściany przednio-bocznej brzucha oraz dna miednicy, kur¬cząc się jednocześnie powodują wzrost ciśnienia w jamie brzusznej, nazywany tłocznią brzuszną, która ma znaczenie m.in. podczas oddawania stolca czy akcji porodowej,
Mięśnie grzbietu przedstawia rycina 21 b. Głębokie mięśnie grzbietu okre¬śla się wspólną nazwą - mięsień prostownik grzbietu.


MIĘŚNIE POWIERZCHOWNE KLATKI PIERSIOWEJ
(musculi superficiales thoracis)
1. Mięsień piersiowy większy (musculus pectoralis major) - składa się z trzech części.
• Część obojczykowa przyczepia się do przyśrodkowej połowy obojczyka.
• Część mostkowo-żebrowa przyczepia się na błonie przedniej mostka i do chrzą¬stek żeber I-VI.
• Część brzuszna dochodzi do blaszki przedniej pochewki mięśnia prostego brzu¬cha (musculus rectus abdominis).
Przyczep końcowy znajduje się na grzebieniu guzka większego kości ramiennej (crista tuberculi majoris humeri).
Czynność:
Przywodzi, zgina i obraca ramię do wewnątrz w stawie ramiennym; opuszcza podnie¬sione ramię; pociąga łopatkę do przodu; jest także dodatkowym mięśniem wde¬chowym.
Unerwienie:
Nerwy piersiowe przednie - przyśrodkowy i boczny (nervi thoracici anteriores -medialis et lateralis).
Część obojczykowa jest oddzielona od mostkowo-żebrowej przez rowek między-piersiowy (sulcus interpectoralis). Brzeg dolny mięśnia tworzy tzw. fałd pachowy przedni (plica axillaris anterior). Brzeg górny mięśnia jest oddzielony od brzegu przyśrodkowego mięśnia naramiennego (musculus deltoideus) przez rowek nara-mienno-piersiowy (sulcus deltoideopectoralis), który ku górze kończy się poniżej obojczyka trójkątem naramienno-piersiowym (trigonum deltoideopectorale).
W zawartości trójkąta znajdują się:
• Końcowy odcinek żyły odpromieniowej (vena cephalica), która przebija powięź obojczykowo-piersiową ffascia clavipectoralis) i uchodzi do żyły pachowej (vena axillaris) lub żyły podobojczykowej (vena subclavia).
• Towarzyszące żyle naczynia chłonne powierzchowne i niestale występujący wę¬zeł chłonny naramienno-piersiowy (nodus lymphaticus deltoideopectoralis).
• Tętnica piersiowo-barkowa (arteria thoracoacromialis) wraz z gałęziami: bar¬kową (ramus acromialis), naramienną (ramus deltoideus), obojczykową (ra-mus clavicularis) i piersiowymi (rami pectorales) oraz towarzyszące naczy¬nia żylne.
• Nerwy piersiowe przednie (nervi thoracici anteriores).
• Tkanka tłuszczowa i łączna.
2. Mięsień piersiowy mniejszy (musculus pectoralis minor) - przyczepia się do żeber kostnych II-V oraz do wyrostka kruczego łopatki (nie działa na staw ramien-ny!!!).
Czynność:
Obniża i przywodzi obręcz kończyny górnej; obraca topatkę, obniżając panewkę; jest dodatkowym mięśniem wdechowym.
Unerwienie:
Nerwy piersiowe przednie (nervi thoracici anteriores) (w zasadzie nerw przyśrod-kowy).
3. Mięsień zębaty przedni (musculus serratus anterior) - posiada 10 zębów przyczepiających się do 9 górnych żeber i do brzegu przyśrodkowego łopatki. Składa się z 3 części: górna przyczepia się do żeber I i II, środkowa do żeber II i III, dolna do żeber od IV do IX.
Czynność:
Przesuwa obręcz kończyny górnej do przodu i w dół; współpracuje z mięśniem czworobocznym, odwodząc ramię do poziomu; przyciska łopatkę do klatki piersio¬wej; jest pomocniczym mięśniem wdechowym.
Unerwienie:
Nerw piersiowy długi (nervus thoracicus longus).
4. Mięsień podobojczykowy (musculus subclavius) - przyczepia się do po¬wierzchni górnej I żebra, bocznie od przyczepu więzadła żebrowo-obojczykowego (li-gamentum costoclaviculare) oraz do powierzchni dolnej końca barkowego obojczy¬ka
Czynność:
Obniża obojczyk, poszerza światło żyły podobojczykowej (dzięki połączeniu z przy-danką żyły).
Unerwienie:
Nerw podobojczykowy (neruus subclavius}.

MIĘŚNIE POWIERZCHOWNE GRZBIETU
(musculi superficiales dorsi)
1. Mięsień czworoboczny (musculus trapezius) - przyczepia się do przyśrod-kowej części kresy karkowej górnej (linea nuchae superior} i guzowatości potylicz¬nej zewnętrznej (protuberantia occipitalis eoctema), do więzadła karkowego (liga-mentum nuchae), wyrostków kolczystych kręgów C 7 i Thl-12 oraz do więzadła nad-kolcowego (ligamentum supraspinatum). Włókna górne (część zstępująca) docho¬dzą do końca barkowego obojczyka; środkowe (część poprzeczna) do wyrostka bar¬kowego (acromion) i grzebienia łopatki (spina scapulae); dolne (część wstępująca) przechodzą nad trójkątem grzebienia (trigonum spinae) i dochodzą do części przy-środkowej górnej powierzchni grzebienia łopatki.
Czynność:
Część górna mięśnia dźwiga bark ku górze (ruch „powątpiewania"), zgina kręgo¬słup szyjny do tyłu. Część dolna opuszcza bark lub podnosi tułów do góry. Części górna i dolna podnoszą ramię ponad płaszczyznę poziomą. Cały mięsień cofa bar¬ki, zbliżając łopatki.
Unerwienie:
Gałąź zewnętrzna nerwu dodatkowego - XI nerw czaszkowy (ramus extemus nerui accessorii) oraz gałąź do mięśnia czworobocznego (ramus musculi trape-zii) ze splotu szyjnego.
2. Mięsień najszerszy grzbietu (musculus latissimus dorsi) - przyczepia się do wyrostków kolczystych kręgów Th5 lub Th6 do Th 12, L l-5 i grzebienia krzyżowe¬go pośrodkowego (crista sacralis mediana), do tylnej 1/3 wargi zewnętrznej grze¬bienia biodrowego (crista iliaca), do powierzchni zewnętrznej IX lub X-XII żebra, wchodząc między pasma mięśnia skośnego brzucha zewnętrznego oraz do dolnego kąta łopatki. Przyczep dalszy znajduje się na grzebieniu guzka mniejszego kości ra-miennej (crista tuberculi minoris humeri).
Czynność:
Przywodzi ramię, zgina, obraca do wewnątrz, jest pomocniczym mięśniem wydecho¬wym.
Unerwienie:
Nerw piersiowo-grzbietowy (neruus thoracodorsalis).
3. Mięsień równoległoboczny (musculus rhomboideus) - przyczepia się do dolnego odcinka więzadła karkowego (ligamentum nuchae), wyrostków kolczystych kręgów C6-7, Thl-4 i do więzadła nadkolcowego (ligamentum supraspinatum), do brzegu przyśrodkowego łopatki (na przestrzeni od trójkąta grzebienia do dolnego kąta). Między pęczkami piersiowymi i szyjnymi występuje szczelina dzieląca całość masy mięśnia na mięsień równoległoboczny większy i mniejszy (musculus rhombo¬ideus major et minor).

Czynność:
Pociąga łopatkę do góry i przyśrodkowo. Unerwienie:
Nerw grzbietowy łopatki (nervus dorsalis scapulae).
4. Mięsień dźwigacz łopatki (musculus levator scapulae) - przyczepia się do wyrostków poprzecznych kręgów Cl-C4 i do brzegu przyśrodkowego łopatki (margo medialis scapulae) - na odcinku od kąta górnego do trójkąta grzebienia.
Czynność:
Zgina kręgosłup szyjny do boku, przy obustronnym skurczu zgina kręgosłup szyj¬ny ku tyłowi, pociąga łopatkę do góry i przyśrodkowo.
Unerwienie:
Nerw grzbietowy łopatki (nervus dorsalis scapulae) oraz gałęzie ze splotu szyjne¬go.


MIĘŚNIE OBRĘCZY BARKOWEJ
(musculi cinguli membri superioris)
1. Mięsień naramienny (musculus deltoideus) - przyczepia się do końca bar¬kowego obojczyka, wyrostka barkowego łopatki i dolnej powierzchni grzebienia ło¬patki oraz do guzowatości naramiennej.
Czynność:
Część barkowa zgina i odwodzi ramię w stawie ramiennym; część obojczykowa obraca je do wewnątrz i przywodzi oraz zgina; część grzbietowa obraca na ze¬wnątrz, przywodzi i prostuje.
2. Mięsień nadgrzebieniowy (musculus supraspinatus) - przyczepia się do dołu nadgrzebieniowego (fossa supraspinata) i do guzka większego kości ramiennej oraz do torebki stawowej.
Czynność:
Odwodzi, obraca na zewnątrz oraz zgina kończynę w stawie ramiennym.
3. Mięsień podgrzebieniowy (musculus infraspinatus} - przyczepia się do 2/3 przyśrodkowych dołu podgrzebieniowego (fossa infraspinata) i do guzka więk¬szego kości ramiennej.
Czynność:
Obraca ramię na zewnątrz (szczególnie przy ramieniu obróconym do wewnątrz), przywodzi i zgina w stawie ramiennym (część dolna mięśnia).
4. Mięsień obły mniejszy (musculus teres minor) - przyczepia się na powierzch¬ni grzbietowej brzegu bocznego łopatki (margo lateralis scapulae) i do guzka więk¬szego kości ramiennej.
Czynność:
Obraca ramię na zewnątrz i przywodzi je w stawie ramiennym.
5. Mięsień obły większy (musculus teres major) - przyczepia się na powierzchni grzbietowej dolnego kąta łopatki i do grzebienia guzka mniejszego kości ramiennej.
Czynność:
Przywodzi i obraca ramię do wewnątrz, a także prostuje je w stawie ramiennym.
6. Mięsień podłopatkowy (musculus subscapularis) - przyczepia się do po¬wierzchni żebrowej łopatki oraz do guzka mniejszego kości ramiennej (częściowo do grzebienia guzka mniejszego). Czynność:
Obraca do wewnątrz i przywodzi ramię.
Unerwienie:
Nerwy podłopatkowe (nerui infrascapulares).
MIĘŚNIE RAMIENIA
(musculi brachii)
GRUPA PRZEDNIA MIĘŚNI RAMIENIA
Uwaga!!! Cala grupa przednia jest unerwiona przez nerw mięśniowo-skórny
(neruus musculocutaneus).
1. Mięsień kruczo-ramienny (musculus coracobrachialis)
Przyczepia się do wyrostka kruczego łopatki (processus coracoideus scapulae} oraz do 1/2 górnej powierzchni przedniej przyśrodkowej kości ramiennej. Czynność:
Zgina, przywodzi, obraca do wewnątrz lub na zewnątrz - w zależności od położenia
mięśnia - w stawie ramiennym.
2. Mięsień dwugłowy ramienia (musculus biceps brachii} Głowa długa (caput longum) przyczepia się do guzka nadpanewkowego łopatki (tuberculum supraglenoidale) i obrąbka stawowego (labrum glenoidale); głowa krótka (caput breve) przyczepia się do wyrostka kruczego łopatki. Przyczep dalszy znajduje się na guzowatości kości promieniowej (tuberositas radii), a część włókien przechodzi w rozcięgno przyczepiające się do powięzi łokciowej (aponeurosis mu¬sculi bicipitis brachii).
Czynność:
W stawie ramiennym zgina, ponadto głowa długa odwodzi i obraca do wewnątrz, a głowa krótka przywodzi; w stawie łokciowym cały mięsień zgina i odwraca przed¬ramię (najsilniej!!!), napina powięź przedramienia.
3. Mięsień ramienny (musculus brachialis}.
Rozpoczyna się na przegrodzie międzymięśniowej bocznej i przyśrodkowej (sep-tum intermusculare brachii mediale et laterale) oraz na przedniej powierzchni 1/2 dolnej kości ramiennej, dochodząc do guzowatości kości łokciowej (tuberositas ulnae).
Czynność:
Zgina przedramię w stawie łokciowym.
GRUPA TYLNA MIĘŚNI RAMIENIA
l. Mięsień trójgłowy ramienia (musculus triceps brachii) Głowa długa (caput longum) przyczepia się do guzka podpanewkowego łopatki; głowa boczna (caput laterale) do powierzchni tylnej kości ramiennej powyżej bruzdy
nerwu promieniowego (sulcus nerui radialis) i do przegrody międzymięśniowej bocznej; głowa przyśrodkowa (caput mediale) do powierzchni tylnej kości ramien-nej poniżej bruzdy nerwu promieniowego (sulcus nerui radialis}, do przegrody mię¬dzymięśniowej bocznej i przyśrodkowej; przyczep końcowy znajduje się na powierzchni tylnej wyrostka łokciowego kości łokciowej (olecranon).
Czynność:
Najsilniejszy prostownik w stawie łokciowym; głowa długa jest najsilniejszym prostownikiem ramienia w stawie ramiennym i bardzo silnym przywodzicielem.
2. Mięsień łokciowy (muscuhis anconeus).
Przyczepia się do nadkłykcia bocznego kości ramiennej, więzadła pobocznego pro¬mieniowego (ligamentum collaterale radiale) i górnego odcinka powierzchni tylnej trzonu kości łokciowej.
Czynność:
Prostuje w stawie łokciowym, zapobiega wpuklaniu się torebki stawowej.
Unerwienie:
Nerwy podłopatkowe (nervi infrascapulares), często nerw piersiowo-grzbieto-wy (nervus thoracodorsalis).

MIĘŚNIE PRZEDRAMIENIA
(musculi antebrachii)
Dzielimy je na trzy grupy: boczną, tylną i przednią.
GRUPA PRZEDNIA MIĘŚNI PRZEDRAMIENIA
Uwaga!!! Mięśnie grupy przedniej (z wyjątkiem mięśnia zginacza łokciowego nad¬garstka oraz dwóch głów strony łokciowej zginacza głębokiego palców) są uner¬wione przez gałęzie nerwu pośrodkowego (nerwus medianus). Mięśnie wymie¬nione w nawiasie są zaopatrzone przez gałęzie nerwu łokciowego (nervus ulnaris}.
W grupie przedniej wyróżnia się dwie warstwy mięśni, składające się z dwóch po¬kładów każda (inaczej - cztery warstwy).
Warstwa powierzchowna, pokład powierzchowny (lub warstwa pierwsza)
1. Mięsień nawrotny obły (musculus pronator teres)
Posiada dwie głowy: głowę ramienną, która rozpoczyna się na przegrodzie między-mięśniowej przyśrodkowej i nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej, oraz głowę łokciową, która przyczepia się do wyrostka dziobiastego; obie łączą się i dochodzą do powierzchni bocznej części środkowej kości promieniowej.
Czynność:
Zgina w stawie łokciowym oraz nawraca przedramię.
2. Mięsień zginacz promieniowy nadgarstka (rrmsculusjleccor carpi radialis) Przyczepia się do nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej i powięzi przedra¬mienia, a kończy się na podstawie II kości śródręcza.
Czynność:
Słabo zgina w stawie łokciowym; głównie zgina dłoniowo i odwodzi w stronę promie¬niową w stawie promieniowo-nadgarstkowym. Gdy ręka jest zgięta grzbietowo, a przedramię wyprostowane, nawraca je.
3. Mięsień dłoniowy długi (musculus palmaris longus) Przyczepia się do nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej i powięzi przedra¬mienia; kończy się w rozcięgnie dłoniowym.
Czynność:
Słabo zgina w stawie łokciowym i promieniowo-nadgarstkowym, słabo nawraca przedramię; napina rozcięgno dłoniowe (za jego pośrednictwem zgina stawy dłoni i stawy śródręczno-paliczkowe).
4. Mięsień zginacz łokciowy nadgarstka (musculiLS Jlexor carpi ulnaris) Posiada dwie głowy: ramienną i łokciową. Głowa ramienna rozpoczyna się na nad-kłykciu przyśrodkowym kości ramiennej i powięzi przedramienia. Głowa łokciowa przyczepia się do tylnej powierzchni wyrostka łokciowego kości łokciowej i brzegu tylnego kości łokciowej; ścięgno końcowe dochodzi do kości grochowatej.
Czynność:
Zgina i przywodzi w stawie promieniowo-nadgarstkowym. Uwaga!!! Unerwiony przez nerw łokciowy (neruus ulnaris).
Warstwa powierzchowna, pokład głęboki (lub warstwa druga)
l. Mięsień zginacz powierzchowny palców (musculus jlexor digitorum su-perficialis)
Ma dwie głowy: ramienno-łokciową (przyczepia się do nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej i wyrostka dziobiastego kości łokciowej) oraz promieniową (przycze¬pia się do powierzchni przedniej końca bliższego kości promieniowej); włókna mi꬜nia odchodzą od łuku ścięgnistego rozpiętego między obiema głowami. Mięsień po¬siada cztery brzuśce, z których wychodzą 4 ścięgna biegnące pod troczkiem zginaczy przez kanał nadgarstka, dochodząc do paliczka bliższego, dzielą się na dwie odnogi. Ścięgno rozdwajając się, tworzy szczelinę, przez którą przechodzi ścięgno zginacza głębokiego palców, dochodzące do paliczka środkowego - stąd nazwy: zginacz prze¬szywający i przeszyty (flexor perforans et perforatus), odpowiednio dla zginacza głębokiego i powierzchownego.
Czynność:
Słabo zgina w stawie łokciowym oraz zgina w stawie promieniowo-nadgarstko¬wym; zgina stawy ręki oraz przywodzi palce do palca środkowego.
Warstwa głęboka, pokład powierzchowny (lub warstwa trzecia)
1. Mięsień zginacz głęboki palców (musculus jlexor digitorum profundus) Rozpoczyna się na 2/3 górnych przedniej i przyśrodkowej powierzchni trzonu ko¬ści łokciowej oraz błonie międzykostnej przedramienia; kończy się na podstawach paliczków dalszych.
Czynność:
Zgina i przywodzi w stawie promieniowo-nadgarstkowym; zgina wszystkie stawy ręki (palców II-V).
Uwaga!!! Jest unerwiony podwójnie: przez nerw międzykostny przedni, będący gałęzią nerwu pośrodkowego, są unerwione dwa brzuśce od strony promienio¬wej (dla palców II i III); od strony łokciowej unerwia go nerw łokciowy (brzuśce dla palców IV i V).
2. Mięsień zginacz długi kciuka (musculus flexor pollicis longus) Przyczepia się do powierzchni przedniej kości promieniowej, błony międzykostnej przedramienia oraz nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej, dochodząc do pod¬stawy paliczka dalszego kciuka.
Czynność:
Zgina i odwodzi dłoń w stawie promieniowo-nadgarstkowym; zgina kciuk we wszyst¬kich jego stawach.
Unerwiony jest przez nerw międzykostny przedni (neruns interosseus ante-rior), będący gałęzią nerwu pośrodkowego.
Warstwa głęboka, pokład głęboki (lub warstwa czwarta)
l. Mięsień nawrotny czworoboczny (musculus pronator ąuadratus) Rozpościera się między 1/4 dolnymi przednich powierzchni kości promieniowej i łokciowej.

Mięśnie dłoni

stanowią trzy grupy
-mięśnie kłębu
-mięśnie kłębika
-mięśnie środkowe ręki

OKOLICA GRZBIETOWA PRZEDRAMIENIA
(regio dorsalis antebrachii)
GRUPA BOCZNA MIĘŚNI PRZEDRAMIENIA
Uwaga!!! Całą grupę boczną mięśni przedramienia unerwia nerw promieniowy. Grupa składa się z 4 mięśni rozpoczynających się na nadkłykciu bocznym kości ramiennej (u zarodka wspólny zawiązek tych mięśni jest unerwiany wyłącznie przez część tylną splotu ramiennego i leży na tylnej powierzchni). Następnie przesuwa się on na stronę przednią przedramienia i wstępuje na kość ramienną.
1. Mięsień ramienno-promieniowy (musculus brachioradialis) Przyczepia się do brzegu bocznego kości ramiennej w dolnym odcinku, do prze¬grody międzymięśniowej bocznej i kończy się tuż powyżej wyrostka rylcowatego kości promieniowej.
Czynność:
Zgina w stawie łokciowym; w zależności od położenia przedramienia odwraca lub na¬wraca. Jego brzeg przedni ku dołowi ogranicza bruzdę promieniową przedramienia.
2. Mięsień prostownik promieniowy nadgarstka długi (musculus eoctensor carpi radialis longus)
Przyczepia się do brzegu bocznego i nadkłykcia bocznego kości ramiennej, do przegrody międzymięśniowej bocznej i kończy się na powierzchni grzbietowej podsta¬wy II kości śródręcza.
Czynność:
Zgina w stawie łokciowym, nieco nawraca przedramię; silnie zgina grzbietowe i odwo¬dzi w stawie promieniowo-nadgarstkowym (jest antagonistą zginaczy palców).
3. Mięsień prostownik promieniowy nadgarstka krótki (musculus eocten-sor carpi radialis brevis)
Przyczepia się do nadkłykcia bocznego kości ramiennej i powięzi przedramienia i dochodzi do powierzchni grzbietowej podstawy III kości śródręcza.
Czynność:
Słabo zgina i nawraca w stawie łokciowym; prostuje i słabo odwodzi w stawie promie¬niowo-nadgarstkowym.
4. Mięsień odwracacz (musculus supinator)
Przyczepia się do grzebienia mięśnia odwracacza na kości łokciowej; do więzadła obrączkowego kości promieniowej; do więzadła pobocznego promieniowego i do nad¬kłykcia bocznego kości ramiennej. Jego włókna obejmują od tyłu 1/3 górną kości promieniowej i kończą się na powierzchni tylnej, bocznej i przedniej powyżej i poniżej guzowatości kości promieniowej.
Czynność:
Niezbyt silnie odwraca przedramię.
GRUPA TYLNA MIĘŚNI PRZEDRAMIENIA Uwaga!!! Całą grupę tylną unerwia gałąź głęboka nerwu promieniowego.
Gałąź głęboka nerwu promieniowego i naczynia międzykostne tylne dzielą grupę tylną na 2 warstwy: warstwę powierzchowną (rozpoczyna się na nadkłykciu bocz¬nym kości ramiennej), która składa się z trzech mięśni: mięśnia prostownika palców, prostownika palca małego i prostownika łokciowego nadgarstka; warstwę głęboką, zbudowaną z czterech mięśni: odwodziciela długiego kciuka, prostownika krótkiego kciuka, prostownika długiego kciuka i prostownika wskaziciela.
Warstwa powierzchowna:
1. Mięsień prostownik palców (musculus eoctensor digitorum) Rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym kości ramiennej, więzadle pobocznym promieniowym, więzadle obrączkowym kości promieniowej i powięzi przedramienia. Jego ścięgna kierują się na podstawy powierzchni grzbietowych paliczków bliższych palców i przechodzą w rozcięgno grzbietowe, które przyczepia się do podstaw palicz¬ków dalszych.
Czynność:
Słabo prostuje w stawie łokciowym, prostuje palce w stawach śródręczno-paliczko-wych; odwodzi palce (nie działa bezpośrednio na stawy międzypaliczkowe; jest to zarezerwowane dla mięśni glistowatych i międzykostnych). Jest najsilniejszym prostownikiem w stawie promieniowo-nadgarstkowym.
2. Mięsień prostownik palca małego (musculus extensor digiti minimi) Rozpoczyna się wspólnie z poprzednim, kończy się na powierzchni grzbietowej podstawy paliczka bliższego palca V, przechodząc w rozcięgno grzbietowe.
Czynność:
Bardzo słabo prostuje w stawie łokciowym, prostuje w stawie promieniowo-
-nadgarstkowym oraz stawach palca V.
3. Mięsień prostownik łokciowy nadgarstka (musculus eztensor carpi ulna-ris)
Przyczepia się do nadkłykcia bocznego kości ramiennej, więzadła pobocznego promieniowego, powięzi przedramienia i powierzchni tylnej kości łokciowej; kończąc się na podstawie V kości śródręcza.
Mięśnie warstwy głębokiej są pozostałością po tzw. wspólnym głębokim prostow¬niku palców, który u człowieka dzieli się na mięśnie zdążające do palca I i II.
Czynność:
Słabo prostuje w stawie łokciowym, prostuje i przywodzi w stawie promieniowo-
-nadgarstkowym.
Warstwa głęboka:
4. Mięsień odwodziciel długi kciuka (muscidus abductor pollicis tongus)
Przyczepia się do powierzchni tylnej kości łokciowej, do błony międzykostnej i po¬wierzchni tylnej kości promieniowej; dochodzi do podstawy I kości śródręcza, część ścięgna dochodzi do kości czworobocznej większej; częściowo łączy się ze ścięgnem prostownika krótkiego kciuka i wreszcie przechodzi w brzusiec mięśnia odwodziciela krótkiego kciuka. Czynność:
W stawie promieniowo-nadgarstkowy m odwodzi, zgina dłoniowo. Odwodzi
i odprowadza kciuk w stawie nadgarstkowo-śródręcznym I.

5. Mięsień prostownik krótki kciuka (musculus eoctensor pollicis brevis) Przyczepia się do błony międzykostnej, powierzchni tylnej kości promieniowej i do¬chodzi do podstawy paliczka bliższego kciuka.
Czynność:
Prostuje kciuk w stawie śródręczno-paliczkowym. Odwodzi kciuk i dłoń.
6. Mięsień prostownik długi kciuka (musculus eoctensor pollicis longus} Rozpoczyna się na 1/3 środkowej tylnej powierzchni kości łokciowej i błonie mię¬dzykostnej przedramienia i dochodzi do podstawy paliczka dalszego kciuka. Czynność:
Słaby prostownik stawu promieniowo-nadgarstkowego; prostuje kciuk we wszyst¬kich jego stawach; przywodzi kciuk, współpracując z mięśniem międzykostnym grzbietowym I.

7. Mięsień prostownik wskaziciela (musculus eztensor indicis) Rozpoczyna się na powierzchni tylnej kości łokciowej i błonie międzykostnej przed¬ramienia poniżej przyczepił mięśnia prostownika długiego kciuka; łączy się ze ścię¬gnem dla wskaziciela od prostownika palców i kończy w rozcięgnie grzbietowym wskaziciela.
Czynność:
Prostuje wskaziciel; w stawie promieniowo-nadgarstkowym prostuje i odwodzi w stronę promieniową.
Po stronie grzbietowej na nadgarstku powstaje troczek prostowników (tzw. liga-mentum carpi dorsale}. Biegnie on z bocznej powierzchni kości promieniowej do wyrostka rylcowatego kości łokciowej, do kości grochowatej i kości trójgranistej. Od tego troczka w głąb przedramienia odchodzą przegrody tworzące przedziały włókni-sto-kostne, tzw. przedziały prostowników. Ścięgna mięśni przechodzące w kanałach są otoczone przez pochewki maziowe ścięgien.

MIĘŚNIE MIEDNICY
Mięśnie miednicy dzieli się na zewnętrzne i wewnętrzne. Do mięśni wewnętrz¬nych należy mięsień biodrowo-lędźwiowy (musculus iliopsoas). Składa się on z mi꬜nia lędźwiowego większego (musculus psoas major), mięśnia lędźwiowego mniej¬szego (musculus psoas minor) i mięśnia biodrowego (musculus iliacus).
1. Mięsień biodrowy (musculus iliacus)
Leży w dole biodrowym na przestrzeni od grzebienia biodrowego do obu kolców biodrowych przednich i kresy granicznej; kończy się wspólnym ścięgnem na krętarzu mniejszym.
2. Mięsień lędźwiowy większy (musculus psoas major) Zbudowany jest z dwóch warstw: powierzchownej, która przyczepia się do po¬wierzchni bocznych trzonów kręgów Thl2-L4, a warstwa głęboka przyczepia się do wyrostków żebrowych kręgów L1-L5 (pomiędzy obu warstwami znajduje się część splotu lędźwiowego). Wspólnie z mięśniem biodrowym przyczepia się do krętarza mniejszego.
3. Mięsień lędźwiowy mniejszy (musculus psoas minor) Rozpoczyna się na trzonach kręgów Thl2 i LI; jego włókna wytwarzają ścięgno kończące się w powięzi biodrowej.
Unerwienie:
Wszystkie trzy składowe są unerwione ruchowo przez gałęzie krótkie ze splotu lędźwiowego oraz gałęzie nerwu udowego (nerous femoralis).
Czynność:
Mięsień biodrowo-lędźwiowy silnie zgina staw biodrowy, przywodzi i obraca na zewnątrz; jednostronny skurcz zgina kręgosłup lędźwiowy do boku, współpracując z mięśniami skośnymi tej samej strony. Przy ustalonych kończynach dolnych lub w położeniu na plecach, mięśnie obu stron współpracują z mięśniami prostymi brzucha przy podnoszeniu kończyny dolnej lub zgięciu tułowia do przodu. Mięsień lędźwiowy mniejszy napina powięź biodrową i łuk biodrowo-grzebieniowy (arcus iliopectineus), chroniąc nerw udowy przed uciskiem.
Mięśnie zewnętrzne miednicy układają się w trzy warstwy:
Warstwa powierzchowna - mięsień pośladkowy wielki (musculus gluteus maocimus) i mięsień napinacz powięzi szerokiej (musculus tensor fasciae latae).
Warstwa środkowa - mięsień pośladkowy średni (musculus gluteus medius) i mały (musculus gluteus minimus).
Warstwa najgłębsza - mięsień gruszkowaty (musculus piriformis), mięśnie bliźniacze (musculi gemelli), mięsień zasłaniacz wewnętrzny (musculus obturator internus), mięsień zasłaniacz zewnętrzny (musculus obturator extemus) i mięsień czworoboczny uda (musculus ąuadratus femoris).
1. Mięsień pośladkowy wielki (musculus gluteus maocimus) Przyczepia się do powięzi piersiowo-lędźwiowej (faseta thoracolumbalis), po¬wierzchni pośladkowej talerza kości biodrowej, brzegu bocznego kości krzyżowej i gu-zicznej i więzadła krzyżowo-guzowego (ligamentum sacrotuberale). Włókna części górnej przechodzą szeroką blaszką ścięgnistą ponad krętarzem większym i kończą się w paśmie biodrowo-piszczelowym (tractus ilwtibialis). Włókna części dolnej docho¬dzą do guzowatości pośladkowej (tuberositos glutea).
Czynność:
Utrzymuje postawę pionową podczas stania. W stawie biodrowym jest najsilniej¬szym prostownikiem uda, obraca je na zewnątrz i przywodzi. Poprzez przyczep powięziowy odwodzi udo. W stawie kolanowym dzięki pasmu biodro wo-piszczelo-wemu prostuje.
Unerwienie:
Nerw pośladkowy dolny (nervus gluteus inferiar).
2. Mięsień napinacz powięzi szerokiej (musculus tensor fasciae latae) Rozpoczyna się na stronie bocznej kolca biodrowego przedniego górnego i w po¬więzi pośladkowej; jego włókna przechodzą w pasmo biodrowo-piszczelowe (tractus iliotibialis).
Czynność:
W stawie kolanowym ustala pozycję wyprostowaną, natomiast zgięty staw zgina jeszcze bardziej. W stawie biodrowym odwodzi udo i obraca je do wewnątrz. Unerwienie:
Nerw pośladkowy górny (nervus gluteus superior).
3. Mięsień pośladkowy średni (musculus gluteus medius)
Przyczepia się do powierzchni pośladkowej talerza kości biodrowej (między kresą
pośladkową przednią i tylną) i do powierzchni bocznej krętarza większego w pobliżu
jego wierzchołka.
4. Mięsień pośladkowy mały (musculus gluteus minimus) Przyczepia się do powierzchni pośladkowej talerza kości biodrowej między kresą pośladkową przednią i dolną i dochodzi do powierzchni przedniej krętarza większego.
Czynność:
Części przednie obu mięśni zginają udo w stawie biodrowym, części tylne prostują. Części przednie obracają do wewnątrz, części tylne obracają na zewnątrz i odwo¬dzą, powodiyąc rozkrok. Unerwienie obu mięśni: Nerw pośladkowy górny.
5. Mięsień gruszko waty (musculus piriformis)

Przyczepia się do powierzchni miednicznej kości krzyżowej w otoczeniu otworów krzyżowych miednicznych n do IV; włókna dochodzą do strony przyśrodkowej wierz¬chołka krętarza większego.


6. Mięsień zasłaniacz wewnętrzny (musculus obturator internus) Rozpoczyna się na powierzchni wewnętrznej błony zasłonowej i kości miednicy w otoczeniu otworu zasłonowego; włókna biegną do otworu kulszowego mniejszego, zawracają pod kątem prostym i kończą się w dole krętarzowym.
7. Mięśnie bliźniacze (muscuLi gemelii superior et wferior) Górny przyczepia się do kolca kuJszowego, dolny - do górnego brzegu guza kul¬szowego; kończą się w dole krętarzowym kości udowej.
8. Mięsień czworoboczny uda (musculus quadratus femoris) Odchodzi od brzegu bocznego guza kulszowego i dochodzi do grzebienia między-krętarzowego kości udowej.
Czynność:
Wszystkie ww. mięśnie (5-8) w stawie biodrowym przywodzą, obracają na ze¬wnątrz i prosttuą.
Unerwienie:
Gałęzie krótkie ze splotu krzyżowego.
9. Mięsień zasłaniacz zewnętrzny (musculus obturator eoctemus) Przyczepia się do powierzchni zewnętrznej błony zasłonowej i dochodzi do dołu
krętarzowego.
Czynność:
Jak wyżej.
Unerwienie:
Gałąź tylna nerwu zasłonowego.

GRUPA PRZEDNIA MIĘŚNI UDA
1. Mięsień krawiecki (musculus sartorius)
Rozpoczynając się na kolcu biodrowym przednim górnym, biegnie po przedniej powierzchni uda w dół i przyśrodkowo, do tylu od kłykcia przyśrodkowego kości udo¬wej. Kończy się on na powierzchni przyśrodkowej trzonu piszczeli, poniżej oraz przy¬środkowo od guzowatości piszczeli. Ścięgno tego mięśnia wchodzi w skład gęsiej sto¬py powierzchownej (pes anserinus superficialis}.
Unerwienie:
Gałęzie nerwu udowego.
Czynność:
W stawie biodrowym zgina, odwodzi i obraca na zewnątrz; w stawie kolanowym zgina i obraca do wewnątrz (sumarycznie: zakładanie nogi na nogę).
2. Mięsień czworoglowy uda (musculus gitadriceps femoris) Ma cztery głowy:
• Mięsień prosty uda (musculus rectus femoris) przyczepia się do kolca bio¬drowego przedniego dolnego oraz do górnego brzegu panewki i dochodzi do wspólnego ścięgna.
• Mięsień obszerny przyśrodkowy (musculus vastus medialis) - do wargi przyśrodkowej kresy chropawej, aż do wysokości linii międzykrętarzowej i do¬chodzi do wspólnego ścięgna.
• Mięsień obszerny pośredni (musculus vastus irUermedius) - do przedniej powierzchni trzonu kości udowej, obejmiyąc 2/3 górne jej przedniej powierzchni oraz do kresy międzykrętarzowej, a następnie do wspólnego ścięgna.
• Mięsień obszerny boczny (musculus vastus lateralis) - do wargi bocznej kresy chropawej, do bocznej powierzchni krętarza większego (trochanter ma¬jor), do części bocznej kresy międzykrętarzowej (linea intertrochanterica) i do przegrody międzymięśniowej bocznej.
Wspólne ścięgno dochodzi do guzowatości piszczeli. W obrębie tego ścięgna jest zlokalizowana rzepka (od niej odchodzi więzadło rzepki). Unerwienie:
Gałęzie nerwu udowego. Czynność:
Mięsień prosty uda zgina udo w stawie biodrowym; cały mięsień czworogłowy uda prosttye staw kolanowy.
3. Mięsień stawowy kolana (musculus articularis genus)
Przyczepia się do przedniej powierzchni trzonu kości udowej przy jej końcu dol¬nym, kilkoma pasmami dochodzi do błony maziowej torebki stawowej. Unerwienie:
Gałęzie nerwu udowego. Czynność:
Zapobiega wpuklaniu torebki do stawu przez jej napinanie.

GRUPA PRZYŚRODKOWA MIĘŚNI UDA
1. Mięsień grzebieniowy (musculus pectineus)
Przyczepia się do guzka łonowego (tuberculumpubicum), grzebienia kości łono¬wej (pecten ossispubis) oraz do kresy grzebieniowej (linea pectinea).
Unerwienie:
Gałęzie nerwu udowego i gałąź przednia nerwu zasłonowego. Czynność:
Przywodzi, zgina i obraca na zewnątrz udo w stawie biodrowym, współdziałając w ruchu zakładania nogi na nogę.
2. Mięsień smukły (musculus graciUis)
Przyczepia się do gałęzi dolnej kości łonowej i gałęzi kości kulszowej. Wraz z mi꬜niem krawieckim i półścięgnistym wytwarza gęsią stopę powierzchowną, kończąc się na powierzchni przyśrodkowej trzonu piszczeli, poniżej i przyśrodkowo od guzowato¬ści piszczeli. Unerwienie:
Gałąź przednia nerwu zasłonowego. Czynność:
Przywodzi, prostuje i słabo obraca na zewnątrz udo w stawie biodrowym; zgina
i słabo obraca do wewnątrz podudzie w stawie kolanowym.
3. Mięsień przywodzicie! długi (musculus adductor longus) Rozpoczyna się na przedniej powierzchni obu gałęzi kości łonowej i dochodzi do 1/3 części środkowej wargi przyśrodkowej kresy chropawej.
Unerwienie:
Gałąź przednia nerwu zasłonowego. Czynność:
Wstawię biodrowym przywodzi, zgina udo i nieznacznie obraca je na zewnątrz.
4. Mięsień przywodzicie! krótki (musculus adductor brevis) O ile poprzednie trzy mięśnie tworzyły warstwę powierzchowną tej grupy, o tyle mięsień przywodziciel krótki tworzy warstwę środkową. Przyczepia się do przedniej powierzchni gałęzi dolnej kości łonowej i do górnej 1/3 części wargi przyśrodkowej kresy chropawej.
Unerwienie:
Gałąź przednia nerwu zasłonowego.
Czynność:
W stawie biodrowym przywodzi udo, zgina je i obraca na zewnątrz (zakładając nogę na nogę).
5. Mięsień przywodziciel wielki (musculus adductor magnus)
Jest położony najgłębiej. Przyjmuje kształt trójkąta, wierzchołkiem skierowanego
GRUPA PRZYŚRODKOWA MIĘŚNI UDA
1. Mięsień grzebieniowy (musculus pectineus)
Przyczepia się do guzka łonowego (tuberculumpubicum), grzebienia kości łono¬wej (pecten ossispubis) oraz do kresy grzebieniowej (linea pectinea).
Unerwienie:
Gałęzie nerwu udowego i gałąź przednia nerwu zasłonowego. Czynność:
Przywodzi, zgina i obraca na zewnątrz udo w stawie biodrowym, współdziałając w ruchu zakładania nogi na nogę.
2. Mięsień smukły (musculus gracillis)
Przyczepia się do gałęzi dolnej kości łonowej i gałęzi kości kulszowej. Wraz z mi꬜niem krawieckim i półścięgnistym wytwarza gęsią stopę powierzchowną, kończąc się na powierzchni przyśrodkowej trzonu piszczeli, poniżej i przyśrodkowo od guzowato¬ści piszczeli. Unerwienie:
Gałąź przednia nerwu zasłonowego. Czynność:
Przywodzi, prostuje i słabo obraca na zewnątrz udo w stawie biodrowym; zgina
i słabo obraca do wewnątrz podudzie w stawie kolanowym.
3. Mięsień przywodzicie! długi (musculus adductor longus) Rozpoczyna się na przedniej powierzchni obu gałęzi kości łonowej i dochodzi do 1/3 części środkowej wargi przyśrodkowej kresy chropawej.
Unerwienie:
Gałąź przednia nerwu zasłonowego. Czynność:
Wstawię biodrowym przywodzi, zgina udo i nieznacznie obraca je na zewnątrz.
4. Mięsień przywodzicie! krótki (musculus adductor brevis) O ile poprzednie trzy mięśnie tworzyły warstwę powierzchowną tej grupy, o tyle mięsień przywodziciel krótki tworzy warstwę środkową. Przyczepia się do przedniej powierzchni gałęzi dolnej kości łonowej i do górnej 1/3 części wargi przyśrodkowej kresy chropawej.
Unerwienie:
Gałąź przednia nerwu zasłonowego.
Czynność:
W stawie biodrowym przywodzi udo, zgina je i obraca na zewnątrz (zakładając nogę na nogę).
5. Mięsień przywodziciel wielki (musculus adductor magnus)
Jest położony najgłębiej. Przyjmuje kształt trójkąta, wierzchołkiem skierowanego do kości kulszowej i łonowej, zaś podstawą do kresy chropawej (aż do nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej). Rozpoczyna się na przedniej powierzchni gałęzi dol¬nej kości tonowej i gaięzi kości kulszowej oraz na stronie bocznej guza kulszowego. Linia przyczepów początkowych tworzy tuk otaczający od dołu otwór zasłoniony (za¬słonowy). Włókna górne biegną prawie poziomo do górnej 1/3 części wargi przy-środkowej kresy chropawej [często stanowią oddzielną część i tworzą tzw. mięsień przywodziciel najmniejszy (musculus adductor minimus)]. Włókna środkowe, biegnąc skośnie oraz w dół i przyśrodkowo, dochodzą do wargi przyśrodkowej kresy chropawej poniżej włókien górnych. Włókna dolne tworzą samodzielny brzusiec przy¬czepiający się do guzka przywodzicieli (tuberculum adductorium).
Czynność:
Przywodzi udo w stawie biodrowym; część przyczepiająca się do kresy chropawej -obraca udo na zewnątrz; część przyczepiająca się do nadkłykcia przyśrodkowego -obraca je do wewnątrz (z położenia odwróconego). Prostuje staw biodrowy lub nieznacznie go zgina.
Unerwienie:
Gałąź tylna nerwu zasłonowego i nerw piszczelowy (składnik piszczelowy nerwu kulszowego).

GRUPA TYLNA MIĘSNI UDA
W skład tej grupy wchodzą trzy mięśnie:
1. Mięsień półścięgnisty (musculus semitendinosus}
Przyczepia się do tylnej powierzchni guza kulszowego; biegnie w dół, do tyłu i przy-środkowo od stawu kolanowego (a właściwie kłykcia przyśrodkowego kości udowej i piszczeli) i przyczepia się do powierzchni przyśrodkowej piszczeli poniżej oraz przy-środkowo od guzowatości piszczeli (tuberositas tibiae). Przyczep ten wchodzi w skład gęsiej stopy powierzchownej (pes anserinus superficialis).
2. Mięsień półbłoniasty (miiscuLus semimembranosus)
Leży głębiej niż poprzednio omawiany, przyczepia się do tylnej powierzchni guza kulszowego, powyżej mięśnia półścięgnistego. Przyczep końcowy znajduje się na po¬wierzchni przyśrodkowej kłykcia przyśrodkowego piszczeli, tworząc trzy odnogi, tzw. gęsią stopę głęboką (pes anserinus profundus).
Unerwienie:
Oba wyżej wymienione mięśnie są unerwione przez składnik piszczelowy nerwu kulszowego.
Czynność:
W stawie biodrowym prostują udo i przywodzą je. W stawie kolanowym zginają podudzie, a przy zgiętym kolanie obracają do wewnątrz (zgiętym kolanie - ale nie w pozycji ekstremalnej, tzn. nie w maksymalnym zgięciu, kiedy pięta dotyka po¬śladków). Pierwszy z omawianych mięśni jest silniejszy od drugiego.
3. Mięsień dwugłowy uda (musculus biceps femoris)
Głowa długa przyczepia się do tylnej powierzchni guza kulszowego, do boku od miejsca odejścia mięśnia półścięgnistego. Biegnie bocznie i w dół na boczną stronę tylnej powierzchni uda, gdzie łącząc się z jego głową krótką (przyczepia się do wargi bocznej kresy chropawej w jej 1/3 środkowej), dochodzi do głowy strzałki. Unerwienie:
Głowa długa - przez składnik piszczelowy nerwu kulszowego, głowa krótka przez
składnik strzałkowy nerwu kulszowego.
Czynność:
Głowa długa prostuje i przywodzi udo w stawie biodrowym, obie głowy działają na staw kolanowy - zginają i obracają na zewnątrz.

GRUPA TYLNA MIĘŚNI PODUDZIA
Zbudowana jest z dwóch warstw - powierzchownej i głębokiej.
Warstwa powierzchowna:
1. Mięsień brzuchaty łydki (musculus gastrocnemius)
Rozpoczyna się na powierzchni podkolanowej kości udowej oraz na tylnej powierzch¬ni torebki stawowej stawu kolanowego; głowa boczna - powyżej kłykcia bocznego, głowa przyśrodkowa - powyżej kłykcia przyśrodkowego. W 1/3 dolnej goleni brzusiec przechodzi w ścięgno łączące się ze ścięgnem mięśnia płaszczkowatego (musculus soleus). Wspólnie tworzą ścięgno piętowe, inaczej zwane ścięgnem Achillesa (tendo calcaneus s. lendo Achillis), które kończy się na guzie piętowym (tuber calcanei).
Unerwienie:
Nerw piszczelowy.
2. Mięsień płaszczkowaty (musculus soleus)
Rozpoczyna się na powierzchni tylnej głowy strzałki (1/4 górnej części tylnej po¬wierzchni tej kości), na łuku ścięgnistym rozpiętym między kością piszczelową a strzałką (arcus lendineus musculi solei), na kresie mięśnia płaszczkowatego (linea muscu-li solei) oraz nieco poniżej kresy, na tylnej powierzchni piszczeli. Dochodzi do ścię¬gna piętowego, które, jak podano powyżej, przyczepia się do guza piętowego.
Unerwienie:
Nerw piszczelowy.
Czynność:
Mięsień trójgłowy łydki (musculus triceps surae: musculus gastrocnemius + musculus soleus) najsilniej zgina stopę podeszwowo i odwraca. Mięsień brzucha¬ty łydki zgina staw kolanowy; ponadto głowa przyśrodkowa obraca na zewnątrz, a głowa boczna obraca do wewnątrz.
3. Mięsień podeszwo wy (musculus plantaris)
Przyczepia się do powierzchni podkolanowej kości udowej, powyżej kłykcia bocz¬nego i do tylnej powierzchni torebki stawu kolanowego. Bardzo dlugie i cienkie ścię¬gno biegnie w dół oraz przyśrodkowo pomiędzy pierwszym i drugim mięśniem war¬stwy powierzchownej. Kończy się wraz ze ścięgnem piętowym lub na guzie piętowym tuż obok. Czasem część włókien dochodzi do rozcięgna podeszwowego (aponeurosis plantaris),
Unerwienie:
Nerw piszczelowy.
Czynność:
Napina torebkę stawu kolanowego lub czasem napina rozcięgno podeszwowe.
Warstwa głęboka grupy tylnej mięśni podudzia:
l. Mięsień podkolanowy (muscuius popliteus)
Przyczepia się do rowka podkolanowego (sulcus popliteus), na ścianie tylnej to¬rebki stawu kolanowego oraz do powierzchni tylnej piszczeli powyżej kresy mięśnia płaszczkowatego (linea musculi solei).
Unerwienie:
Nerw piszczelowy.

Czynność:
Rozpoczyna zgięcie stawu kolanowego, obraca do wewnątrz i napina torebkę stawu.
2. Mięsień zginacz diugi palców (musculus Jlezor digitorum Longus) Rozpoczyna się na tylnej powierzchni piszczeli poniżej kresy mięśnia płaszczkowa-tego, przyczepiając się do blaszki głębokiej powięzi goleni pokrywającej mięsień pisz¬czelowy tylny i do tuku ścięgnistego mięśnia płaszczkowatego. Dzieląc się na 4 ścię¬gna do palców II-V, dochodzi do powierzchni podeszwowych paliczków dalszych pal¬ców stopy.
Unerwienie:
Nerw piszczelowy.
Czynność:
Zgina palce stopy we wszystkich stawach, zgina podeszwowo stopę i ją odwraca, wzmacnia wysklepienie podłużne stopy.
3. Mięsień piszczelowy tylny (musculus tibialis posterior) Rozpoczyna się na tylnej powierzchni górnej części błony międzykostnej i przyle¬gających częściach kości strzałkowej i piszczelowej oraz blaszce głębokiej powięzi goleni. Jego ścięgno przyczepia się do guzowatości kości łódkowatej i kości klinowa¬tej przyśrodkowej (wysyła także włókna ścięgniste do kości klinowatych: pośredniej i bocznej oraz do kości śródstopia II, in i IV, kości sześciennej i kości piętowej).
Unerwienie:
Nerw piszczelowy.
Czynność:
Odwraca stopę, słabo zgina podeszwowo, wzmacnia wysklepienie poprzeczne sto¬py, uzupełniając wraz z mięśniem strzałkowym krótkim strzemię ścięgniste stopy (utworzone przez mięsień strzałkowy długi i mięsień piszczelowy przedni).
4. Mięsień zginacz długi palucha (musculus Jlezor hallucis longus) Rozpoczyna się na środkowych 2/4 tylnej powierzchni strzałki, na przegrodzie mię-
dzymięśniowej tylnej goleni oraz na blaszce głębokiej powięzi goleni. Kończy się na
podstawie paliczka dalszego palucha.
Unerwienie:
Nerw piszczelowy.
Czynność:
Zgina podeszwowo stopę, odwraca, wzmacnia wysklepienie podłużne stopy.

MIĘŚNIE GRUPY PRZEDNIEJ PODUDZIA
1. Mięsień piszczelowy przedni (musculus tibialis anterior) Rozpoczyna się na kłykciu bocznym i górnych 2/3 bocznej powierzchni piszczeli, górnych 2/3 błony międzykostnej i powięzi goleni; kończy się na powierzchni pode-szwowej kości klinowatej przyśrodkowej i powierzchni podeszwowej podstawy I kości śródstopia.
Unerwienie:
Nerw strzałkowy głęboki (nerwis peroneus profundus). Czynność:
Zgina grzbietowe i odwraca stopę, utrzymuje wysklepienie podłużne stopy.
2. Mięsień prostownik długi palców i mięsień strzałkowy trzeci (musculus extensor digilorum Longus et musculus peroneus tertius)
Rozpoczynają się na kłykciu bocznym piszczeli, na głowie i brzegu przednim strzał¬ki, przegrodzie międzymięśniowej przedniej goleni, błonie międzykostnej oraz po¬wierzchni wewnętrznej powięzi goleni; prostownik długi palców kończy się czterema ścięgnami, które wraz ze ścięgnami prostownika krótkiego palców kończą się w roz-cięgnach grzbietowych palców D-V. Mięsień strzałkowy trzeci kończy się na powierzchni grzbietowej podstawy V kości śródstopia. Unerwienie:
Nerw strzałkowy głęboki. Czynność:
Zginają grzbietowe i nawracają stopę.
3. Mięsień prostownik długi palucha (musculus eoctensor haJlucis longus)
Rozpoczyna się na środkowej części powierzchni przyśrodkowej strzałki i przyle¬gającym odcinku błony międzykostnej. Kończy się na powierzchni grzbietowej pod¬stawy dalszego paliczka palucha. Unerwienie:
Nerw strzałkowy głęboki. Czynność:
Zgina grzbietowe, nawraca lub odwraca stopę, prostuje paluch.

MIĘŚNIE GRUPY BOCZNEJ PODUDZIA
l. Mięsień strzałkowy długi (muscuLus peroneus Longus) Część górna rozpoczyna się na kłykciu bocznym piszczeli, torebce stawu piszczelo-wo-strzalkowego i głowie strzałki. Część dolna rozpoczyna się poniżej głowy kości strzał¬kowej, na przegrodzie międzymięśniowej goleni przedniej i tylnej oraz na powięzi gole¬ni. Kończy się na kości klinowatej przyśrodkowej i guzowatości I kości śródstopia.

Unerwienie:
Nerw strzałkowy powierzchowny (neruus peroneus superfidalis). Czynność:
Nawraca i zgina podeszwowo stopę, wzmacnia wysklepienie poprzeczne stopy.
2. Mięsień strzałkowy krótki (musculus peroneus brevis) Rozpoczyna się na środkowej 1/3 powierzchni bocznej strzałki i przegrodach mię-dzymięśniowych goleni: przedniej i tylnej. Kończy się na guzowatości V kości śródsto¬pia.
Unerwienie:
Nerw strzałkowy powierzchowny (nennts peroneus superficialis). Czynność:
Zgina stopę podeszwowo i nawraca.

MIĘŚNIE SZYI
(Musculi colli)
Wśród mięśni szyi wyróżniamy trzy grupy:
• powierzchowną;
• środkową (wszystkie mięśnie tej grupy są związane z kością gnykowaj;
• głęboką.
GRUPA POWIERZCHOWNA MIĘŚNI SZYI
• Mięsień szeroki szyi (ploty sma) - położony jest w okolicy przedniej i bocznej szyi tuż pod skórą.
Przyczep początkowy znajduje się w tkance podskórnej okolicy podobojczykowej na wysokości II/III żebra. W przyczepie końcowym wyróżniamy część boczną i przy-środkową. Włókna części bocznej dochodzą do powięzi przyuszniczej i żwaczowej twa¬rzy. Część przyśrodkowa dochodzi do kąta ust i tączy się z włóknami mięśnia obniża-cza wargi dolnej i mięśnia obniżacza kąta ust. Niektóre włókna dochodzą do żuchwy, na przestrzeni od guzka bródkowego do poziomu pierwszego zęba trzonowego.
Czynność:
Unosi skórę szyi z podłoża wraz tkanką podskórną, dzięki czemu zmniejsza ucisk na żyłę szyjną wewnętrzną, biegnącą tuż pod mięśniem. Pociąga kąty ust ku dołowi i bocznie, nadając twarzy wyraz strachu, gniewu.
Unerwienie:
Mięsień szeroki szyi jest zaopatrzony przez gałąź szyi nerwu twarzowego (ramus colli neruifacialis), która zespala się z gałęzią górną nerwu poprzecznego szyi (ze splotu szyjnego). Wspólnie tworzą pętlę szyjną powierzchowną (ansa cer-ińcalis su-perficialis).
• Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy (muscuLus sternocteidomasto-ideus*).
Głowa przyśrodkowa mięśnia przyczepia się do powierzchni przedniej rękojeści mostka, przykrywając częściowo staw mostkowo-obojczykowy. Głowa boczna przy¬czepia się do powierzchni górnej końca mostkowego obojczyka. Między obiema gło¬wami znajduje się niewielka trójkątna szczelina - dół nadobojczykowy mniejszy. Przy¬czep końcowy znajduje się na wyrostku sutkowatym kości skroniowej i bocznej części kresy karkowej górnej (linea nuchae superior).
Czynność:
Przy ustalonej klatce piersiowej, kurcząc się jednostronnie, zgina kręgosłup szyjny do boku i odwraca głowę w stronę przeciwległą, unosząc twarz ku górze. Przy skurczu obustronnym zgina kręgosłup szyjny do tyłu, unosząc twarz ku górze i wzmaga lordozę szyjną. Przy ustalonym i wyprostowanym w odcinku szyjnym kręgosłupie, kurcząc się

GRUPA ŚRODKOWA MIĘŚNI SZYI Mięśnie podgnykowe (musculi infrahyoidei]
Mięśnie podgnykowe (musculi infrahyoidei) w liczbie czterech, są ułożone w dwie warstwy:
• powierzchowną, zbudowaną z mięśnia mostkowo-gnykowego (musculus sterno-hyouteus) i mięśnia łopatkowo-gnykowego (musculus omohyoideus);
• głęboką, złożoną z mięśnia mostkowo-tarczowego (musculus sternothyroideus) i mięśnia tarczowo-gnykowego (musculus thyrokyoideus).
1. Mięsień mostkowo-gnykowy (musculus stemohyoideus).
Przyczepia się do powierzchni tylnej rękojeści mostka, stawu mostkowo-obojczy-kowego i do końca mostkowego obojczyka. Kończy się na trzonie kości gnykowej przy-środkowo od przyczepu mięśnia topatkowo-gnykowego.
2. Mięsień łopatkowo-gnykowy (muscidus omohycńdftus) posiada w części środ¬kowej ścięgno pośrednie, które dzieli mięsień na brzusiec dolny i górny.
Przyczepia się do części bocznej brzegu górnego łopatki i do więzadła poprzeczne¬go łopatki, sięgając do podstawy wyrostka kruczego łopatki. Przyczep końcowy znaj¬duje się na trzonie kości gnykowej, do boku od przyczepu mięśnia mostkowo-gnyko¬wego.
3. Mięsień mostkowo-tarczowy (musculus sternothyroidfrus').
Przyczep początkowy znajduje się na powierzchni tylnej rękojeści mostka i chrząst¬ki I żebra, nieco poniżej przyczepu mięśnia mostkowo-gnykowego. Przyczep końcowy znajduje się na kresie skośnej chrząstki tarczowatej krtani.
4. Mięsień tarczowo-gnykowy (musculus thyrohyoideus).
Przyczep początkowy znajduje się na kresie skośnej chrząstki tarczowatej krtani. Przyczep końcowy leży na trzonie i rogach większych kości gnykowej, do tyłu od przy¬czepu mięśni mostkowo-gnykowego i łopatkowo-gnykowego.
Czynność:
Funkcja mięśni podgnykowych polega na ustaleniu położenia kości gnykowej. Sta¬je się ona wtedy punktem podparcia w pracy mięśni języka lub w czasie obniżania żuchwy.
Mięśnie mostkowo-gnykowy i łopatkowo-gnykowy obniżają kość gnykową. Mięsień łopatkowo-gnykowy napina blaszkę przedtchawiczą powięzi szyi, poszerzając światło żyły szyjnej wewnętrznej. Mięsień mostkowo-tarczowy obniża chrząstkę tarasowatą krtani, natomiast mięsień tarczowo-gnykowy unosi chrząstkę tarczo watą wraz z całą krtanią podczas połykania.
Unerwienie:
Mięśnie mostkowo-gnykowy, łopatkowo-gnykowy i mostkowo-tarczowy są zaopa¬trzone przez gałązki splotu szyjnego C1-C3 dochodzące drogą pętli szyjnej. Mięsień tarczowo-gnykowy jest unerwiony przez włókna od C1-C2, które przebiegają drogą nerwu pocUęzykowego (rutruus hypoylossus).


Mięśnie nadgnykowe (musculi suprahyoidei)
1. Mięsień dwubrzuścowy (rmisculus digostricus).
Zbudowany jest z dwóch brzuśców połączonych ścięgnem pośrednim. Przyczepia się brzuścem tylnym do wcięcia sutkowego kości skroniowej. Biegnie ku przodowi do kości gnykowej, przechodząc w ścięgno pośrednie, które przyczepia się do kości gny-kowej pętlą ścięgnistą. Brzusiec przedni rozpoczyna się ścięgnem pośrednim i kieru¬jąc się do przodu i ku górze, przyczepia się do dołu dwubrzuścowego żuchwy (fossa digastrica).
Czynność:
Przy ustalonej kości gnykowej mięsień dwubrzuścowy opuszcza żuchwę, natomiast przy ustalonej żuchwie podnosi kość gnykową.
Unerwienie:
Brzusiec przedni mięśnia dwubrzuścowego jest unerwiony przez nerw żuchwowo--gnykowy (nenrus myLohyoidfms) od nerwu zębodołowego dolnego. Brzusiec tylny jest zaopatrzony przez gałąź dwubrzuścową nerwu twarzowego (ramus digast-riciis neruijacialis).
2. Mięsień rylcowo-gnykowy (musculus stylohyoideus*). Przyczepia się do wyrostka rylcowatego kości skroniowej oraz do trzonu i rogów większych kości gnykowej.
Czynność:
Pociąga kość gnykową ku górze i ku tyłowi.
Unerwienie:
Mięsień rylcowo-gnykowy zaopatruje gałąź mięśnia rylcowo-gnykowego od gałęzi dwubrzuścowej nerwu twarzowego.
3. Mięsień żuchwowo-gnykowy (musculus mylohyoideus). Przyczepia się do kresy żuchwowo-gnykowej żuchwy oraz do szwu łącznotkanko-wego biegnącego od spojenia żuchwy do kości gnykowej.
Czynność:
Przy ustalonej kości gnykowej opuszcza żuchwę. Przy ustalonej żuchwie unosi kość gnykową i napina dno jamy ustnej, unosząc język.
Unerwienie:
Mięsień żuchwowo-gnykowy jest unerwiony przez nerw żuchwowo-gnykowy od nerwu zębodołowego dolnego.
4. Mięsień bródkowo-gnykowy (musculus geniohyoideuś).
Przyczepia się do kolca bródkowego żuchwy i powierzchni przedniej trzonu kości

GRUPA GŁĘBOKA MIĘŚNI SZYI
Wszystkie mięśnie tej grupy mają przyczepy początkowe na kręgosłupie. Wyróżnia się dwie podgrupy:
• boczną, która obejmuje mięśnie pochyle dochodzące do żeber;
• przyśrodkową, leżącą do przodu od kręgosłupa, która łączy się tylko z kręgami.
Mięśnie pochyłe (musculi scaleni)
1. Mięsień pochyły przedni (musculus scolenus anterior).
Rozpoczyna się trzema pasmami na guzkach przednich wyrostków poprzecznych od C3 do C6 i kończy na guzku mięśnia pochyłego przedniego na górnej powierzchni I żebra.
2. Mięsień pochyty środkowy (musculus scalemis mediuś).
Rozpoczyna się sześcioma lub siedmioma pasmami na brzegach bocznych bruzd nerwów rdzeniowych wyrostków poprzecznych kręgów Cl do C6. Dochodzi do I żebra do tyłu od bruzdy tętnicy podobojczykowej.
3. Mięsień pochyły tylny (musculus scatenus posterwr). Przyczepia się dwoma lub trzema pasmami do guzków tylnych wyrostków poprzecz¬nych kręgów C5, C6 i C7 oraz do powierzchni zewnętrznej II żebra.
4. Mięsień pochyły najmniejszy (musculus scalenus minimus). Jest mięśniem niestałym. Przyczepia się jednym lub dwoma pasmami do wyrost¬ków poprzecznych C6 i C 7 oraz zewnętrznej powierzchni II żebra.
Czynność 1-4:
Działając jednostronnie, pochylają kręgosłup w odcinku szyjnym do boku. Kurcząc się obustronnie, zginają kręgosłup szyjny do przodu. Przy ustalonym kręgosłupie, dźwi¬gają I i II żebro ku górze, są więc silnymi pomocniczymi mięśniami wdechowymi, szcze¬gólnie przy zgiętym ku tyłowi kręgosłupie szyjnym.
Unerwienie:
Mięśnie pochyłe są zaopatrzone przez gałęzie mięśniowe krótkie ze splotu szyjnego i ramiennego.


MIĘŚNIE GŁOWY
W głowie wyróżniamy trzy grupy mięśni:
1. Mięśnie wyrazowe, które charakteryzują się tym, iż „zakotwiczają" się przynaj¬mniej jednym swym przyczepem w tkance podskórnej.
2. Mięśnie żucia, które poruszają żuchwą. Przyczepiają się z jednej strony do żu¬chwy, a z drugiej do czaszki.
3. Mięśnie języka, mięśnie gałki ocznej, mięśnie narządu przedsionkowo-ślimako-wego (ukryte w głębi kości skroniowej).
MIĘŚNIE WYRAZOWE
1. Mięśnie sklepienia czaszki (mięsień naczaszny) (musculus epicraniuś):
• mięsień potyliczno-czołowy (musculus occipttofrontalis), ma dwa brzuśce: po¬tyliczny i czołowy;
• mięsień skroniowo-ciemieniowy (musculus temporoparietalis);
• czepiec ścięgnisty (tjalea aponeurotica), jest to wspólne ścięgno dla wyżej wy¬mienionych mięśni.
Mięsień potyliczno-czołowy (musculus ocdpitofrontalis) jest parzystym mi꬜niem, położonym tuż pod skórą, w tylnej części głowy. Jego brzusiec potyliczny (ven-ter occipitalis) rozpoczyna się na 2/3 bocznych kresy karkowej najwyższej (linea nuchae supremd), dochodząc do wyrostka sutkowatego. Jego włókna kończą się w czepcu ścięgnistym. Natomiast brzusiec czołowy (venterfrontalis) rozpoczyna się w skórze brwi oraz skórze pokrywającej gładziznę (glabetia). Na wysokości guzów czołowych (tubęr frontate) dochodzi do czepca ścięgnistego.
Mięsień skroniowo-ciemieniowy (musculus temporoparietalis) rozpoczyna się na czepcu ścięgnistym, a kończy na wewnętrznej powierzchni małżowiny usznej.
Czepiec ścięgnisty (fjal^a aponeurotica seu aporuntrosis epicranialis^jesŁ błoną ścięgnistą, która łączy się luźno z okostną. Bardzo ściśle łączy się ze skórą głowy.
Czynność:
Mięsień skroniowo-ciemieniowy jest mięśniem szczątkowym. Brzusiec czołowy mięśnia potyliczno-czołowego jest antagonistą mięśni: okrężnego oka, marszczącego brwi, podłużnego. Współpracuje z dźwigaczem powieki górnej, pociągając powiekę i brwi ku górze. Nadaje twarzy wyraz uwagi.
2. Mięśnie otoczenia szpary powiek:
• mięsień okrężny oka (musculus orbicularis ocutt), składający się z trzech części:
- oczodołowej (pars orbitals),
- powiekowej (pars palpebralis),
- łzowej (pars lacrimalis);
• mięsień marszczący brwi (musculus carrugator supercilii);
• mięsień podłużny (musculus procerus).

Mięsień okrężny oka (musculus orbicularis oculi) jest owalnym mięśniem uło¬żonym głównie w powiekach i ich otoczeniu. Część oczodołowa (pars orbitalis) roz¬poczyna się na wyrostku czołowym szczęki oraz grzebieniu łzowym przednim. Przy¬czepia się także do przedniej odnogi więzadła powiekowego przyśrodkowego. Włókna tej części mięśnia otaczają wejście do oczodołu, powracając do miejsca przyczepił. Część powiekowa rozpoczyna się na górnym lub dolnym brzegu więzadła powiekowe¬go przyśrodkowego, a kończy na więzadle powiekowym bocznym. Część ta pokrywa tarczki powiek, przytwierdzając je do brzegu bocznego wejścia do oczodołu. Część łzowa rozpoczyna się na grzebieniu łzowym tylnym kości łzowej i na woreczku łzo¬wym. Kończy się jako część rzęskowa (pars ciliaris) na wolnym brzegu powieki gór¬nej i dolnej, dochodząc do kąta bocznego oka. Czynność:
Część oczodołowa tego mięśnia silnie zamyka szparę powiek. Pociąga brwi w kie¬runku gładzizny, a także ku dołowi. Nadaje twarzy wyraz głębokiego zamyślenia. Część powiekowa powoduje spokojne zamykanie szpary powiek, a wraz z mięśniem dźwiga-czem powieki górnej sprawia, że mrugamy. Część łzowa obkurcza woreczek łzowy. Część rzęskowa przyciska wolny brzeg powieki do powierzchni gałki ocznej.
Mięsień marszczący brwi (musculus corrugator supercilii) rozpoczyna się na części nosowej kości czołowej i kończy w skórze, nieco powyżej brwi. Czynność:
Mięsień ten nadaje twarzy wyraz cierpienia, zniecierpliwienia lub złości.
Mięsień podłużny (musculus procerus) rozpoczyna się na kości nosowej, a koń¬czy w skórze gładzizny. Czynność:
Wraz z mięśniem marszczącym brwi nadaje twarzy wyraz groźny, agresywny.
3. Mięśnie otoczenia szpary ust:
• mięsień szeroki szyi (platijsma);
• mięsień obniżacz wargi dolnej (musculus depressor labii inferioris); 9 mięsień obniżacz kąta ust (musculus depressor anguli oris)\
• mięsień bródkowy (musculus mentalis);
• mięsień śmiechowy (musculus risorius);
• mięsień jarzmowy większy (musculus zygomalicus major)',
• mięsień jarzmowy mniejszy (musculus zijgomaticus minor);
• mięsień dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa (musculus leuator labii super**-ris alaecfue nasi);
• mięsień dźwigacz wargi górnej (musculus levator labii superioris);
• mięsień dźwigacz kąta ust (musculus levator anguli oris);
• mięsień policzkowy {musculus buccinator);
• mięsień okrężny ust (musculus orbicularis om).
Mięsień szeroki szyi (plati/sma) zaliczamy do tej grupy ze względu na kąta ust. Czynność:
Pociąga kąty ust skośnie ku dołowi, nadając twarzy wyraz płaczliwy.
Mięsień obniżacz wargi dolnej (musculus depressor Labii inferioris) rozpo¬czyna się na dolnym brzegu żuchwy, nieco do boku od guzka bródkowego. Wtókna kończą się w skórze wargi dolnej. Czynność:
Mięsień ten obniża wargę dolną, uwypukla i pogrubia.
Mięsień obniżacz kąta ust (musculus depressor anguli oris) przyczepia się do brzegu żuchwy (na odcinku między guzkiem bródkowym a pierwszym zębem trzono¬wym). Kończy się w kącie ust (w tzw. węźle mięśniowym kąta ust). Czynność:
Pociąga kąt ust ku dołowi i wygładza bruzdę nosowo-wargową. Nadaje twarzy wy¬raz smutku, cierpienia, niesmaku, przybicia.
Mięsień bródkowy (musculus mentalis} przyczepia się do żuchwy na wysokości skóry bródki (do łęków zębodołowych dolnych siekaczy i kła) i do skóry bródki. Czynność:
Podnosi uwypuklenie bródki i wargi dolnej. Nadaje twarzy wyraz nadąsany (u osób, którym się zbiera na płacz).
Mięsień śmiechowy (musculus risorius) przyczepia się do powięzi żwaczowej i przyuszniczej i kończy w węźle mięśniowym kąta ust. Czynność:
Poszerza szparę ust. Może wywoływać tzw. dołek śmiechowy.
Mięsień jarzmowy większy (musculus zygomaticus major) przyczepia się do powierzchni policzkowej kości jarzmowej i dochodzi do węzła mięśniowego kąta ust. Czynność:
Jest właściwym mięśniem śmiechu. W czasie skurczu pociąga kąt ust ku górze i bocz¬nie.
Mięsień jarzmowy mniejszy (musculus zygomaticus minor} przyczepia się do powierzchni policzkowej kości jarzmowej i kończy w skórze bruzdy nosowo-wargo-wej. Czynność:
Pociąga wargę górną ku górze i do boku. Pogłębia bruzdę nosowo-wargową.
Mięsień dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa (musculus levator labii supe-rioris alaeque nasi) przyczepia się do wyrostka czołowego szczęki. Kończy się w skórze wargi górnej, bruzdy nosowo-wargowej, skrzydła nosa oraz bocznego i tylnego obwo¬du nozdrzy. Czynność:
Rozwiera nozdrza oraz unosi wargę górną.
Mięsień dźwigacz wargi górnej (musculus levator labii superifjris) przycze¬pia się na brzegu podoczodołowym, powyżej otworu podoczodołowego. Kończy się w skórze bruzdy nosowo-wargowej, dochodząc do wargi górnej.
Czynność:
Unosi wargę górną, odsłaniając górne siekacze.
Mięsień dźwigacz kąta ust (musculus Uwator anguli oris) przyczepia się do dotu nadkłowego poniżej otworu podoczodołowego. Jego wiókna dochodzą do skóry i błony śluzowej okolicy kąta ust. Czynność:
Unosi kąt ust ku górze i przyśrodkowo.
Mięsień policzkowy (musculus buccinator) przyczepia się do wyrostka zębodo-łowego szczęki, biegnąc wzdłuż szwu skrzydłowo-żuchwowego (raphe pteryyoman-dibulare) oraz grzebienia policzkowego żuchwy. Dochodzi do błony śluzowej obu warg i kąta ust. Czynność:
Służy do wydmuchiwania powietrza z przedsionka jamy ustnej (mięsień trębaczy). Przyciska policzki do zębów. Poszerza szparę ust. Chroni błonę śluzową policzka przed wciśnięciem się między szereg zębów.
Mięsień okrężny ust (musculus orbicularis oris) rozpoczyna się w węźle mi꬜niowym kąta ust, a kończy w błonie śluzowej i skórze warg. Czynność:
Jest zwieraczem szpary ust, może wywijać wargi na zewnątrz (pocałunek, gwizdanie).
4. Mięśnie otoczenia nozdrzy:
• mięsień nosowy (musculus nasalis)}
• mięsień obniżacz przegrody (musculus depressor sepii).
Mięsień nosowy (musculus nasalis) przyczepia się na łękach zębodołowych gór¬nych kąta i bocznego siekacza, kończy się na grzbiecie nosa chrzestnego oraz na bocz¬nym i tylnym brzegu skrzydła nosa. Czynność:
Część skrzydłowa rozwiera nozdrza, natomiast część poprzeczna zwiera je.
Mięsień obniżacz przegrody (musculus depressor septi) rozpoczyna się na łęku zębodołowym górnego bocznego siekacza i kończy na tylnym brzegu skrzydła nosa oraz części błoniastej przegrody nosa. Czynność:
Pociąga ruchomą część nosa, zwierając nozdrza.
5. Mięśnie małżowiny usznej:
• mięsień uszny przedni (musculus auricularis arUerior);
• mięsień uszny górny (musculus auricularis superior);
• mięsień uszny tylny (musculus auricularis posterior).
Mięsień uszny przedni (musculus aricularis anterior) rozpoczyna się na czef>-
cu ścięgnistym i blaszce powierzchownej powięzi skroniowej. Kończy się na obrabia, małżowiny usznej.
Mięsień uszny górny (musculus auricuLaris superior} rozpoczyna się na czep¬cu ścięgnistym, a kończy na małżowinie na wysokości dołu trójkątnego.
Mięsień uszny tylny (musculus auricuLaris posterior) przyczepia się do wy¬rostka sutkowatego i kresy karkowej górnej. Kończy się na wyniosłości muszli małżo¬winy. Czynność:
Mięśnie małżowiny są z reguły mięśniami szczątkowymi. Pociągają małżowinę w jednoimiennym kierunku.