Powstania kozackie

Kozackie powstanie Chmielnickiego oraz inne powstania kozackie tego okresu.


Największy dylemat tej pracy to początek, bo tak naprawdę nie wiem od czego zacząć. Mógłbym krótko napisać o powstaniach, o Chmielnickim, ale myślę, że najlepiej będzie jak przytoczę kto to w ogóle byli Kozacy.
A więc Kozacy, była to grupa ludzi zamieszkująca niegdyś tereny Ukrainy i południowo-wschodnią Rosję. Utworzyła się w ciągu XV i XVI wieku z różnych klas społecznych, zwłaszcza chłopstwa. W Rzeczypospolitej i na terenie Rosji udało im się utworzyć swojski wolny stan składający się z ludzi uciekających w stepy na Zaporoże oraz tzw. ludzi „luźnych”. Nominalnie podlegali Rzeczypospolitej, w praktyce jednak byli wolnymi strzelcami.
Zajmowali się rybołówstwem, myślistwem i hodowlą. Wdawali się w konflikty z Tatarami i Turkami, przeciwko którym tworzyli watahy, tzn. oddziały zbrojne, początkowo obronne, potem ofensywne. Wielokrotnie zdarzało się, że ich wyprawy miały charakter typowo łupieżczy. Przed wyprawami organizowali tzw. kosz, czyli specjalny obóz, na którego czele stawał ataman koszowy, sprawujący w czasie danej wyprawy rządy absolutne. W czasie pokoju jego rządy ograniczała czarna rada, czyli ogólne zebranie wszystkich Kozaków i rada pułkowników.
Od początku XVI wieku władza Rzeczypospolitej oraz magnateria próbowała ściągnąć Kozaków, by służyli w wojsku. I rzeczywiście udało się to, bo w bukowińskiej wyprawie Jana Olbrachta w 1489 roku szeregi zasilili właśnie oni, głównie w charakterze przewodników albo zwiadowców. Dopiero w roku 1572 pojawiły się z inicjatywy Zygmunta Augusta regularne kozackie oddziały stworzone z tzw. Kozaków rejestrowych, czyli tych, którzy byli spisani imiennie i opłacani przez Rzeczpospolitą, ale formalnie podlegających swojemu dowódcy. Częste zmiany rejestrów doprowadziły m.in. do powstań kozackich. Kolejnym istotnym powodem było jawne dążenie Rzeczypospolitej do ograniczenia swobód i samodzielności Kozaków. Spowodowane było to m.in. tym, że wyprawiali się oni na tereny Tureckie by łupić, co mogło bardzo pogorszyć stosunki Polski z Turcją.
Cała ta napięta sytuacja doprowadziła do pierwszego kozackiego wystąpienia przeciwko Polsce. Oddziały kozackie pod wodzą K. Kosińskiego zostały stłumione przez nadworne wojska Ostrogskich i Wiśniowieckich. Na czele drugiej rewolty, która miała miejsce między 1591 a 1593, stanęli S. Nalewajko i A. Łoboda. Zamieszki objęły swym zasięgiem całą Ukrainę i znaczną część Białorusi. Również tym razem bunt został krwawo stłumiony przez wojska Żółkiewskiego.
W latach 20. XVII w. doszło po raz kolejny do zaostrzenia sytuacji we wzajemnych stosunkach obu państw. Ingerencja Kozaków w sprawy Krymu, grożąca Polsce nową wojną, stała się kolejną przyczyną konfliktu z Rzeczpospolitą. Po ciężkich walkach w 1625 roku udało się hetmanowi Koniecpolskiemu narzucić satysfakcjonujące Polskę warunki ugody.
W 1635 roku sejm wydał uchwały ograniczające po raz kolejny wolność Kozaków i rozporządził budowę twierdzy Kudak, z której można było obserwować i kontrolować ruchy na Kozaczyźnie. Ogłoszenie tych uchwał doprowadziło do kolejnych powstań
W 1638 sejm uchwalił antykozacką uchwałę: Ordynacja wojska zaporoskiego rejestrowanego w służbie Rzeczypospolitej będącego, która ograniczała rejestr z 8 do 6 tyś. osób. Ponadto ustawy kasowały wszelkie przywileje kozackie, faktycznie zmieniając wolnych dotąd Kozaków w poddanych. Ta represyjna ustawa wywołała jak to zwykle bywało bunty, no i jak zwykle zostały one stłumione i zakończyły się kapitulacją wojsk kozackich pod Masłowym Stawem 4 XII 1638 r. Kozakom wyznaczono pułkowników ze stanu szlacheckiego, a dobra kozackie zatargnęli magnaci.
Dziesięć lat później, dokładnie od 1648-1654 roku rozegrało się największe w historii powstanie kozackie pod wodzą hetmana Bohdana Zenobija Chmielnickiego – szlachcica. Jego wojska zniszczyły doszczętnie oddziały koronne pod Korsuniem (26. V. 1648) oraz pod Żółtymi Wodami (15-16. V. 1648) – obszarem źródłowym dla rzeki Żółtej, dopływu Ingulca na Ukrainie. W czasie tej ostatniej bitwy około 4 tys. kozaków rejestrowych przeszło na stronę wroga, a ostatecznego pogromu dokonali Tatarzy. Po nieudanych rozmowach z nowym królem - Janem Kazimierzem - Chmielnicki od 10 lipca do 22 sierpnia 1649 roku oblegał bezskutecznie Zbaraż. W sierpniu tego roku pokonany został pod Zborowcem – stąd podpisane z Janem II Kazimierzem ugody Zborowskie, na mocy których przejął władzę nad województwami: kijowskim, bracławskim i czernihowskim. Niezadowolony z takiej ugody nadal prowadził walki z Rzeczpospolitą.
W 1651 doszło do bitwy pod Beresteczkiem- miastem Ukraińskim w obwodzie wołyńskim. Atak polskiego centrum, zmusił Tatarów do ucieczki i przesądził o polskim zwycięstwie. Nie zostało to jednak wykorzystane, ponieważ polskie pospolite ruszenie odmówiło dalszego udziału w wojnie. Pomimo to, powstały korzystne dla Polski ugody (28. XI. 1651).
W 1654 Chmielnicki umową w Perejesławiu doprowadził do połączenia Ukrainy z Rosją, co było powodem kolejnej wojny polsko - moskiewskiej. Car przyznał Kozakom prawo do wyboru hetmana, zaakceptował 60-tysięczny rejestr oraz zagwarantował własność majątków ziemskich.
Wojnę między Polską i Rosją zakończył pokój w Andruszowie koło Smoleńska (1667). Pokój ten traktował o przyznaniu Moskwie zdobytych ziemi wraz z Lewobrzeżną Ukrainą. Prawobrzeżną Ukrainę dostała Polska. Ponadto podpisano układ o wspólnym przeciwstawianiu się Turkom. Granice pokoju potwierdzono w tzw. pokoju wieczystym, zwanym również traktatem Grzymułtowskiego.
Na początku XVIII wieku miało jeszcze miejsce ostatnie powstanie kozackie- również stłumione. Po tym wszystkim sejm zdecydował się na rozwiązanie wojska zaporoskiego (1699).

Wszystko udało mi się napisać, aż sam nie wierzę...koniec wypocin...