Biografia Johna A. Fishera

John Arbuthnot Fisher (1841-1920)
admirał brytyjski


John A. Fisher należał do najbardziej wpływowych postaci w brytyjskiej marynarce w dekadach poprzedzających pierwszą wojnę światową. Jego zasługą jest wprowadzenie nowych rodzajów broni, przeprowadzenie reform w programie szkolenia i zarządzaniu, które przywróciły marynarce brytyjskiej czołową pozycję na świecie. Stworzenie przez Fishera flotylli składającej się z pancerników uzbrojonych w działa o jednakowym kalibrze wpłynęło na kierunki rozwoju flot wojennych różnych państw świata.

John A. Fisher urodził się 25 stycznia 1841 roku na Cejlonie w rodzinie angielskiego plantatora. Do Anglii przybył w wieku sześciu lat, a wieku 13 lat wstąpił jako kadet do Marynarki Królewskiej. W czasie wojny krymskiej służył na Bałtyku, a w 1857 roku w Chinach. Po uzyskaniu specjalizacji artyleryjskiej, w wieku 20 lat został mianowany porucznikiem. W 1874 roku awansował do stopnia kapitana i objął dowództwo HMS „Inflexible”; w czasie wojny egipskiej wziął udział w ostrzale Aleksandrii – 11 lipca 1882 roku. W latach 1883-1891 Fisher dowodził kolejno HMS „Excellent”, Szkołą Artylerii Marynarki Królewskiej i kierował pracami Urzędu Topograficznego Marynarki. Przyczynił się do wprowadzenia do marynarki angielskiej szybkostrzelnych dużych dział odtylcowych i mechanicznych dalmierzy1. W 1890 roku w stopniu kontradmirała służył w Radzie Admiralicji, przyspieszając wprowadzenie do wyposażenia okrętów kotłów wodnorurkowych.
W 1900 roku Fisher, już jako wiceadmirał, objął dowództwo nad bazami marynarki w Ameryce Północnej i Indiach Zachodnich, a rok później Floty Śródziemnomorskiej.
21 października 1904 roku został powołany na najwyższe w Marynarce Królewskiej stanowisko pierwszego lorda morskiego. Przejmując dowództwo wszystkich brytyjskich sił morskich, stanął przed koniecznością uporania się z dwoma wykluczającymi się na pozór zadaniami – znacznym obniżeniem wydatków na marynarkę przy jednoczesnym przygotowaniu jej do stawienia czoła niemieckiemu zagrożeniu.
Przystąpił więc do tworzenia mniejszej, ale za to silniejszej marynarki brytyjskiej. Najpierw polecił wycofać przestarzałe okręty na złom, a wiele innych jednostek przesunąć na angielskie wody przybrzeżne. Jednocześnie przystąpił do realizacji programu budowy wielkich pancerników, uzbrojonych w potężne działa o jednakowym kalibrze. Przeprowadzenie podobnych reform postulowało już, co prawda, kilku innych dowódców, jednak dopiero Fisherowi udało się te zamysły urzeczywistnić.
W 1906 roku zwodowano pierwszy z serii nowych pancerników – HMS „Dreadnought”, uzbrojony w dwunastocalowe działa i wyposażony w system napędowy złożony z szybkoobrotowych turbin, jeszcze jedną innowację Fishera. W 1909 roku nowe pancerniki zastąpiły już w większości stare okręty. W rezultacie marynarka brytyjska stała się najpotężniejszą flotą świata. W wielu krajach zaczęto też naśladować realizowany przez Fishera program.
Co ciekawe, reformy Fishera nie powodowały zwiększania wydatków budżetowych. Przeciwnie - nie tylko wielokrotnie podniosły zdolność bojową floty, lecz także przyniosły oszczędności w wydatkach na marynarkę. Gdy Fisher przejmował admiralicję, projekt budżetu marynarki rósł z roku na rok. Z 27,5 mln funtów szterlingów w 1900 r. wzrósł do 36,8 mln w 1904 r. (w dużym przybliżeniu: 1 funt z początku XX w. to 100 dol. dziś). Tak szybki wzrost wydatków groził kłopotami gospodarczymi, a nawet... koniecznością podniesienia podatków, co dla ówczesnych Brytyjczyków było pomysłem nie do przyjęcia. Wzrost wydatków budżetowych mógł też doprowadzić do kryzysu rządowego. Wigowie zdecydowanie sprzeciwiali się większemu budżetowi, a torysi byli zdania, że bez silnej floty imperium brytyjskie wkrótce się rozpadnie.
Zmiany wdrażane przez Fishera dotyczyły nie tylko spraw uzbrojenia i nowych rozwiązań technicznych, lecz również panujących we flocie stosunków międzyludzkich. Wprowadził nowe programy szkolenia marynarzy, zwiększające skuteczność ich działania, i zakazał stosowania chłosty.
W czasie prac nad reorganizacją floty brytyjskiej popadł w konflikt z wieloma osobami. Surowy w postępowaniu z podległymi sobie oficerami, przekonany o swej nieomylności doprowadził w końcu do wybuchu otwartych sporów w dowództwie marynarki, które zmusiły go w 1910 roku do ustąpienia ze stanowiska. Jednakże pomimo utraty posady Fisher nadal w znaczącym stopniu wpływał na kierunek działań podejmowanych w Marynarce Królewskiej.
W 1911 roku pierwszym lordem admiralicji został polityczny przyjaciel Fishera – Winston Churchill, który często korzystał z rad admirała. Pod wpływem Fishera w 1912 roku węgiel, który wiódł prym wśród materiałów napędowych, zastąpiono ropą naftową.
Po wybuchu wojny z Niemcami Churchill ponownie powołał Fishera do służby czynnej na stanowisko pierwszego lorda morskiego. Podjęte przez Fishera działania po porażce floty brytyjskiej pod Coronel doprowadziły do zadania Niemcom klęski w bitwie, do której doszło w grudniu 1914 roku w pobliżu Wysp Falklandzkich. Z udziałem Fishera powstał także nowy program budowy okrętów, jak również plany prowadzenia operacji blokad morskich i stawiania min, które marynarka brytyjska realizowała do końca działań wojennych.
W maju 1915 roku na skutek sporów z Churchillem, dotyczących akcji desantowej w Dardanelach, Fisher znowu został zmuszony do rezygnacji ze swego stanowiska. Pięć lat później – 10 lipca 1920 roku – zmarł w Londynie w wieku 79 lat, do końca mając nadzieję, że jeszcze uda mu się powrócić do czynnej służby.
Johna Arbuthnota Fishera należy uznać, bez wątpienia, za najwybitniejszą postać w dziejach marynarki brytyjskiej. Inteligentny, wytrwały, otwarty na nowe idee to doskonałe cechy dowódcy. przywiązywał większe znaczenie do jakości niż ilości. Realizacja jego projektu reformy sił morskich Wielkiej Brytanii doprowadziło do znacznego wzmocnienia potęgi marynarki brytyjskiej i skłoniło inne państwa do naśladowania proponowanych przez niego rozwiązań.