Edgar Degas

Wiosną 1874 roku grupa młodych malarzy, rzucając wyzwanie oficjalnemu Salonowi, zorganizowała własną wystawę. Już samo to naruszało ustalone obyczaje. Jeszcze większą rewolucją były ich prace, zaskakujące od pierwszego rzutu oka. Reakcja zwiedzających i krytyków nie była przyjazna, zarzucano artystom, że malują inaczej niż jest to przyjęte, tylko po to, żeby zwrócić na siebie uwagę i zakpić z przyzwoitych ludzi. W skład grupy wystawiających malarzy wchodzili: Monet, Renoir, Pissarro, Sisley, Degas, Czanne i Morisot. Wszyscy prawie urodzeni w tym samym dziesięcioleciu, mieli za sobą podobne doświadczenia i pokonywali podobne przeciwności. Złączeni w przypadkowy sposób, zgodzili się na wspólny los i miano impresjonistów (nadane na pośmiewisko przez złośliwego dziennikarza). Organizując swą pierwszą wystawę impresjoniści nie byli niewprawnymi debiutantami, wszyscy przekroczyli już trzydziestkę i pracowali, od co najmniej piętnastu lat. Większość zetknęła się ze Szkoła Sztuk Pięknych, pracowała pod okiem twórców ze starszego pokolenia. Niektórzy osiągnęli nawet pewien sukces na rozmaitych Salonach przed wojną francusko – pruską. Nie chcieli jednak ślepo naśladować metod uznanych mistrzów epoki. Tworzyli całkowicie nową sztukę, czerpiąc nowe idee z przeszłości i teraźniejszości. Ta niezależność prowadziła do ciągłych kłótni z jury Salonu, tak, że prezentacja ich dzieł poza oficjalnymi wystawami stała się jedyną formą dotarcia do szerszej publiczności. Wystawa w 1874 roku nie była nagłym wybuchem obrazoburczych tendencji, gdyż obrazy impresjonistów były tylko kontynuacją dążeń i koncepcji ich poprzedników. Był to punkt kulminacyjny powolnej i konsekwentnej ewolucji. Bezpośrednie punkty zaczepienia rozwoju impresjonizmu można dojrzeć w dwudziestoleciu poprzedzającym wystawę. Były to lata dojrzewania, podczas których impresjoniści odnaleźli i ukazali światu własne cele i umiejętności nowego podejścia do natury. Początki impresjonizmu biorą się z czasów, w którym kształtowały się jego idee. Był to okres wpływów takich ludzi, jak Delacroix, Ingres, Corot i Coubert z jednej strony, oraz źle rozumianej tradycji z drugiej strony. To właśnie tłumaczy znaczenie owych lat, kiedy Manet, Monet, Renoir i Pissarro wyrzekli się naśladowania swych nauczycieli i podążyli własną drogą, wiodącą do impresjonizmu. Termin impresjonizm, który zrodził się z kpiny, wkrótce został przyjęty przez przyjaciół. Ośmieszony i niejasny, był przecież równie dobry jak każdy inny dla podkreślenia wspólnoty ich wysiłków. Trudno przypuszczać by jakikolwiek inny termin mógł ściśle zdefiniować tendencje grupy ludzi, którzy własne doznania ponad każdym artystycznym programem. Niezależnie od pierwotnego znaczenia, sens terminu nie został określony przez ironicznych krytyków, ale przez samych malarzy. A zatem z ich kręgu i za ich zgodą wyszła pierwsza definicja. Zaproponował ją jeden z przyjaciół Renoira, który napisał nieco później: „Impresjonistów od innych malarzy różni odmienne traktowanie przedmiotu ze względu na jego ton, nie zaś na sam przedmiot.”
Większość przyszłych impresjonistów poznała się jeszcze jako studenci paryskich pracowni w późnych 50. i wczesnych latach 60. XIX w. Dotarli tam różnymi drogami. Najstarszy z grupy, Camille Pissarro, studiował w Indiach Zachodnich, zanim spotkał Claude'a Moneta i Paula Cezanne'a w paryskiej Academie Suisse. Monet po pewnym czasie ugiął się pod presją rodziny i przyłączył się do pracowni znanego nauczyciela, Carlesa Glayre'a, którego twórczość wywodziła się z tradycji akademickiej. Tu zaprzyjaźnił się z Augustem Renoirem, który przed studiami malarskimi zarobkował ozdabianiem porcelany, Alfredem Sisleyem, urodzonym w Paryżu Anglikiem, który porzucił rodzinną firmę, aby oddać się malowaniu oraz Frederikiem Bazille'em, zamożnym studentem medycyny oddanym sztuce. Edgar Degas przyjaźnił się z Edouardem Manetem, którego poznał podczas kopiowania w Luwrze. Często bywają w kawiarni Guerbois, ulubionym miejscu młodych malarzy. Można tam było spotkać Moneta, Renoir, Czanne’a i Sisley’a.
Hilaire Germain Edgar De Gas urodził się 19 lipca 1834 roku w Paryżu. Był najstarszy z pięciorga dzieci Augusta De Gas i Clestin Musson. Zaczyna studia prawnicze, jednak rezygnuje z nich na rzecz malarstwa. W 1854 zaczął się uczyć u Louisa Lamothe’a, który był uczniem Ingresa. Lamothe uświadomił Degasowi wielkie znaczenie rysunku, co tak bardzo podkreślał Ingres. W latach 1856 – 1859 przebywał we Włoszech i studiował dzieła wielkich mistrzów renesansu. Zwiedził główne ośrodki sztuki włoskiej – Florencję, Neapol, Rzym. W 1859 roku wraca do Francji. W 1870 roku, gdy wybuchła wojna francusko – pruska, zaciągnął się do Gwardii Narodowej. Na ćwiczeniach strzeleckich dowiaduje się o wadzie wzroku. Po wojnie w 1872 jedzie do Ameryki, gdzie odwiedza rodzinę matki. Jedna z kuzynek była niewidoma. Degas w szczególny sposób identyfikował się z nią. W 1873 roku wraca do Paryża i powraca do swego malarstwa. W 1874 roku wystawia swoje prace na I Wystawie Impresjonistów. W tym samym roku umiera jego ojciec, który pozostawia po sobie ogromne długi. Degas musi sprzedać dom i własną kolekcję dawnych mistrzów, znalazł także chętnych do kupienia malowanych przez siebie obrazów. W 1886 na wystawie impresjonistów w Nowym Jorku wystawia 23 swoje prace. W maju tego roku bierze udział w ostatniej wystawie impresjonistów. Jego obrazy dobrze się sprzedają. Sytuacja finansowa zdecydowanie się poprawia. Degas zaczyna kolekcjonować obrazy takich malarzy jak Delacroix, Ingresa, van Ghoga i Czanne’a. Nieustannie pracuje: maluje, graweruje, rzeźbi i pisze wiersze. Kupuje sobie aparat fotograficzny i używa go z ogromnym zapałem. Z roku na rok coraz gorzej widzi, a także słyszy. Po kolei wszyscy jego przyjaciele umierają. Osamotnienie rodzi melancholię i depresje. W wieku 83 lat w 27 września 1917 roku Degas umiera na zapalenie płuc. Jego grób znajduje się na cmentarzu Montmartre.
Degas wziął udział w 7 spośród 8 wystaw impresjonistów. Zajmował wysoką pozycję we wszystkich rodzajach działalności koła impresjonistycznego. Jednak jego styl trzeba brać pod uwagę tylko w kilku aspektach. Prawie nie interesował się malowaniem pejzaży w plenerze ani efektem zmieniającego się światła. Podstawę jego sztuki stanowiła tradycyjna technika rysunku. Degas nader skrupulatnie planował swoje obrazy. Przy dużych pracach przygotowywał wiele szkiców i rysunków. Pod względem techniki był jednym z najbardziej odważnych i kreatywnych malarzy. Już w młodości udowodnił, że potrafi perfekcyjnie malować farbami olejnymi, a jako dojrzały twórca wykorzystywał inne techniki malarskie, wiele eksperymentował, zestawiając ze sobą różne materiały. Zamiast na płótnie malował na tekturze, stosując różne farby na tym samym obrazie. Ten sposób pracy wynikał z trudności posługiwania się farbami na płótnie z powodu słabnącego wzroku i bez wątpienia odzwierciedlał pasję Degasa do przeprowadzania eksperymentów malarskich. Artysta był kreatywny także w dziedzinie grafiki i rzeźby. Sztukę Degasa kształtowały rozmaite wpływy. Darzył szacunkiem mistrza Ingres’a, sam uważał, że kroczy drogą naznaczoną osiągnięciami wybitnego rysownika. Widoczne jest to w formie klasycznego i przejrzystego konturu w młodzieńczych czasach. Podobnie jak inni artyści, znalazł się pod wpływem japońskich drzeworytów ukijo-e. Ponadto fotografia pomagała mu wypracować świeżość kompozycji obrazów i ich oryginalność. W swojej twórczości Degas kładł nacisk na krytyczną obserwację otaczającego go świata. Studiowała bardzo dokładnie ludzkie ciało. Po pięćdziesiątce powstały jego najbardziej śmiałe i oryginalne obrazy. Mniej interesowały go kontury, a coraz częściej realizował się poprzez formę i barwę. Odkąd zaczął używać pasteli jego odważniejszy styl zintensyfikował się. Nakładał barwy śmiało, równie swobodnie i obficie jak przy malowaniu kredką i węglem. Nikt nie dorównywał Degasowi w tworzeniu wielkich dzieł ani w oryginalnym zastosowaniu pasteli jako środka wyrazu malarskiego. Na ostatnim obrazie, kiedy prawie nie widział, forma roztapiała się w blasku koloru i jaskrawy świetle.
Degas namalował kilka ważnych obrazów. Jednym z nich jest Portret rodziny Bellellich. Ten okazały zbiorowy portret przedstawia ciotkę Degasa Laurę, oraz jej męża Gennara i dwie córki. Podczas pobytu we Florencji u Bellellich w 1858 roku, Degas opracował kompozycję tego obrazu, a namalował go po powrocie do Paryża. Było to najbardziej ambitne dzieło spośród wszystkich jego dotychczasowych prac. Postacie są prawie naturalnej wielkości, nie widać śladów wahania pędzla. Z obrazu bije siła i dostojeństwo. Degas wyraził tu uznanie dla artystów włoskiego renesansu. Degas wystawił ten obraz pod wstępnym tytułem Porter rodzinny na Salonie w 1867 roku. Ponieważ nie zwraca on uwagi krytyki rozczarowany artysta chowa płótno w swej pracowni. Obraz jest ponownie eksponowany dopiero po śmierci artysty w 1918 roku i uważany jest dzisiaj za arcydzieło okresu młodzieńczego. To ogromne dzieło o wymiarach 200 cm x 253 cm umieszczone jest aktualnie w Muse d’Orsay w Paryżu.
Kolejnym wielkim dziełem artysty jest obraz Kantor bawełny w Nowym Orleanie, który powstał w czasie pobytu Edgara u krewnych w Nowym Orleanie. Było to jedno z najbardziej oryginalnych płócien malarza. Widok kantoru, w którym ludzie gorączkowo pracują, należał do tematów rzadko wtedy poruszanych. Dzieło to stanowi zarówno realistyczne portrety osób, jak i przedstawienie ożywionej działalności zbiorowej. Nowy Orlean, centrum handlu bawełną, był wówczas czwartym, co do wielkości miastem amerykańskim i wraz z Nowym Jorkiem budował dobrobyt kraju. Osoba siedząca na pierwszym planie to Mechel Musson, wuj Degasa i przedsiębiorca handlu bawełną. Są tu także młodsi bracia malarza, Ren, który czyta gazetę, oraz Achilles, opierający się o okienko kasowe. Obraz ten wyraźnie przypomina fotografię. Degas namalował go w 1873. Obraz o wymiarach 73 x 92 cm umieszczony jest w Muse des Beaux-Arts w Pau.
Trzeci obraz, który chcę opisać to Absynt. Obraz namalowany w 1876 roku o wymiarach 92 x 68 cm, który znajduje się w Muse d’Orsay w Paryżu. Jest to jedno z najbardziej znanych, a jednocześnie najbardziej kontrowersyjnych dzieł Degasa. Dwoje ludzi pije alkohol przy stoliku w paryskiej kawiarni Nouvelle Athènes. Kieliszek stojący przed kobietą zawiera absynt, który łatwo można rozpoznać po zielonkawym kolorze. Do obrazu pozowała aktorka Ellen Andre i przyjaciel artysty Gilbert Marcelin Desboutin. Pozycja obojga jest perfekcyjnie pomyślana. Inaczej jest z planem centralnym sprawiającym wrażenie, jakby obecność tej pary była tutaj przypadkowa. Pokazanie na tym obrazie ciemnej strony prawdziwego życia, czyli przeciętnych ludzi, którzy stoczyli się na dno, atakowali konserwatywni krytycy. Dzieło to wystawione na londyńskiej aukcji w 1892 roku, zostało wykpione i sprzedane za niską cenę. Kiedy w następnym roku pokazano obraz w Londynie, również spotkał on się z krytyką. Pozytywnie o tym dziele wyraził się tylko pierwszy zwolennik impresjonizmu, angielski pisarz D. S. MacColl.
Błękitne tancerki, zwane również pod tytułem Dwie tancerki podczas przerwy jest jednym z moich ulubionych obrazów Degasa. Został wykonany pastelami nakładanymi grubą warstwą. Baletnice pochylają się ku sobie w pozie typowej dla baletnic, które wykorzystują chwilę przerwy na rozluźnienie mięśni. Układ rąk i nóg sprawia, że zlewają się w jedną postać o dwóch głowach: rudej i brunatnej. Skóra odbija się odcienie atłasowych baletek, biało – błękitne ciała kontrastują z błękitem spódniczek, wygładzonych jak tło szczotką. Ten późny pastel jest jednym z ostatnich dzieł dwuwymiarowych ślepnącego wówczas Degasa. Powstał w 1898 roku. Znajduje się w Paryżu w Muse d’Orsay.
Ostatnim obrazem, który opiszę jest Panna Lala z Cyrku Fernando. Konstrukcja tego obrazu, zwłaszcza, jeśli chodzi o oświetlenie, jest odważna i nowatorska. Akrobatka cyrkowa, trzymająca zębami linę, jest pokazana w chwili, gdy zostaje podciągnięta pod sufit namiotu cyrkowego. Czuje się, że widownia patrzy na artystkę z napięciem, wstrzymując oddech. Dla Degasa, który lubił współczesne tematy, świat sztuki miał specyficzny urok, a sceneria cyrku dawała mu ciekawe możliwości realistycznego rysunku. Degas wspaniale poradził sobie z przedstawieniem postaci w skrócie perspektywicznym. Obraz ten o wymiarach 117 x 77 cm wisi w Londynie w National Gallery.
Edgara Degasa uważa się za jednego z głównych przedstawicieli impresjonizmu, chociaż tak naprawdę więcej dzieliło go niż łączyło z tą grupą artystyczną. Zawsze miał niezależny styl, nie fascynowały go pejzaże plenerowe, tak jak większości impresjonistów. Największą malarską namiętnością artysty było portretowanie życie tancerek – malował i rzeźbił ich postacie przez czterdzieści lat swojej długiej kariery. Malował także prasowaczki, kąpiące się kobiety oraz wyścigi konne. Pozostawił ponad dwa tysiące dzieł – obrazów olejnych, pasteli oraz rzeźb.