Polityka Turystyczna na szczeblu lokalnym

Polityka turystyczna na szczeblu lokalnym, uwarunkowania i czynniki aktywizacji turystycznej gmin i miejscowości.


Turystyka jest bardzo szeroką dziedziną. Na jej otocznie składa się wiele elementów, począwszy od problemu rewaloryzacji zabytków, kształcenia kadr, a skończywszy na budowie parkingów, czy oznakowania dróg. Warto również w tym miejscu powiedzieć, że polityka turystyczna to świadome popieranie oraz kształtowanie turystyki przez różnego rodzaju organizacje i instytucje wpływające swą działalnością na to wszystko, co jest ważne dla turystyki. Wśród tych organizacji i instytucji należy wymienić np. państwo i regionalne oraz lokalne wspólnoty samorządowe. Turystyka lokalna obejmuje swoim zasięgiem wieś lub miasto mające warunki do jej rozwoju. Turystyka ta opiera się na autentycznych zasobach naturalnych, historycznych i kulturalnych danego obszaru (wsi lub miasta, gminy lub powiatu), angażowaniu różnych podmiotów spośród miejscowej społeczności oraz integrowaniu turystyki z innymi aspektami rozwoju gospodarczego i wzmocnieniu struktury społeczno-ekonomicznej społeczności.
W procesie intensyfikacji rozwoju turystyki lokalnej, zwraca się szczególną uwagę zintegrowanie planowania turystyki z procesem planowania na szczeblu społeczności lokalnej czy regionu. Zdaniem specjalistów, istnieje ku temu parę powodów, często powiązanych z rozmaitymi trendami społecznymi, politycznymi i gospodarczymi.
Praktyka dowodzi, że na wielu obszarach rozwój turystyki następuje bez planu i poza lokalną kontrolą, często jest on narzucany z zewnątrz. Kontynuuje się go wbrew priorytetom miejscowym i stylowi życia. Jest to postrzegane przez społeczność lokalną jako zjawisko negatywne. Ma ono wpływ na skalę trudności komunikacyjnych, oddziałuje niekorzystnie na infrastrukturę oraz pogarsza stan zasobów naturalnych i historycznych, Mieszkańcy mogą mieć wrażenie, że tracą kontrolę nad własnymi społecznościami. Turystyka lokalna ułatwia odzyskanie tej kontroli.
Turystyka zwykle nie jest konsekwencją zintegrowanego procesu planowania, rozwija się w sposób przypadkowy, przy wykorzystaniu przez szczególne jednostki fizyczne lub prawne istniejących możliwości lokalnych. Pojawia się więc reakcja negatywna na przypadkowość rozwoju turystyki. Motorem rozwoju turystyki musi być społeczność lokalna, gotowa ponosić nakłady i angażować się w ten proces. Tradycyjne rodzaje działalności, np. wycinanie lasów, górnictwo, prowadzenie drobnych gospodarstw rodzinnych, przechodziły i nadal przechodzą wiele zmian. Gospodarka lokalna, struktury społeczności, indywidualne style życia i wzorce wykorzystania ziemi były narażone na wpływ tych zmian, często postrzegany jako negatywny. Wiele społeczności lokalnych próbuje więc znaleźć sposoby przekształcenia swojej gospodarki i utrzymania lub podniesienia poziomu jakości życia. Turystyka lokalna stanowi jedno z możliwych rozwiązań w tym zakresie.
Kolejnym bodźcem do przybliżenia kwestii planowania polityki turystycznej w kontekście rozwoju lokalnego jest intensyfikacja działań społeczności miejscowej w celu zapewnienia mieszkańcom i grupom udziałowców głosu oraz pewnej kontroli w zarządzaniu procesem zmian i rozwoju. Chodzi tu np. o konserwację oraz promocję lokalnych atrakcji kulturowo-historycznych i społecznych.
Podmioty lokalnej polityki turystycznej mogą się wykazywać aktywnością w układzie rozlicznych funkcji i dysfunkcji rozwoju turystyki na swoim obszarze działania statutowego. Należy tu podkreślić przede wszystkim korzystne zmiany, jakie mogą być skutkiem rozwoju turystyki w skali lokalnej.
Województwo, jako najwyższa jednostka podziału administracyjnego kraju, zajmuje istotne miejsce w układzie organizacyjno-strukturalnym państwa. Z tego tytułu dysponuje ono pewnym stopniem samodzielności, rozumianym przeważnie jako niezależność decyzyjna władz regionalnych od władz centralnych. Z punktu wiedzenia kształtowania turystyki regionie jest to okoliczność korzystna. Istnieje zgoda co do tego, że województwa są nieźle wyposażone w podstawowe składniki produktu turystycznego, a turystyka tam rozwijana przyczynia się znacznie do dynamiki gospodarki regionalnej i podniesienia poziomu dobrobytu jego mieszkańców. Jako że turystyka będzie w coraz większym stopniu stymulować rozwój tych regionów, musi być uwzględniona przy określaniu celów strategii ich rozwoju. Cele te, zdefiniowane ustawowo, mają szansę realizacji właśnie dzięki turystyce i na drodze kształtowania turystycznej funkcji regionów Polski.
Regionalna współpraca samorządowa przez swoje organy, tj. sejmiki zarząd województwa, określając strategię rozwoju województwa, powinna uwzględniać m.in. taki cel, jak „pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców’’. Historia turystyki polskiej oraz zagranicznej dowodzi istnienia licznych możliwości wychowawczych i edukacyjnych. Turystyka jest też uważana za funkcję i element kultur oraz czynnik przemian kulturowych.
Kolejnym celem strategii rozwoju regionu jest pobudzanie aktywności gospodarczej. Dotychczasowy rozwój turystyki krajowej i zagranicznej, duży potencjał tego sektora usług, a także oddziaływanie turystyki na inne sektory gospodarki regionalnej i krajowej oraz sfery gospodarowania (produkcji dóbr i usług, podziału, wymiany oraz konsumpcji) sprawiają, że turystyka będzie nadal odgrywać rolę czynnika aktywizacji gospodarczej regionów i miejscowości turystycznych. Ekonomiczna funkcja turystyki z pewnością zachęci samorząd wojewódzki i lokalny do wykorzystania turystyki jako czynnika wzrostu aktywności gospodarczej regionu.
Ustawa o samorządzie województwa wymienia cel strategii rozwoju polegający na zachowaniu wartości środowiska kulturalnego i przyrodniczego, przy uwzględnianiu potrzeb przyszłych pokoleń. Nietrudno zauważyć, że warunkiem rozwoju turystyki w regionie jest m.in. bogactwo atrakcji i nieskażone środowisko. Mowa tu o walorach naturalnych, kulturowych i społecznych. Rozumna polityka przestrzenna władz samorządowych może zapewnić odpowiednie dla rozwoju turystyki środowisko naturalne oraz zapobiec ujemnym wpływom turystyki na środowisko. Powinna tez hamować jakościowy i ilościowy spadek przestrzeni nadającej się do wypoczynku. Z kolei rozwój turystyki w regionie przyjazny środowisku może się przyczynić do zahamowania degradacji środowiska i podniesienia świadomości ekologicznej oraz postępowania ekologicznego turystów i ludności miejscowej zgodnie z ekologią. W realizacji tego celu strategii rozwoju kluczowa jest też rola polityki kulturalnej. W tym względzie działalność organów samorządu zmierza do zachowania i utrzymania w należytym stanie elementów dziedzictwa narodowego. Mowa tu o architekturze zabytkowej, sakralnej i współczesnej, pomnikach piśmiennictwa i dzieł sztuki, tradycjach, religii, folklorze, języku, sądach i przesądach oraz sposobach życia mieszkańców danej społeczności lokalnej. Tak rozumiana polityka kulturalna ujawnia też wzajemne związki między turystyką a kulturą. Należy dodać, że za pomocą turystyki tworzy się, chroni i popularyzuje wartości kulturalne. Warto też przypomnieć, że turystyka edukuje kulturalnie, stymuluje więc popularyzację dorobku współczesności i dziedzictwa przeszłości. Może więc wzmocnić postawy patriotyzmu, pojmowanego jako troska o wspólnotę narodową. W sumie tak rozumiana polityka kulturalna organów samorządu województwa staje się jednym z ważniejszych czynników polityki turystycznej regionu.
Tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy, to podstawowy element polityki rozwoju sformułowany w ustawie o samorządzie województwa, powiatu i gminy. Można postawić tezę, że w układzie warunków rozwoju gospodarczego wielu województw ważne miejsce zajmuje turystyka. Miejsce turystyki w procesie wzrostu gospodarczego regionu jest funkcją skali aktywności polityki turystycznej państwa i ogniw samorządu terytorialnego, roli turystyki w stabilizowaniu dynamiki gospodarczej województwa oraz jej znaczenia w kompensowaniu osłabienia produkcji w sferze materialnej, np. rolnictwa. Wolno sądzić, że zależności te i dotychczasowa dynamika rozwoju turystyki w regionie wyznaczają turystyce należne jej miejsce w polityce rozwoju tego obszaru. Trzeba dodać, że w rozwoju regionalnym turystyka jest powszechnie kojarzona ze wzrostem dochodów ludności, stymulacją rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw oraz ze wzrostem zatrudnienia, a więc sektor ten tworzy nowe miejsca pracy. Wpływa też na wyrównanie poziomu gospodarczego obszarów subregionalnych. Uwagi te warto zakończyć wnioskiem o podjęcie badań ekonomicznych rozwoju turystyki w gminach i powiatach. Uważam, że pełne rozeznanie np. turystycznego rynku pracy w małych regionach dałoby ważne informacje niezbędne do budowy programu ograniczenia bezrobocia.
Kolejnym zadaniem polityki rozwoju miast, gmin, powiatów i województw zapisanym w ustawie jest racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Waga tego elementu polityki rozwoju regionu jest duża, gdy się zauważy, że zależność turystyki od środowiska przyrodniczego jest dużo większa niż innych sektorów gospodarki. Wiadomo, że degradacja walorów przyrodniczych musi prędzej czy później prowadzić do zaniknięcia turystyki w regionie. Warto zauważyć, że środkiem realizacji tego zadania w ramach polityki rozwoju, ważnego też dla turystyki, jest wzajemne dostosowanie rozwoju, gospodarki, dobrobytu i czasu wolnego do dopuszczalnego obciążenia potencjału środowiska przyrodniczego w regionie lub miejscowości turystycznej. Należy w tym miejscu przypomnieć, że obciążenie to nie jest wielkością stałą i należy ciągle dostosowywać skutki działalności ludzkiej do potencjału przyrody oraz zapewnić jej odnawialność. Obciążenie środowiska oznacza zmianę warunków naturalnych, a zwłaszcza pogorszenie warunków życia ludzi, zwierząt oraz roślin, i to pod względem ilościowym oraz jakościowym. Dla turystyki najważniejszymi obciążeniami jakościowymi są: zanieczyszczenie powietrza, wód i ziemi, hałas oraz przypadkowe zasiedlenia i zmiany krajobrazu, prowadzące do faktycznego jej zniszczenia. Natomiast najważniejsze obciążenia ilościowe środowiska przyrodniczego, wpływające bezpośrednio na rozwój turystyki, to wykorzystywanie obszarów wypoczynkowych do innych celów.
Realizując omawiane zadanie polityki rozwoju turystyki, samorząd województwa powinien być świadomy zarówno pozytywnych, jak i negatywnych skutków. Z jednej strony walory przyrodnicze regionu są kluczowym czynnikiem rozwoju turystyki, a obniżenie ich jakości może zahamować popyt turystyczny w regionie, z drugiej zaś – przekroczenie turystycznej chłonności regionu lub miejscowości stanowi czynnik degradacji środowiska przyrodniczego. Władze samorządowe powinny więc promować strategię i politykę rozwoju mające na celu zapewnienie równowagi między rozwojem turystyki a ochroną środowiska.
Turystyka zajmuje ważne miejsce w realizacji kolejnego zadania polityki rozwoju, a mianowicie w promocji walorów i możliwości rozwojowych regionu. Zwiększający się ruch turystyczny cudzoziemców oraz turystów krajowych współdziała w wypełnieniu tego zadania.
Doświadczenie uczy, że podstawą rozwoju turystyki jest często dążenie do rozwoju społecznego-gospodarczego, natomiast zaangażowanie się społeczności lokalnej w planowanie, podejmowanie decyzji i ich wprowadzenie przynosi jej określone korzyści, które często stanowią zachętę dla środowiska lokalnego do długofalowego zaangażowania się. Rozwój turystyki lokalnej odbywa się na ogół w ramach upoważnienia społecznego. Społeczność dyskutująca projekt turystyczny i akceptująca jego realizację rozumie uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i środowiskowe, będące konsekwencją podjętej decyzji. Aktywność środowiska w procesie rozwoju turystyki przynosi też lepsze zrozumienie lokalnej kultury, historii i zasobów naturalnych wśród mieszkańców. Są oni często nieświadomi własnych zasobów, które mogłyby zainteresować turystów. Wiele przykładów może dostarczyć turystyka archeologiczna. Planowanie rozwoju turystyki lokalnej może więc dopomóc społeczności lokalnej w poznaniu posiadanych zasobów i spojrzeniu na nie z innej perspektywy. Podwyższone poczucie tożsamości i dumy lokalnej to kolejna korzyść będąca rezultatem rozwoju turystyki lokalnej. Jej źródłem jest zaangażowanie się w poznanie i ocenę zasobów lokalnych: miejsc, cech charakterystycznych, ludzi, historii itp. Często społeczność lokalna nie uświadamia sobie wartości turystycznej składników dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, które dobrze zna.
Infrastruktura turystyczna, która służy turystom, powinna, prawdopodobnie w pierwszej kolejności, służyć mieszkańcom (np. sopockie molo, pomniki przyrody czy historii). Wszyscy oferenci lokalnego produktu turystycznego mogą mieć np. wspólny personel, pomysły, ośrodki informacji i inne środki, które ułatwią wydajne wykorzystanie posiadanych zasobów. Mamy więc do czynienia z efektywną ekonomiką wykorzystania lokalnych możliwości rozwoju turystyki. Wreszcie turystyka może być źródłem zysku społeczności lokalnej. Warunkiem wykorzystania tej możliwości jest koncentracja na miejscowych inwestycjach turystycznych zamiast preferowania inwestorów z zewnątrz. Lokalne władze angażujące się w rozwój turystyki powinny blokować wyciekanie zysków poza społeczność lokalną.
Reasumując, przedstawiona prezentacja korzyści z rozwoju turystyki lokalnej wskazuje różne środki stosowane w tworzeniu społeczności, takie jak poznanie posiadanych zasobów, strategia lokalna, analiza polegająca na identyfikacji i ocenie mocnych oraz słabych stron, a także możliwości i zagrożeń, analiza potencjalnych skutków, znalezienie szczegółów czy tematów charakterystycznych dla społeczności lokalnej, wpływ zasobów zewnętrznych, rozwój strategii działania i monitorowania oddziaływań. Podejmując decyzję o rozwoju turystyki, członkowie społeczności lokalnej są świadomi również negatywnych skutków. Dzięki temu mogą zastosować lub wywołać działania strategiczne, które pomogą je zminimalizować. Z kolei należy przedstawić wybrane zagadnienia, na których opierają się trendy rozwoju turystyki lokalnej. Proces planowania sugeruje, że planowanie jest procesem ciągłym oraz pociąga za sobą monitorowanie skutków ekonomicznych, plan wizytacji, trendy zatrudnienia, wskazania społeczne, badanie natężenia ruchu i oddziaływanie środowiskowe.
Współpraca oznacza, że wszystkie zainteresowane strony są zaangażowane w proces podejmowania decyzji i zarządzania. Uczestnikami tego procesu mogą być np. przedstawiciele samorządu terytorialnego, biznesu turystycznego, oświaty, samorządu gospodarczego, kultury, izby handlowej i mieszkańców. Autentyczność informuje, że rozwój atrakcji turystycznych, wątków tematycznych, wizerunku i marki produktu odbywa się na podstawie autentycznych i specyficznych dla danej społeczności zasobów naturalnych, kulturalnych i historycznych.
Główną przyczyną zainteresowania problematyką rozwoju turystyki na poszczególnych obszarach jest dostrzeżenie przez społeczności lokalne możliwości uzyskiwania przychodów z prowadzenia działalności turystycznej. Aby te dochody osiągać i je zwiększać, należy doprowadzić do wzrostu liczby przyjazdów i wydłużyć okres pobytu turystów.
Osiągnięcie tych celów możliwe jest poprzez:
 dostosowanie produktów turystycznych do potrzeb rynku,
 ukazanie specyfiki i tożsamości regionalnej oferującej odpowiedni i atrakcyjny produkt turystyczny,
 rozwój i modernizację infrastruktury turystycznej i uzupełniającej o zróżnicowanym standardzie, dostosowanej do produktów wiodących,
 stworzenie odpowiedniego systemu promocji i dystrybucji produktu turystycznego regionu,
 zorganizowanie zintegrowanej sieci informacji turystycznej i rezerwacji,
 wskazanie priorytetowych przedsięwzięć i inwestycji wraz z czasem ich realizacji w gospodarce turystycznej obszaru,
 umożliwienie podnoszenia kwalifikacji pracownikom zatrudnionym w gospodarce turystycznej regionu,
 stworzenie podstaw, wraz z informacją, dla podmiotów realizujących strategie rozwoju turystyki, jak również wsparcie w ubieganiu się o środki finansowe do realizacji przyjętych celów strategicznych.

Dla przykładu przedstawiam politykę rozwoju turystycznego miasta i gminy Stary Sącz, cele operacyjne, które mają za zadanie rozwoju ziemi starosądeckiej.

1. ROZWÓJ TURYSTYKI ZRÓWNOWAŻONEJ:
• Wspieranie inicjatyw zmierzających do tworzenia gospodarstw agroturystycznych
• Wdrożenie ekoturystyki na terenie gminy Stary Sącz ze szczególnym uwzględnieniem Popradzkiego Parku Krajobrazowego
• Rozwój eko-agroturystyki
• Popularyzacja turystyki wiejskiej i na terenach zalesionych wśród mieszkańców dużych aglomeracji przemysłowych
2. POŁOŻENIE NACISKU NA ROZWÓJ TURYSTYKI AKTYWNEJ I SPECJALISTYCZNEJ:
• Rozwój form turystyki
• Turystyka piesza górska
• Turystyka rowerowa
• Kajakarstwo
• Narciarstwo
• Jeździectwo
• Wędkarstwo
• Turystyka łowiecka i myśliwska
• Poszerzenie oferty imprez sportowo-rekreacyjnych
3. WPROWADZENIE TURYSTYKI RELIGIJNEJ I PIELGRZYMKOWEJ NA RYNEK USŁUG:
• Budowa Domu Pielgrzyma i Sądeckiego Centrum Pielgrzymowania im. Jana Pawła II
• Przygotowanie i zagospodarowanie szlaków dla turystyki religijnej
• Szlak św. Kingi – „Święci żyją świętymi i pragną świętości” – Jan Paweł II
• Szlak „Wędrując z Janem Pawłem II”
4. PROPAGOWANIE DZIEDZICTWA KULTUROWEGO MIASTA I GMINY STARY SĄCZ:
• Organizowanie okolicznościowych imprez podkreślających tradycje historyczne i regionalne Starego Sącza
• Produkcja pamiątek turystycznych związanych z obszarem gminy i prezentacja lokalnej kultury
• Upowszechnianie historii i tradycji ziemi Starosądeckiej
• Starosądecki Festiwal Muzyki Dawnej
• Rewaloryzacja obiektów zabytkowych
5.. PROMOCJA I ZINTEGROWANA INFORMACJA CELEM UMOCNIENIA STAROSĄDECCZYZNY NA RYNKU TURYSTYCZNYM:
• Promocja i tworzenie pozytywnego wizerunku miasta i gminy Stary Sącz
• Budowa sieci informacji regionalnej
• Poprawa turystycznej informacji wizualnej
6.. PODNOSZENIE KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH OSÓB PRACUJĄCYCH W TURYSTYCE:
• Turystyka jako przedmiot kształcenia na poziomie średnim
• Organizacja imprez popularno-naukowych związanych tematycznie z Popradzkim Parkiem Krajobrazowym
• Przygotowanie szkoleń dla kadry turystycznej
7. MODERNIZACJA I BUDOWA INFRASTRUKTURY WARUNKUJĄCEJ JAKOŚĆ PRODUKTU:
• Rozbudowa urządzeń sportowo-rekreacyjnych oraz zaplecza dla turystyki aktywnej i specjalistycznej
• Modernizacja, adaptacja i budowa nowej bazy turystycznej
• Opracowanie pakietów i promocja inwestycji
• Budowa małej infrastruktury turystycznej
8. INNE:
• Rozwój turystyki tranzytowej i przygranicznej
• Pobyty świąteczne i weekendowe

Reasumując, rozwój turystyki lokalnej na szczeblu miasta, gminy czy województwa jest procesem planowania i rozwoju, skoncentrowanym na wzmocnieniu społeczności, realizowanym wspólnie na poziomie społeczności lokalnej. Naszkicowane kierunki rozwoju turystyki lokalnej, korzyści wynikające z aktywności środowiska lokalnego oraz niektóre zasady rozwoju działalności w sferze turystyki mogą mieć znaczenie poznawczo – praktyczne.
Reasumując, turystyka może stanowić bardzo ważne tworzywo strategii i polityki rozwoju województwa, powiatu czy gminy. Regionalne i lokalne wspólnoty samorządowe wyodrębniają na ich szczeblach politykę turystyczną. Przemawia za tym istotna rola turystyki w:
• Osiąganiu ekonomicznej spójności gospodarki regionalnej,
• Polityce regionalnej,
• Polityce równoważenia rynku pracy,
• Rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw turystycznych,
• Rozwoju gmin słabiej rozwiniętych,
• Ochronie regionalnego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego,
• Promowaniu regionalnej tożsamości itp.