Jaką rolę pełni Mazurek Dąbrowskiego w Panu Tadeuszu

Mazurek Dąbrowskiego zajmował bardzo ważne miejsce w sercu każdego Polaka. Jeszcze jako Pieśń Legionów rozbrzmiewał z ust polskich żołnierzy walczących na frontach całej Europy. Mobilizował, podnosił na duchu i dawał nadzieję. Był symbolem walki o niepodległość, odwagi i męstwa. Wiedział o tym Adam Mickiewicz pisząc w Paryżu swoją epopeję. Jego utwór miał również krzepić serca, dodawać otuchy i jednoczyć skłócony naród. Właśnie, dlatego ta pieśń pojawia się w Panu Tadeuszu kilkakrotnie i odgrywa niezwykle istotną rolę.
Już w pierwszej księdze, pojawia się przedmiot bezpośrednio związany z Mazurkiem Dąbrowskiego. Tadeusz po przyjeździe do rodzinnego Soplicowa, wchodzi do dworku i przypomina sobie czasy swojego beztroskiego dzieciństwa. Jego uwagę przykuwa stary zegar:
„Nawet stary stojący zegar kurantowy
W drewnianej szafie poznał u wyniścia alkowy
I z dziecinną radością pociągnął za sznurek
By stary Dąbrowskiego posłyszeć mazurek”
Powyższy fragment dowodzi przywiązania szlachty do tej pieśni – Tadeuszowi ów melodia była bardzo droga, samo słuchanie jej dawało mu przyjemność. Pokazuje również, że chociaż Mazurek został napisany zaledwie kilka lat wcześniej był już powszechnie znany i poważany przez Polaków. Był zapowiedzią ich gotowości do walki, szczególnie pierwsze słowa hymnu to podkreślają:
„Jeszcze Polska nie umarła,
Kiedy my żyjemy,
Co nam obca moc wydarła,
Szablą odbijemy”
Są one wyrazem niepodległościowych dążeń szlachty i wiary w odrodzenie się państwa, chęci zemsty i woli walki do ostatniej kropli krwi.
Kolejnym fragmentem, w którym pojawia się Pieśń Legionów jest scena w karczmie (księga IV). Ksiądz robak częstuje biesiadników swoją tabaką i snuje opowieści o wybitnych Polakach. Pada między innymi nazwisko Dąbrowskiego, które wzbudza u szlachty zaufanie i głęboki szacunek. Był to dowódca, w którym wszyscy pokładali nadzieje i na jego rozkaz gotowi byli iść choćby na śmierć. Świadczą o tym słowa pieśni:
„Marsz, marsz Dąbrowski
Z ziemi włoskiej do Polski,
Za twoim przewodem,
Złączym się z narodem”
Mazurek nie tylko podsycał wyzwoleńcze nastroje, ale także łączył wszystkie stany w pragnieniu odzyskania niepodległości. Mickiewicz pisze:
„Wszystko się uścisnęło: chłop z tatarskim hrabią,
Mitra z Krzyżem, Poraje z Gryfem i z Korabią”
Dając nam do zrozumienia, że w walce o wolność wszyscy byli równi. Również w wersach Mazurka odnajdujemy to przesłanie:
„Niemiec, Moskal nie osiędzie,
Gdy jawszy pałasza,
Hasłem wszystkich zgoda będzie
I ojczyzna nasza.”
W kolejnych zwrotkach pojawiają się inne znane wszystkim postacie: wzór patriotyzmu Stefan Czarniecki i Napoleon Bonaparte – w którym ówcześni Polacy widzieli wybawcę narodu. Mieli ku temu powody, bowiem obiecał on suwerenność Polski w zamian za pomoc szlachty w wojnie z Rosją. Niestety przybycie wojsk francuskich niezmiernie się opóźniało, co studziło powstańcze nastroje ludności. Poeta wyraża to słowami włożonymi w usta Skołuba:
„[…] Mój Księże Kwestarzu!
Kiedyż to będzie. Wszak to ile w kalendarzu
Jest świąt, na każde święto Francuzów nam wróżą”
Po raz ostatni, ale jednocześnie najbardziej wyrazisty pojawia się Mazurek w ostatniej księdze, w radosnej atmosferze zaręczyn Tadeusza i Zosi. Jego melodię przypomina w czasie swojego koncertu Jankiel. Wygrywając takty „marsz tryumfalny: Jeszcze Polska nie zginęła” patrzy na obecnego tam generała Dąbrowskiego. Żyd tak się wzrusza, że z jego oczu zaczynają płynąć łzy szczęścia. Mazurek był dla Polaków w 1812 roku niejako proroctwem, które na ich oczach się spełniało. Ich przez lata oczekiwany przywódca końcu przybył. I chociaż jak wiemy z historii, Polska nie odzyskała wtedy niepodległości, to Pieśń Legionów nadal prowadził Polaków do kolejnych zrywów patriotycznych.
Reasumując, Mazurek Dąbrowskiego pełni bardzo ważną funkcję w utworze Adama Mickiewicza. Mobilizuje szlachtę do walki, rozbudza w niej patriotyzm oraz przywraca nadzieję na odzyskanie niepodległości. Jednocześnie jest pieśnią, znaną każdemu Polakowi, zakorzenioną głęboko w tradycji i świadomości narodowej. Jednocząc wszystkich obywateli, przezwycięża chyba najgorszą naszą wadę – podziały społeczne. Jest pieśnią konspiracji – śpiewaną pod zaborami, a także hymnem zwycięstwa śpiewanym przez żołnierza na polu walki. Dając zapowiedź wolności pomaga przetrwać Polakom pod zaborami najcięższe chwile.