Poradnictwo

Poradnictwo może być rozpatrywane w dwóch aspektach: jako instytucjonalny system o określonej strukturze organizacyjnej oraz jako specyficzna czynność podejmowana przez doradców pomagających jednostkom przeżywającym problemy. Najważniejszym celem poradnictwa jest optymalizacja różnych dziedzin życia oraz rozwoju osobowości człowieka, natomiast celami pośrednimi są: usuwanie zaburzeń i trudności, profilaktyka i prognoza. Owa działalność jest ściśle związana z ogólna koncepcją człowieka i w zależności od niej przybiera różne formy. Dlatego można wyróżnić trzy główne kierunki poradnictwa, oparte na analizie psychoanalitycznej, behawiorystycznej oraz humanistycznej i poznawczej koncepcji człowieka:
1. Poradnictwo dyrektywne – nie licząc się z indywidualnością jednostki, jej przeżyciami i samooceną, doradca formułuje prognozę i podaje sposób rozwiązania problemu, traktując odbiorcę jako przedmiot działań poradnianych. Porada ma tu charakter instrumentalny.
2. Poradnictwo liberalne – jest nastawione na rozwiązywanie sytuacji problemowych z uwzględnieniem wewnętrznych przeżyć jednostki, umożliwia więc samopoznanie, uwalnianie od lęków i zahamowań. Doradca jest nastawiony na wskazywanie sposobów lepszego zrozumienia siebie i innych ludzi, na zmianę sposobów myślenia u odbiorcy o własnym problemie.
3. Poradnictwo dialogowe – umożliwia badanie i szukiwanie strategii i środków rozwiązywania problemów. Doradca i radzący się współpracują ze sobą, szukając adekwatnych rozwiązań. Badaczami są obie strony, jednak doradca wykorzystuje swoje doświadczenie. W tym ostatnim ujęciu poradnictwo jest dialogiem, w którym doradca usiłuje pomóc innej osobie w zmianie jej zwyczajowego sposobu myślenia i postaw, podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów lub zmagania się z różnymi sytuacjami życiowymi, tak by maksymalizować szanse i zminimalizować niesprzyjające warunki środowiskowe. Zatem istotą porady jest to, aby przez kontakt osobowy i rozmowę człowiek potrzebujący mógł odzyskać lub uzyskać możliwość samodzielnego rozwiązywania problemu, podjęcia właściwych decyzji, wprowadzenia ich w czyn i unikania błędów. Do tego nurtu zalicza się też koncepcję poradnictwa dla dorosłych i poradnictwa rodzinnego, a także koncepcję pomocy dziecku w jego rozwoju bio- i socjokulturowym.
W dialogowym (interakcyjnym) modelu poradnictwa można wyróżnić następujące elementy: 1) dwa podmioty działania (doradca i radzący się); 2) przedmiot (problem do rozwiązania); 3) czynności poradnicze; 4) metody i środki działania; 5) wyniki działania.
1) W praktyce poradnianej występują dwa podmioty: doradca oraz radzący się. Relacje tych osób określa się jako współdziałanie. Przyczyną uruchomienia ich stosunku jest problem, który starają się wspólnie rozwiązać. Ze strony doradcy optymalizację procesu poradniczego ułatwiają jego właściwości, które: a) pozwalają na wytworzenie się osobistego kontaktu między doradcą a osobą radzącą się; b) pozwalają na rozwiązanie sytuacji życiowej radzącego się i zrozumienie istoty jego problemu; c) umożliwiają przygotowanie klienta do odbioru porady i podjęcia współdziałania. Osobę zgłaszającą się po poradę cechuje różny stosunek do doradcy, co wyraża się w przyjmowaniu postaw chwiejnych, wymuszających lub nastawionych na współpracę. Zadaniem doradcy jest stworzenie takich warunków, aby klient mógł nauczyć się samodzielnego rozwiązywania problemów, a co z tego wynika – sytuacja pomocy nie może być wyręczająca, ale wspomagająca, nie utwierdzająca w bezradności, lecz podnosząca wiarę we własne siły. W poradnictwie rodzinnym podmiotem radzącym się jest członek rodziny, cała rodzina lub podsystem rodziny (np. narzeczeni, rodzeństwo, dziadkowie, koalicje międzypokoleniowe).
2) Przedmiotem działania w poradnictwie jest problem radzącego się, który przy aktualnie posiadanym poziomie wiedzy, umiejętności i nastawienia nie może rozwiązać. Można wyróżnić następujące problemy rozwiązywane przez poradnictwo: a) związane z osobistą sytuacją jednostki; b) związane z rodziną, wynikające z trudności w wypełnianiu jednej lub kilku funkcji przez któregoś członka rodziny lub rodziny jako grupy; c) związane z pełnieniem ról i wynikających stąd zadań; d) wiążące się z przynależnością do społeczeństwa globalnego, przeżywającego określone napięcia i konflikty. W poradnictwie rodzinnym do przedmiotów jego działania można zaliczyć m.in.: problemy wychowawcze, konflikty międzypokoleniowe, przygotowanie do małżeństwa, konflikty małżeńskie, bezdzietność i adopcje, odpowiedzialne rodzicielstwo, uzależnienia.
3) Czynności poradnicze można zawrzeć w strukturze etapów procesu pomagania. Są to: a) wstęp – przygotowanie i nawiązanie relacji; b) klasyfikacja – ustalenie problemu i powodów szukania pomocy przez wspomaganego; c) strukturowanie – sformułowanie kontraktu i struktury (sita, granice i cele przyszłej relacji pomagania); d) relacja – budowanie relacji pomagania; e) eksploracja – poznawanie problemów, formułowanie celów, planowanie strategii, zbieranie faktów, wyrażanie głębszych uczuć, uczenie nowych umiejętności; f) konsolidacja – eksplorowanie alternatyw, przepracowanie uczuć, praktykowanie nowych umiejętności; g) planowanie – stosowanie strategii rozwiązywania konfliktów, redukowania przykrych uczuć, podejmowanie samodzielnych działań; h) zakończenie – ewaluacja wyników i zakończenie relacji.
4) W zależności od formy (porada, psycho- i socjodrama, praca społeczno-wychowawcza) poradnictwo wykorzystuje różne metody i środki. Wyróżnia się poradę bezpośrednią, która może być indywidualna lub zbiorowa, prosta i wzbogacona, jednorazowa lub wielokrotna, ustna lub pisemna. Drugim rodzajem jest porada pośrednia przekazywana w listach, prasie, książkach, mediach. Przy stosowaniu psycho- i socjodramy wykorzystuje się wymianę ról, dublowanie ról, przedstawienie samego siebie i przewidywanie przyszłości. W bezpośrednim kontakcie doradcy i radzącego się przeważają metody werbalne, dzięki którym doradca pomaga w rozbijaniu utrwalonych struktur myślowych, wywołuje „dezintegrację pozytywną”, motywuje do działania, do zmiany obecnej sytuacji, do nowej interpretacji problemu.
5) Rezultaty poradnictwa odnajdujemy w przemianach osobowości radzącego się i doradzającego, zmianach zachodzących w środowisku życia osób szukających pomocy, rozwiązywania problemów tych osób.
Zatem przez poradnictwo rodzinne należy rozumieć jeden z kierunków poradnictwa dialogowego, którego celem jest optymalizacja życia małżeńskiego i rodzinnego oraz rozwój osobowości członków tychże systemów, a czynnikami różnicującymi go od innych typów działania poradnianego są elementy wchodzące w skład modelu doradzania – przedmiot porady i podmiot radzący się.
Poradnictwo wychowawcze.
Poradnictwo wychowawcze jest to ogół poczynań różnych instytucji i organizacji, które zainteresowane są sprawami prawidłowego rozwoju oraz wychowania dzieci i młodzieży, m.in. prawidłowego wychowawczego funkcjonowania rodziny.
Zakres poradnictwa rodzinnego jest bardzo szeroki. Poradnictwo to obejmuje różne formy pomocy, udzielanej dzieciom i dorosłym. W ujęciu najogólniejszym pomoc ta koncentruje się wokół złożonej problematyki wychowawczej, głównie wokół napotykanych przez rodziców trudności wychowawczych dziećmi, postępowania z dziećmi, w różny sposób upośledzonymi lub odbiegającymi od normy w rozwoju, podejrzanymi o upośledzenie umysłowe lub wykazującymi zaburzenia psychiczne, jak również wokół sprawy wyboru zawodu, takiego, który by najlepiej mógł odpowiadać zainteresowaniom dziecka, jego cechom charakteru i usposobienia.
Osobny, rozbudowujący się coraz bardziej dział to poradnictwo przedmałżeńskie i małżeńskie, poradnictwo z zakresu świadomego macierzyństwa, kultury życia seksualnego, poradnictwo rodzinne. Poradnictwo wychowawcze skupia wokół swojej działalności specjalistów, reprezentujących różne dyscypliny naukowe. Uczestniczą w nim nie tylko pedagodzy psychologowie, ale także lekarze i prawnicy. Tak szeroki zakres wynika stąd, że zarówno prawidłowy rozwój dzieci i młodzieży (fizyczny i psychiczny), jak i prawidłowy układ stosunków wewnątrzmałżeńskich i wewnątrzrodzinnych ściśle się ze sobą wiążą i wykazują wielorakie wzajemne uwarunkowania. Zdrowie fizyczne i psychiczne dzieci zależy w dużej mierze od stanu zdrowia rodziców. Organizacja życia rodzinnego, panująca w rodzinie atmosfera, trwałość rodziny zależą od właściwego doboru małżonków, ich prawidłowego współżycia, właściwej oceny zawartego związku, oczekiwań związanych z małżeństwem i wyobrażeń własnej rodzinie.
Tak więc obok poradnictwa ściśle wychowawczego, nastawionego na korygowanie odchyleń w zachowaniu się dzieci i młodzieży, popełnianych przez rodziców błędów wychowawczych, mamy również poradnictwo nastawione na korygowanie wad rozwojowych i leczenie zaburzeń psychicznych dzieci i młodzieży a także leczenie zaburzeń występujących u rodziców, korygowanie ich postaw wobec siebie nawzajem, wobec rodziny i dziecka.
Poradnictwo rodzinne obejmuje poradnie przdmałżenskie i życia rodzinnego oraz inne podobne placówki. Poradnie te zajmują się nie tylko świadomym macierzyństwem, ale także psychohigieną małżeństwa, kulturą życia seksualnego, sprawami dotyczącymi prawdopodobieństwa dziedziczenia przez dzieci pewnych zaburzeń psychicznych. Poradnie dostarczają informacji ważnych dla osób, które pragną zawrzeć związek małżeński i założyć rodzinę w sytuacji, gdy jedna z osób chorowała lub choruje psychicznie. To samo dotyczy osób które już tworzą małżeństwo ale nie mają a pragną mieć dzieci.
Działalność wspomnianych poradni jest społecznie bardzo istotna, bo jak wiadomo polskie prawo rodzinne nie wprowadza obowiązku przedkładania przy zawieraniu małżeństwa świadectw lekarskich, wydawanych na podstawie tzw. lekarskich badań przedślubnych. Nie obowiązuje już prawo z 1946 roku, wg. którego nie mogły ze sobą zawrzeć małżeństwa osoby, z których chociaż jedna dotknięta była chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym, otwartą gruźlicą lub chorobą weneryczną w stanie zaraźliwym.
W tej sytuacji rola poradni przedmałżeńskich uświadamiających młodym ludziom ewentualne konsekwencje dla małżonków ich potomstwa, urasta do wielkiej wagi i problemu społecznego.
Poradnictwem przdmałżeńskim i rodzinnym interesują się następujące organizacje: Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej, Komitet Przeciwalkoholowy, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, organizacje kobiece.
Poradnictwo rodzinne uwzględnia w szerokim zakresie skomplikowaną i trudną problematykę wewnątrzmałżeńskich i wewnątrzrodzinnych konfliktów, zwłaszcza o charakterze trwałym, zagrażającym rodzinie rozpadem.
Współczesna medycyna od szeregu lat sygnalizuje wzrost liczby osobników neurotycznych, którzy w układzie małżeńskim i rodzinnym czują się źle, reagują nieprawidłowo, szybko popadają w konflikty. Rozwód wydaje się niejednokrotnie najlepszym, wyjściem, jakkolwiek, a wynika to z przeprowadzonych badań, nie rozwiązuje problemu całkowicie, bowiem te same osoby zawierając powtórnie małżeństwo napotykają podobne trudności. Jak się takie sytuacje odbijają na rozwoju i wychowaniu dzieci, nie trzeba szerzej uzasadniać.
W poradnictwie rodzinnym poważny dział stanowi poradnictwo prawne w sprawach dotyczących ustalenia ojcostwa, alimentacji, ustawowej wspólności majątkowej małżonków, ich praw i obowiązków także adopcji.
Poradnie zdrowia psychicznego kierowane są przez lekarzy psychiatrów przy ścisłej współpracy z psychologami. Zadaniem poradni zdrowia psychicznego jest ustalenie jakości i stopnia zaburzeń w rozwoju czy zachowaniu dzieci, udzielenie rodzicom porad w sprawach opieki i wychowania. Niektóre poradnie prowadzą świetlice, do których uczęszczają skierowane na obserwacje dzieci. Obserwacja dziecka, rozmowy z rodzicami i nauczycielami pozwala na ustalenie przyczyn odchylenie w zachowaniu się dziecka oraz na przedsięwzięcie odpowiednich środków zapobiegawczych lub określających dalsze zasady postępowania.