Zabytki Gdańskie - opisy

Ulica Długa i Długi Targ

Ulica Długa i Długi Targ tworzące Trakt Królewski należą do najpiękniejszych ulic Gdańska. Biegną prostopadle do Motławy od Złotej Bramy do Zielonej Bramy. Mieszkali tu najzamożniejsi patrycjusze gdańscy i niemal każda kamienica ma swoją własną ciekawą historię. Najstarsze zachowane domy powstały już w średniowieczu, ale większość zabudowy pochodzi z czasów nowożytnych. Kamienice przy Długiej są typowymi domami gdańskimi o wąskich fasadach zwieńczonych szczytami bądź attykami, bogato zdobionych herbami, figurami alegorycznymi i postaciami antycznych bohaterów. Przy Długim Targu wznoszą się najważniejsze świeckie budowle Głównego Miasta: Ratusz Głównego Miasta i Dwór Artusa.

Ratusz Głównego Miasta

Najokazalsza i najcenniejsza budowla świecka dawnego Gdańska, siedziba władz miasta. Budowany był od 1379 do 1492 roku. Hełm wieży o wysokości 80 m, stworzony przez mistrza Dirka Danielsa z Zelandii, wieńczy metalowy, złocony posąg króla Zygmunta Augusta. Trzy skrzydła obecnego dziedzińca ukończono w 1593-96 r. Pod koniec XVI wieku na jednym z narożników umieszczono zegar słoneczny z łacińską sentencją "Cieniem są dni nasze". Doszczętnie wypalony w 1945 r. odbudowywany był do 1970 r. Jest obecnie siedzibą Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. Wnętrza ratusza utrzymane są w stylu manieryzmu niderlandzkiego. Najbardziej okazała - Wielka Sala Rady zwana również Salą Czerwoną uważana jest za jedno z najbogatszych nowożytnych wnętrz ratuszowych. Jej wystrój jest dziełem takich mistrzów jak Hans Vredeman de Vries, Izaak van den Blocke i Simon Herle. Strop sali zdobi 25 obrazów autorstwa Izaaka van den Blocke o wymowie symbolicznej. Najsłynniejsze z nich to "Apoteoza Gdańska".

Dwór Artusa

Przez wiele lat był jednym z najwspanialszych tego typu obiektów w Europie północnej. Dwory Artusa powstawały licznie w całej Europie a szczególnie w miastach hanzeatyckich, jako miejsca spotkań zamożnego patrycjatu, kupców i rzemieślników na wzór legendarnego Okrągłego Stołu rycerzy króla Artura. Gdański Dwór Artusa był ważnym ośrodkiem życia towarzyskiego i handlowego Gdańska i najbardziej demokratycznym miejscem w kraju. Bywali tam kasztelanowie, wojewodowie, następcy tronu.

Po pożarze wzniesionego w XIV w. budynku obecny kształt zyskał w 1477 r. Fasada przebudowana została przez Abrahama van den Blocke. Manierystyczny portal zdobią medaliony z portretami królów. Reprezentacyjne wnętrze Dworu mieści ogromny, wysoki na 12 m renesansowy piec kaflowy, dzieło Georga Stelzenera z połowy XVI w., ozdobiony kaflami malowanymi przez mistrza Josta, na których przedstawiono portrety wybitnych ówczesnych władców europejskich, herby oraz personifikacje cnót i planet. Dwór Artusa wchodzi w skład Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.

Fontanna Neptuna

Stojąca od 1633 r. przed Dworem Artusa Fontanna Neptuna jest symbolem Gdańska. Inicjatorem jej powstania był burmistrz Gdańska Bartłomiej Schachmann. Postać Neptuna nawiązuje do związków Gdańska z morzem. Wymodelowali ją Peter Husen i Johann Rogge, a odlana została w 1615 roku w Augsburgu. Autorem projektu całej fontanny był Abraham van den Blocke. Otaczająca ją wspaniała krata pochodzi z 1634 r. W latach 1757-1761 Johann Karl Stender przekształcił w duchu rokoka misę i cokół fontanny, dodając całą plejadę stworów morskich. Według jednej z gdańskich legend to właśnie Neptun przyczynił się do powstania słynnej gdańskiej nalewki Goldwasser. Oburzony, iż do fontanny wrzucane są monety, uderzył trójzębem w wodę i rozbił złoto w drobne płatki, które odtąd zdobią swym blaskiem wspaniały ziołowy likier.

Złota Kamienica

Jest jednym z najpiękniejszych budynków gdańskich. Została wzniesiona dla burmistrza Jana Speymanna, bogatego kupca i światłego mecenasa sztuk oraz jego żony Judyty z Bahrów. Powstała przed 1609 r., według projektu Abrahama van den Blocke, który był także autorem części wystroju rzeźbiarskiego, ukończonego do 1618 r. Swą sławę kamienica zawdzięcza bogatej fasadzie. Legenda głosi, że czasem po korytarzach kamieniczki przechadza się świetlista postać - duch pięknej Judyty Speymann szepczącej: "Czyń sprawiedliwie, nikogo się nie lękaj".

Panienka z okienka

Codziennie o godzinie 13.03 (w sezonie letnim od 1 czerwca do 15 września również o 15.03 i 17.03) ze szczytowego okna kamienicy przylegającej do Dworu Artusa - Nowego Domu Ławy wygląda do przechodniów postać wyobrażająca XVII-wieczną młodą gdańszczankę.

Autorem projektu figury jest Ewa Topolan, rzeźbiarka wywodząca się z Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Konstruktorem mechanizmu jest Tadeusz Nowosielski. Figura "Panienki z okienka" nawiązuje do znanych już w Gdańsku ruchomych figur w zegarze astronomicznym w Bazylice Mariackiej, ruchomych aniołów w Katedrze Oliwskiej, koziołków poznańskiego ratusza, czy innych podobnych postaci w wielu miastach Europy.

Pomysł nawiązuje do powieści Jadwigi Łuszczewskiej - Deotymy (1834-1908) "Panienka", opublikowanej po raz pierwszy w 1893 roku w Warszawie. Drugie wydanie pod zmienionym tytułem "Panienka z okienka" ukazało się w 1898 roku. W 1959 roku powstała teatralna, a w 1964 roku filmowa adaptacja powieści Ten "starodawny romansik" powstał po podróży 24-letniej Deotymy z rodzicami Wisłą do Gdańska w 1858 roku. Efektem była fascynacja naszym miastem i jego historią. W powieści Deotyma zawarła niezwykle sugestywnie koloryt Gdańska, a przede wszystkim postać młodej gdańszczanki Hedwigi, wyglądającej przez okno wspaniałej kamienicy, w "romansiku" nazywanej Bursztynowym Domem.

Inauguracja pokazów "Panienki z okienka" odbyła się 1 czerwca 2001 roku. Towarzyszy im melodia Martiniego il Tedesco "Plasir d'amour", wygrywana na carillonie Ratusza Głównego Miasta.

Złota Brama

Zbudowana w latach 1612-1614 według projektu Abrahama van den Blocke w stylu renesansowym. Kamienne rzeźby attyki z 1648 r. wykonał Piotr Ringering. Są one alegorycznym przedstawieniem cnót obywatelskich: Roztropności, Sprawiedliwości, Pobożności i Zgody. Do Złotej Bramy przylega Dwór Bractwa św. Jerzego, zbudowany przez J.Glotau'a w latach 1487-1494 w stylu późnogotyckim.

Brama Zielona

Zanim wzniesiono tę reprezentacyjną budowlę, stała tu najstarsza gdańska brama Kogi, pochodząca z XIV w. W latach 1564-1568 rozebrano ją i zbudowano zachowany do dziś manierystyczny budynek. Brama zbudowana została w latach 1568-1571 przez Regniera z Amsterdamu i Hansa Kramera z Drezna, z przeznaczeniem na siedzibę monarchów wizytujących miasto.

Dom Uphagena

Dom Uphagena stoi przy ul. Długiej 12 i jest jedyną w Gdańsku odtworzoną wraz ze swym wystrojem kamienicą mieszczańską. W końcu XV wieku wzniesiono w tym miejscu budynek murowany, którego relikty znajdują się w piwnicach obecnie istniejącej kamienicy. W następnych wiekach często zmieniali się właściciele posesji a dom uległ licznym przekształceniom. W roku 1775 zakupił go i przebudował Johann Uphagen, kupiec, historyk amator, bibliofil. Po śmierci właściciela kamienica pozostała w rękach rodziny i przetrwała w niemal niezmienionym stanie do początków XX wieku. W 1911 roku otwarto w budynku muzeum wnętrz, które działało do 1944 roku, kiedy wobec zbliżających się działań wojennych ewakuowano wystrój i wyposażenie domu w okolice Gdańska. W 1981 roku dom przekazany został Muzeum Historycznemu Miasta Gdańska i po przeprowadzeniu prac konserwatorskich 7 czerwca 1998 roku został udostępniony zwiedzającym. We wnętrzach zamontowane zostały zachowane elementy wystroju - boazerie, piece. Zrekonstruowano tkaniny i upięcia okienne. Wyposażenie wnętrz: meble, instrumenty muzyczne, obrazy, ceramika pochodzą w przeważającej części z drugiej połowy XVIII wieku. W każdą ostatnią niedzielę miesiąca odbywają się tu koncerty z cyklu "Muzyczne niedziele w Domu Uphagena".

Żuraw

To największy dźwig portowy średniowiecznej Europy, jedna z najbardziej charakterystycznych budowli Gdańska. Położony nad Motławą, służył do przeładunku towarów i stawiania masztów na statkach. Pełnił zarazem funkcję bramy miejskiej. Obecną formę uzyskał w latach 1442-1444. W jego wnętrzu znajduje się zrekonstruowany i czynny mechanizm napędowy - ogromne drewniane koło, poruszane ongiś siłą ludzkich nóg.

Bazylika Mariacka

Kościół Najświętszej Marii Panny, największa ceglana świątynia w Europie, powstawał w kilku etapach w latach 1343-1502. We wnętrzu znajduje się wiele doskonałych dzieł sztuki średniowiecznej i barokowej, m.in. kamienna Pieta z roku ok. 1410, kopia Sądu Ostatecznego namalowanego przez Hansa Memlinga w roku 1472, zegar astronomiczny wykonany w latach 1464-1470 przez Hansa Dringera czy ołtarz główny powstały w latach 1510-1517. Długość budowli, łącznie z przyporami wieży, wynosi 105 m; sklepienia sięgają do 29 m ponad posadzkę. Wysoką na 77,6 m masywną wieżę wieńczy galeryjka widokowa, z której podziwiać można panoramę miasta. Wiedzie do niej prawie 400 stopni!

Ulica Mariacka

Jest niewątpliwie jedną z najpiękniejszych ulic Gdańska. Prowadzi od kościoła Mariackiego do Długiego Pobrzeża, a zamyka ją średniowieczna Brama Mariacka. Jest wspaniałym przykładem dawnej zabudowy gdańskiej z przedprożami i wąskimi, bogato dekorowanymi fasadami kamienic, należących niegdyś do zamożnych kupców i złotników. Malownicza sceneria ulicy od wieków inspirowała pisarzy i malarzy. Bywała również historycznym plenerem filmowym.

Kaplica Królewska

Powstała z inicjatywy króla Jana III Sobieskiego jako tymczasowa kaplica katolicka dla wiernych z parafii Kościoła Mariackiego, który pozostawał w rękach protestantów. Jest dziełem gdańskiego budowniczego Barthela Ranischa. Powstała w latach 1678-1681, według projektów architekta królewskiego Tylmana z Gameren. Barokowe rzeźby fasady wykonał Andreas Schlter.

Przedbramie ul. Długiej (Katownia i Wieża Więzienna)

Wieża Więzienna wraz z Katownią stanowią średniowieczny zespół przedbramia ulicy Długiej. Katownia przebudowana została w r. 1593 przez Flamanda, Antoniego van Obberghena, natomiast Wieża Więzienna podwyższona została do dzisiejszego stanu w latach 1508-1509 przez Michała Enkingera. Do czasu wzniesienia nowożytnych umocnień ziemnych w drugiej połowie XVI w. mury szyi bramnej, łączącej oba budynki, stały nad fosą wypełnioną wodą. Po zakończeniu prac adaptacyjnych Katownia będzie siedzibą Muzeum Bursztynu wchodzącego w skład Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.

Brama Wyżynna

Otwiera tak zwaną Drogę Królewską prowadzącą ulicami Długą i Długim Targiem do Bramy Zielonej. Została zbudowana przez Hansa Kramera z Saksonii jako element nowożytnych fortyfikacji wzniesionych w latach 1571-1576 wzdłuż zachodniej granicy miasta. Początkowo ceglana, w 1588 r. uzyskała swój dzisiejszy kształt dzięki przebudowie, którą przeprowadził Flamandczyk Willem van den Blocke.

Ratusz Starego Miasta

Zbudowany w latach 1587-1595 przez Antoniego van Obbergena. Prezentuje on klasyczne cechy dobrej, manierystycznej architektury flamandzkiej. We wnętrzu zachowały się alegoryczne XVII wieczne obrazy, na ścianach Adolfa Boya, na stropie - z warsztatu Hermana Hana. Ratusz Staromiejski jest obecnie siedzibą Nadbałtyckiego Centrum Kultury.

Kościół św. Katarzyny

Najstarszy kościół parafialny Starego Miasta, wzniesiony w latach 1227-1239 z fundacji książąt gdańsko-pomorskich i znacznie rozbudowany w XIV wieku. Do 1944 roku kościół zachwycał wyposażeniem pełnym zabytków gotyckich, manierystycznych i barokowych. W 1945 roku uległ zniszczeniu. Obecnie zabytek został w całości odrestaurowany. Wewnątrz warto zobaczyć obrazy pędzla Antona Mllera i Izaaka van den Blocke'a. Tutaj też znajduje się płyta nagrobna z 1659 r. słynnego astronoma Jana Heweliusza.
Na 76 - metrowej wieży kościelnej zamontowany jest pięknie brzmiący carillon. W wieży kościoła ma siedzibę Muzeum Zegarów Wieżowych.

Kościół św. Mikołaja

Najstarszy kościół Gdańska, powstały u schyłku XII wieku, a w 1227 r. przekazany przez pomorskiego Księcia Świętopełka zakonowi Dominikanów, sprowadzonemu staraniem św. Jacka Odrowąża. Wraz z klasztorem istniał od 1348 r. Ta gotycka budowla jako jedyna nie uległa zniszczeniu w trakcie działań wojennych. W poł. XV wieku kościół przykryto sklepieniem gwieździstym i podwyższono wieże. We wnętrzu zachowane jest bogate wyposażenie wczesnobarokowe.

Wielki Młyn

Zbudowany ok. poł. wieku XIV na kanale Raduni, był największą inwestycją krzyżacką w Gdańsku. Łączył trzy funkcje: młyna, magazynu i piekarni. Wyposażony był w 18 nasiębiernych kół wodnych o średnicy 5 m., co stanowiło wielkie osiągnięcie techniczne.

Katedra Oliwska

Kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej, Najświętszej Marii Panny i św. Bernarda został wzniesiony jako świątynia cysterska w XIII w. Po wielkim pożarze w 1350 r. odbudowano go w formach gotyckich i bez większych zmian przetrwał do dziś. Gotyckie wyposażenie kościoła spłonęło w 1577 r. a to, które można podziwiać dziś, powstało w okresie baroku. Katedra jest trzynawową sklepioną bazyliką, zbudowaną na rzucie łacińskiego krzyża. Katedra Oliwska mierzy 107 m. i jest najdłuższym kościołem w Polsce.
Wspaniałą ozdobę Katedry stanowi rokokowy prospekt organowy z lat 1763-1788. Organy wykonane zostały przez mistrza Jana Wulfa i Fryderyka Rudolfa Dalitza, które w chwili powstania uchodziły za największe w Europie.

Park Oliwski

Dzisiejszy Park Oliwski powstał w XVIII w. na terenie dawnych ogrodów klasztornych.
Spotkać tu można okazy roślin sprowadzonych niemal z całego świata, podziwiać wspaniałe, założone w 1920 roku alpinarium, oranżerię, grotę i kaskadę oraz posadzoną jeszcze w XVII w. aleję grabową. Park to odpowiednie miejsce na romantyczne spacery. W sezonie letnim na tarasie pobliskiego Pałacu Opatów oraz w altance parkowej odbywają się koncerty plenerowe.

Pomnik Poległych Stoczniowców

Majestatyczne trzy krzyże z kotwicami - symbolami nadziei upamiętniają krwawe ofiary strajków robotniczych Grudnia 1970 r. Żądanie zgody na postawienie u bram stoczni pomnika było jednym z najważniejszych postulatów strajkujących stoczniowców gdańskich w sierpniu 1980 r. Krzyże mają 42 m wysokości i ważą prawie 140 ton. U stóp pomnika składają kwiaty wszystkie oficjalne delegacje odwiedzające Gdańsk.

Nowy Ratusz

Budynek wybudowany w latach 1898 - 1901 dla Generalnej Komendantury Pruskiego Garnizonu w Gdańsku.
Po I wojnie światowej, po utworzeniu Wolnego Miasta Gdańska, w latach 1918-1939, obiekt był siedzibą Wysokiego Komisarza Ligi Narodów na Wolne Miasto Gdańsk. Po 1945 r. budynek stał się siedziba Komitetu Miejskiego Polskiej Partii Robotniczej.

W 1957 r. został przekazany Klubowi Studentów Wybrzeża "Żak", a od 2000 r. stanowi siedzibę Rady Miasta Gdańska otrzymując nazwę Nowy Ratusz.

Latarnia Morska Gdańsk Nowy Port

Latarnia morska w Nowym Porcie to jedna z najpiękniejszych latarń Morza Bałtyckiego. Oddana do użytku w 1894 r., wskazywała statkom wejście do portu gdańskiego do 1984 r.
W jej wnętrzu podziwiać można pięknie zachowane historyczne urządzenia optyczne oraz wystawę "Latarnie morskie Gdańska na przestrzeni wieków". Zachwyca również widok z jej szczytu na Port Gdański, Westerplatte i całą Zatokę Gdańską aż po Gdynię i Hel.

27-metrowa latarnia w Nowym Porcie została zbudowana na wzór słynnej latarni wzniesionej w 1871 r. w Cleveland (USA). Służyła potrójnemu celowi: jako latarnia morska, wieża pilotów portowych i baza kuli czasu usuniętej w 1929 r. Ta ostatnia była niezwykłym instrumentem. Jej podniesienie i spadek w każde południe pozwalał kapitanom statków stojących na redzie na precyzyjne nastawianie chronometrów okrętowych, niezbędne dla dokładnej nawigacji.