Terminologia

ROZDZIAŁ I

ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNA – KWESTIE TERMINOLOGICZNE I TEORETYCZNE

1.1 Pojęcie turystyki i terminów pokrewnych.
Niniejsza praca opisuje atrakcyjność turystyczną Kujaw wschodnich. Rozważając to pojęcie należy wcześniej wyjaśnić znaczenie definicji „turystyki” i terminów pokrewnych. Nieliczni uważają, że słowo „turystyka” wzięło początek od słowa „grand tour”, które oznaczało młodych Anglików wyjeżdżających do Francji, Niemiec i Włoch pod koniec XVIII w. Z tego faktu wynika, iż „turystyka” pochodzi od łacińskiego słowa „tornus”, czyli ruch obrotowy, okrężny, odnoszący się do zmiany miejsca pobytu osób. W języku francuskim słowo „tour” oznacza okrężną wędrówkę, podróż, wyścig z powrotem do miejsca, z którego się wyruszyło.
Nie sposób podać jednorodnej definicji, ponieważ jest ona równocześnie zjawiskiem psychologicznym, społecznym, ekonomicznym, przestrzennym i kulturowym. Według R. Łazarka „turystyka” to „ogół stosunków i zjawisk wynikających z podróży i pobytu osób podróżujących w celach wypoczynkowych, w interesach i w innych celach, pozostających poza swoim normalnym środowiskiem nie dłużej niż jeden rok, przy czym główny cel ich wizyty jest inny niż wykonywanie czynności wynagradzanych w odwiedzanym kraju”. Z kolei obowiązująca w polskiej statystyce definicja sformułowana przez Główny Urząd Statystyczny zakład, że „turystyka” jest zjawiskiem przestrzennej ruchliwości ludzi związanej z dobrowolną czasową zmianą miejsca pobytu, środowisk i rytmu życia. Jak podaje W. Kaprowski termin ten oznacza całokształt zjawisk ruchliwości przestrzennej, związanej z dobrowolną czasową zmianą miejsca pobytu, rytmu i środowiska życia oraz z wejściem w styczność osobistą ze środowiskiem odwiedzanym. W Alejziak w swej definicji podkreśla fakt, iż termin ten jest zjawiskiem, które z jednej strony jest określoną formą konsumpcji rozmaitych dóbr, oferowanych w czasie podróży i pobytu, z drugiej zaś strony obejmuje całą sferę wytwarzania oraz obrotu tymi dobrami i usługami.
Z turystyką wiąże się szereg innych podstawowych pojęć:
• Turysta
• Odwiedzający
• Podróżny
• Ruch turystyczny
• Potrzeby turystyczne
• Produkt turystyczny
• Popyt turystyczny
• Podaż turystyczna
• Rynek turystyczny
„Turysta” to osoba, udająca się poza miejsce swego zamieszkania w celach poznawczych, wypoczynkowych, zdrowotnych, rodzinnych, sportowych, kulturalnych, rozrywkowych lub religijnych, lecz nie w celach zarobkowych. Natomiast Główny Urząd Statystyczny definiuje dość szeroko, jako osobę znajdującą się dobrowolnie czasowo poza miejscem stałego pobytu i środowiskami związanymi z codziennym rytmem życia.
Do „odwiedzających” zalicza się „turystów”, tzn. osoby, które przynajmniej przez jedną noc korzystają z obiektów zakwaterowania zbiorowego lub kwater prywatnych. Wyróżniamy tutaj odwiedzających międzynarodowych – osoby podróżujące z kraju do kraju nie dłużej niż 12 miesięcy, oraz odwiedzających jednodniowych – osoby nie nocujące w odwiedzanym kraju.
„Podróżny” to każda osoba podróżująca pomiędzy kilkoma krajami lub kilkoma miejscowościami w obrębie kraju, w którym stale mieszka. Wyróżniamy tutaj „podróżnego międzynarodowego”, osobę podróżującą poza krajem stałego zamieszkania.
Międzynarodowa Akademia Turystyki w Monte Carlo określiła ruch turystyczny jako „...podróże podejmowane dla przyjemności, wypoczynku lub leczenia – pieszo lub jakimkolwiek środkiem komunikacji. Do ich zakresu nie należą więc podróże w celach zarobkowych ani w celach zmiany miejsca stałego zamieszkania” . W. Gaworecki twierdzi, że ruch turystyczny ma charakter społeczno – kulturalny. Jest to ruch dobrowolny i czasowy. Obce są mu motywy zarobkowania oraz, co jest oczywiste, motywy osiedlania się w miejscu czasowego pobytu. Na układ skutków ekonomicznych wpływają materialne i duchowe potrzeby turystów. Turysta, chcąc urzeczywistnić cele podjętej podróży, zgłasza potrzebę przemieszczania się w przestrzeni, wymaga zaspokojenia potrzeb noclegowych, żywieniowych i innych usług bytowych. Efektywność podróży turystycznych determinują też potrzeby duchowe (poznawcze, kontemplacyjno – estetyczne, religijne itp.) związane z osiąganiem społeczno – kulturowych celów ruchu turystycznego.
„Potrzeby turystyczne” rozumiane są jako zespół potrzeb człowieka związanych z koniecznością regeneracji jego sił fizycznych i psychicznych oraz pragnieniem rozwoju własnej osobowości, których zaspokojenie następuje w czasie wolnym od pracy i innych obowiązków, i które są realizowane w przestrzeni turystycznej.
„Produkt turystyczny” są to wszystkie dobra i usługi tworzone i kupowane przez turystów w związku z wyjazdem poza miejsce stałego zamieszkania. Usługi turystyczne są to wszystkie społecznie pożyteczne czynności służące zaspokojeniu materialnych i duchowych potrzeb turystycznych człowieka. Dobro turystyczne należy traktować jako dobro lub zespół dóbr zrodzonych przez naturę, historię lub działalność ludzką, na które występuje popyt turystyczny. Oprócz podstawowego podziału dóbr na materialne i duchowe, stosuje się również podział na dobra hedonistyczne, witalne i kulturalne, do których zalicza się dobra cywilizacyjne, poznawcze, estetyczne, etyczne, religijne. „Generalnie „produktowi turystycznemu” przypisuje się w literaturze dwojaki sens: w węższym znaczeniu oznacza on wszystko, co turysta kupuje, w szerszym – wszystko, co turysta czyni w czasie podróży oraz w miejscu przeznaczenia.”
„Popyt turystyczny” to suma dóbr i usług turystycznych oraz towarów, które turyści są skłonni nabyć przy określonej cenie.
„Podaż turystyczna” jest to ilość turystycznych dóbr i usług dostępnych na rynku turystycznym.
Pod pojęciem „rynku turystycznego” należy rozumieć proces, w którym nabywcy i sprzedawcy określają, ca mają zamiar kupować i sprzedawać na jakich warunkach. Ogólnie są to wzajemne stosunki wynikające z wymiany między dostawcami i odbiorcami, których decyzje kształtują podaż i popyt.

1.2 Typologia turystyki.
Szybko zmieniające się uwarunkowania społeczne, gospodarcze, środowiskowe i technologiczne powodują przemiany dotyczące popytu i podaży turystycznej. Ciągła obserwacja zmieniających się trendów na rynku jest fundamentalnym warunkiem do osiągnięcia sukcesu w działalności gospodarczej. W przypadku turystyki jest to znaczący element, gdyż tendencje w dziedzinie zmieniają się coraz szybciej. Co roku informuje się o lansowaniu nowych form turystycznych. Uporządkowania istniejących form turystyki można dokonać według kilku kryteriów.
Według kryterium typu turysty, turystykę dzielimy na:
• Turystykę dzieci,
• Turystykę młodzieży,
• Turystykę dorosłych,
• Turystykę starszych,
• Turystykę mężczyzn,
• Turystykę kobiet.
Według sposobu uprawiania turystyki, dzielimy ją na:
• Turystykę kwalifikowaną – jest najwyższą formą specjalizacji, wymaga dobrego stanu zdrowia, sprawności i wydolności fizycznej, umiejętności posługiwania się sprzętem turystycznym oraz wszechstronnej fizycznie,
• Turystykę niekwalifikowaną.
Ze względu na liczbę osób uprawiających turystykę, można wyodrębnić:
• Turystykę w dużych grupach,
• Turystykę w małych grupach, liczących do 10 osób lub rodzinna,
• Turystykę samotną lub we dwoje.
Według kryterium podziału jakim jest cel podróży, rozróżniamy kilka form:
• Turystykę biznesową, często zwaną kongresową – jest to podróż w celach handlowych, w celu uczestniczenia w konferencjach, sympozjach i kongresach,
• Turystykę uprawianą dla różnych poza zarobkowych celów takich jak: turystyka zdrowotna, religijno – pielgrzymkowa, odwiedziny u krewnych, znajomych, stypendia,
• Turystyka typu „loisir”, co oznacza czas wolny, rozrywkę. Można tu wyodrębnić:
o Turystykę poznawczą,
o Turystykę społeczną,
o Turystykę wypoczynkową.
Ze względu na kryterium czasu uprawiania rozróżnia się:
• Turystykę krótkoterminową – wyjazd trwa nie dłużej niż tydzień,
• Turystykę długoterminową, zwane też weekendową lub wypoczynkiem świątecznym – turystyka wakacyjna lub urlopowa.
Przyjmując powyższe dwa kryteria możemy ruch turystyczny podzielić na następujące rodzaje:
• Pobytowy – przebywanie na ogół w jednym miejscu,
• Wycieczkowy – czas pobytu jest uzależniony od potrzeb krajoznawczych i poznawczych,
• Wypoczynek świąteczny – krótkotrwały charakter rekreacyjny. (wykres 1)
Biorąc za podstawę środek transportu, turystykę dzielimy na:
• Turystykę samochodową,
• Turystykę wodną,
• Turystykę kolejową,
• Turystykę lotniczą.

Wykres 1 Podział ruchu turystycznego przy złączeniu kryteriów: cel podróży i
czas trwania podróży.




















Źródło: H. Borne, A. Doliński, Organizacja turystyki, WSiP, Warszawa, wydanie drugie, s.28

Biorąc pod uwagę kryterium jakim jest stopień aktywności ruchowej turysty, opanowanie technik turystycznych oraz uprawianie turystyki w sposób nie wywołujący dysfunkcji, to wyłania się pięć rodzajów turystyki:
• Turystyka masowa,
• Turystyka alternatywna,
• Turystyka aktywna,
• Turystyka kwalifikowana,
• Turystyka ekstremalna i przygodowa.

Tabela 1 Rodzaj i formy turystyki. Podział uwzględniający aktywność ruchową turysty i opanowanie technik turystycznych oraz stosunek do środowiska.
Lp. Rodzaj turystyki Rok Formy turystyki
1 Turystyka masowa Od 1945 Wyjazdy turystów na wielkie imprezy sportowe, na festiwale, na targi, dla odwiedzenia wielkich miast, na „wczasy wypoczynkowe”, do miejsc kultu religijnego.
2 Turystyka alternatywna 0d 1970 Ekoturystyka (turystyka pro ekologia, przyjazna, dostosowana, odpowiedzialna, zielona, łagodna, zrównoważona, wspierająca), agroyurystyka, turystyka etniczna, ekologiczna.
3 Turystyka aktywna Od 1990 Wyjazdy turystów na „wczasy aktywne”, dla podejmowania działalności rekreacyjnej w plenerze (sporty zimowe, wodne, lotnicze, jeździectwo, strzelectwo, łucznictwo, jazda na rowerze, gry), polowanie, wędkarstwo, wspinaczka, zbieractwo, kolekcjonerstwo, turystyka campingowa, zdrowotna, tramping, trekking, survival, turystyka jaskiniowa, pielgrzymki piesze.
4 Turystyka kwalifikowana Od 1950 Wyjazdy turystów na obozy stałe i wędrowne, wycieczki i wędrówki turystyki pieszej nizinnej i górskiej, jeździeckiej, kajakowej, kolarskiej, motorowej, narciarskiej, żeglarskiej, podwodnej, orientacyjnej.
5 Turystyka ekstremalna i przygodowa Od 1970 Narciarstwo ekstremalne, rafting (spływ bystrym nurtem strumieni górskich), kanioning (wąwozizm), ski-alpinizm, paralotnie, moutain bike (kolarstwo górskie), turystyka kosmiczna.
Źródło: T. Łobożewicz, G. Bieńczyk, Podstawy turystyki, WSE, Warszawa 2001, s.119

Oprócz w/w rodzajów turystyki należy wymieć również turystykę etniczną (sentymentalną, polonijną), dotyczącą grup społecznych znajdujących się na obczyźnie z powodu emigracji lub zmiany granic. Turystyka pomaga im utrzymać kontakt z krajami organizacyjnymi, podtrzymywać świadomość narodową, sprzyja przenoszeniu zwyczajów, kultury, osiągnięć naukowych. W idei turystyki socjalnej upatruje się dwóch celów. Po pierwsze, powinna ona umożliwiać wyjazdy urlopowe tym, którzy ze względu na sferę materialną nie skorzystaliby w warunkach rynkowych. Po drugie, chodzi o stworzenie i rozwinięcie poza dochodowego sektora gospodarki turystycznej, umożliwiającego cel pierwszego.
Należy także wspomnieć o turystyce krajoznawczej. Krajoznawstwo pomaga w osiągnięciu celów turystyki alternatywnej. Według Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN krajoznawstwo to „... całość wiedzy o kraju ojczystym lub regionie geograficznym, historycznym, etnograficznym, przyrodniczym; obejmuje ruch społeczny, dążący poprzez różne formy turystyki (...) do poznania kraju ojczystego gromadzenia wszelkich o nim wiadomości i popularyzowania ich, a jednocześnie działający na rzecz utrwalenia i pomnażania zasobów przyrody i kultury...”

1.3 Funkcje turystyki.
Współczesna turystyka jest wielofunkcyjnym, wieloaspektowym i trudnym do zdefiniowania zjawiskiem, które w odniesieniu do egzystencji społecznej i gospodarczej pełni bardzo wiele funkcji. Ich zakres oraz intensywność oddziaływania mogą być różne. Można je rozpatrywać w stosunku do gospodarki, środowiska przyrodniczego, kulturowego oraz społecznego.
W literaturze spotykamy funkcje pozytywne turystyki, gdy wywiera ona korzystny wpływ na turystów, otoczenie lub gospodarkę. Mówimy wówczas oeufunkcjach turystyki. W przeciwnym razie mówimy o dysfunkcjach turystyki. Najczęściej opisywane są następujące funkcje: wypoczynkowa, zdrowotna, wychowawcza, kształceniowa, miastotwórcza, edukacji kulturowej, ekonomiczna, etniczna, kształcenia świadomości ekologicznej, polityczna.
Funkcja wypoczynkowa. Aktywność turystyczna jest realizowana głównie w czasie wolnym. Analizując funkcje wypoczynkową turystyki, trzeba podkreślić fakt, że zaspokaja ona potrzeby związane z odnową sił fizycznych i psychicznych poza miejscem stałego zamieszkania, co dla człowieka spędzającego większość czasu w tym samym miejscu ma podstawowe znaczenie. Człowiek boweim potrzebuje wypoczynku, gdyż bez niego nie jest w stanie normalnie funkcjonować, efektywnie działać i wypełniać wielu ról, które musi spełniać w życiu zawodowym i osobistym.
Funkcja zdrowotna polega na wyrwaniu człowieka z niezdrowego środowiska miast i wprowadzenie w teren, gdzie nie dotarły jeszcze czynniki szkodliwe. Wysiłek fizyczny wykonany w „czystym” środowisku przyczynia się do poprawy zdrowia. Korzystny klimat zbiorników wodnych, laśów, pól czy gór hartuje organizm, równocześnie jest doskonałym lekarstwem na choroby cywilizacyjne nękające współczesnego człowieka.
Funkcja wychowawcza. Zadanie środowiska wychowawczego obejmuje komplet wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka a także przygotowuje go do życia w społeczeństwie. Turystyka w tym procesie jest jak najbardziej obecna, a jej rola aktywna. Wychowawczy walor turystyki należy odnieść przede wszystkim do turystyki krajoznawczej i kwalifikowanej. Turyści oddziaływają wychowawczo na ludność zamieszkującą tereny odwiedzane, co sprowadza się do trzech dziedzin: poznawania, kształtowania postaw i stwarzania możliwości działania twórczego.
Funkcja kształceniowa, często nazywana poznawczą. Pozwala zaspokoić ważną potrzebę człowieka, mianowicie ciekawość świata. Istotą jest powiedzenie „podróże kształcą”, które ma w Polsce kilkuwiekową tradycję. Turystyka uczy, przysparza wielu umiejętności. Człowiek od zawsze miał zaufanie do tego co zobaczył, dotknął, przeżył. Niewątpliwie funkcja kształceniowa najbardziej stymuluje aktywność intelektualną turystów.
Funkcja miastotwórcza. Istotne znaczenie ma funkcja miastotwórcza. Napływ turystów powoduje, że mała wioska przekształca się w miasto a istniejący już ośrodek miejski rozrasta się. Między turystyką a urbanizacją występuje zatem silna zależność. Turystyka wpływa na procesy urbanizacyjne, powodując ich przyspieszania, a urbanizacja wpływa na tempo i kierunki rozwoju turystyki.
Funkcja edukacji kulturowej. Encyklopedyczna definicja kultury to - całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, gromadzony, utrwalany i wzbogacany w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie; w skład tak pojętej kultury wchodzą nie tylko wytwory materialne i instytucje społeczne, ale także zasady współżycia społecznego, sposoby postępowania, wzory, kryteria ocen estetycznych i moralnych przyjęte w danej zbiorowości i wyznające obowiązujące zachowania. „Krajoznawstwo i turystyka powinny posiadać ścisłe związki z kulturą, wychowywać dla kultury poprzez kontaktowanie się z jej dobrami. Turysta spotyka się z zabytkami, miejscami pamięci narodowej, z dziełami sztuki, instytucjami kulturalnymi, zjawiskami życia kulturalnego, kulturą ludową, a także z wartościami kulturowymi przyrody. Turystyka uczy umiejętności wyboru tego, co z dóbr kultury jest najcenniejsze i najbardziej wartościowe, co prowadzi najskuteczniej do wszechstronnego rozwoju osobowości. To działalność krajoznawcza turystów zasługuje na miano aktywności kulturalnej podczas gdy cechą turystyki masowej jest kulturalna konsumpcja.”.
Funkcja ekonomiczna dotyczy głównie obszarów mających podstawy do rozwoju turystyki, czyli posiadających walory przyrodniczo – kulturowe. Funkcja ta ma również duże znaczenie dla samych mieszkańców terenów recepcyjnych. Tworzy nowe miejsca pracy lub rozwija dotychczas istniejące, a co za tym idzie, sprzyja poprawie warunków życia ludności.
Funkcja etniczna. U podstaw funkcji etnicznej leżą liczne związki krajów emisji i krajów przyjmujących turystów w płaszczyźnie historyczno – kulturowej, a także wspólne dziedzictwo historyczne i kulturowe. Wątek poznawczo – kulturowy w tej funkcji może wzbogacać wiedzę o kulturze narodowej, zwiększać satysfakcję i dumę narodową turystów etnicznych.
Funkcja kształcenia świadomości ekologicznej. Turystyka powinna doprowadzić osoby w niej uczestniczące do bezpośredniego kontaktu ze środowiskiem przyrodniczym, powinna kształtować świadomość ekologiczną. Tak więc turysta winien respektować zasady zrównoważonego rozwoju, które polegają na zaspokajaniu wszystkich potrzeb bez konfliktu z potrzebami innych użytkowników środowiska i bez zagrożenia potrzeb przyszłych generacji.
Funkcja polityczna. Polityczne funkcje turystyki najczęściej odnoszą się do podróży zagranicznych. Jest bowiem ważnym środkiem realizacji wielu innych celów politycznych, tj. kształtowanie wizerunku danego kraju za granicą, charakter i zakres stosunków z innymi krajami, współpraca międzynarodowa oraz procesy integracyjne. O takim znaczeniu turystyki w kształtowaniu stosunków międzynarodowych, świadczyć może tzw. deklaracja haska, przyjęta w 1989 r., podczas wspólnego posiedzenia Światowej Organizacji Turystyki oraz Światowej Organizacji Parlamentów. W deklaracji tej napisano – „... turystyka jest pozytywnym i wszechobecnym czynnikiem promocji wzajemnego zrozumienia, a tym samym pokoju i odprężenia [..] Wszystkie rządy powinny więc podejmować działania na rzecz zapewnienia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, które są niezbędne dla rozwoju krajowej i międzynarodowej turystyki”.
Niestety funkcje turystyki nie zawsze są eufunkcjami. Bardzo często są dysfunkcjami. W odniesieniu do turystów bardzo wyraźnie widać to w programie wycieczek szkolnych. Program taki zwykle jest przeładowany, zwiedza się dużo, nie ma możliwości obejrzenia niczego dokładnie czy zastanowienia się nad tym, co się widzi. Z udziałem setek milionów turystów w ruchu turystycznym związanych jest mnóstwo niedogodności, niebezpieczeństw i zagrożeń wymierzonych nie tylko przeciw niemu samemu, ale również przeciw środowiskom przez niego odwiedzanym. Zagrożenie takie niesie przede wszystkim turystyka masowa zwana „pseudoturystyką”, które nie kształci, nie wychowuje, nie potęguje zdrowia, ale demoralizuje. Do najważniejszych dysfunkcji należy zaliczyć: zakłócenie harmonii bądź nawet dewastacja krajobrazu, brak troski o ochronę naturalnego środowiska człowieka, szkody spowodowane przez turystykę narciarską, nadmierne zaludnienie miejscowości turystyczno – wypoczynkowych, zwiększenie zagrożeń dla turystów i dla tubylców, zagrożenie zdrowia, a nawet życia turystów, zaśmiecanie plaż, ulic, parkingów, zbiorników wodnych itp., turyści zmotoryzowaniu, szkody w stosunkach międzyludzkich.
Funkcje turystyki odgrywają bardzo ważną role we współczesnym świecie. Turystyka jest wartością sama w sobie. Ułatwia poznanie świata i człowieka, daje poczucie wolności, pokazuje piękno przyrody, kształtuje postawy i styl życia, uczy tolerancji i umacnia poczucie tożsamości narodowej i w dodatku przynosi zyski ekonomiczne. Niestety oprócz tych wspaniałych wartości, turystyka niesie ze sobą też zakłamanie, zachłanność, degradacje środowiska, nieuczciwość, rządzę pieniądza oraz choroby.

1.4 Atrakcyjność turystyczna.
Atrakcyjność turystyczna jest pojęciem złożonym a składają się na nią walory turystyczne i infrastruktura. „Oprócz istniejących obiektywnie warunków środowiskowych, tak w sensie przyrodniczym, jak i społeczno-ekonomicznym, dożą rolę w jej ocenie odgrywa subiektywny czynnik psychologiczny. Atrakcyjność turystyczną należy rozpatrywać kompleksowo, gdyż decydują o niej walory turystyczne, dostępność komunikacyjna oraz podaż usług związanych z zagospodarowaniem obszarów odwiedzanych. Jest więc ona pojęciem integrującym elementy, które stanowią podstawę rozwoju ruchu turystycznego, tzn. walory turystyczne, z warunkami zaspokajania potrzeb tego ruchu w postaci odpowiednio wykształconej infrastruktury turystycznej.” .




Rys. 2 Atrakcyjność turystyczna wg O. Rogalewskiego.

ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNA















Źródło: J Warszyńska., A Jackowski., Podstawy geografii turyzmu, PWN, Warszawa 1979, s.27


Walor turystyczny to składnik środowiska, przyrodniczego lub kulturowego, który jest celem ruchu turystycznego, a w odpowiedni sposób udostępniony i przystosowany bywa zwany atrakcją turystyczną. Walor turystyczny może zasadniczo przyczyniać się do ukierunkowania przyjazdu, lub być celem pobocznym, branym często pod uwagę z okazji przejazdu bądź pobytu w danym regionie czy miejscowości.
Walory turystyczne (regionu, miejscowości, szlaku) stanowią zespół elementów środowiska naturalnego oraz jego elementów poza-przyrodniczych, które są przedmiotem zainteresowań turysty. Biorąc pod uwagę motywy, jakimi kieruje się turysta walory turystyczne można podzielić na:
- wypoczynkowe, pozostające w ścisłej zależności od warunków środowiska naturalnego,
- specjalistyczne, które stanowi zespół cech środowiska naturalnego umożliwiający uprawianie różnych form turystyki kwalifikowanej, a w przypadku obecności wód mineralnych i korzystnych warunków klimatycznych – balneoterapii i innych form lecznictwa uzdrowiskowego,
- krajoznawcze, które obok osobliwości przyrodniczych (parki narodowe, rezerwaty, pomniki przyrody itp.) obejmują elementy kultury materialnej i duchowej, zabytki, folklor, obiekty kultu narodowego oraz dziedzinę współczesnych osiągnięć społeczeństwa. Należy wyróżnić wielkie ośrodki turystyki krajoznawczej, pojedyncze lub niewielkie zespoły obiektów zabytkowych, zespoły folklorystyczne oraz obiekty kultu narodowego ze szczególnym uwzględnieniem miejsc martyrologii i walki o wolność narodu i postęp społeczny.
Przyjmując za podstawę genezę, walory turystyczne dzielimy na:
• walory naturalne – stworze przez przyrodę,
• walory antropogeniczne – stworzone przez człowieka.
Walory przyrodnicze to te obszary i obiekty, które najczęściej objęte są różnymi formami ochrony: parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary krajobrazu chronionego, a także pomniki przyrody. W tej grupie znajdują też obiekty przyrodnicze nie objęte ochroną konserwatorską, np. unikatowe obszary leśne o bogatej faunie i florze, odkrywki geologiczne, zespoły parkowe itd. Interesujące dla turysty są również ośrodki dydaktyczne parków narodowych, edukacyjne ścieżki przyrodnicze itd.
Walory antropogeniczne (kulturowe) to te, które powstały w wyniku działalności człowieka, świadczą o kulturze przeszłych i przyszłych pokoleń. Są w tej grupie także walory, które powołał do życia sam człowiek, mając na uwadze rozwój ruch turystycznego, np.: parki rozrywki, imprezy kulturalne, turystyczne i sportowe. Większość tych walorów zostały w mniejszym lub większym stopniu przystosowane do potrzeb turystyki jako zorganizowane atrakcje. W tej grupie wyróżniamy m.in.: obiekty archeologiczne (np. grodziska, rezerwaty), zabytki architektury ( w tym zabytki techniki i zabytki budownictwa ludowego), muzea i skanseny, ośrodki kultury ludowej- materialnej i niematerialnej, ośrodki pielgrzymkowe, miejsca martyrologii i pomniki, oraz obiekty współczesne: zakłady dostępne do zwiedzania, nowoczesne porty, lotniska, centra biznesu, zakłady użyteczności publicznej itd.
Różny i trudny do oceny jest wpływ walorów turystycznych na zainteresowanie turystów konkretnym terenem. Na ewidentnych obszarach będą przeważać walory przyrodnicze, decydujące wówczas o wielkości ruchu turystycznego, na innych zaś dominować mogą walory antropogeniczne. W przypadku Kujaw wschodnich jest to szeroki wachlarz walorów turystycznych.
Infrastruktura turystyczna składa się z elementów o charakterze turystycznym nadanym danemu regionowi lub miejscowości. Obejmuje ona środki komunikacji związane szczególnie z turystyką, jak również urządzenia administracyjne i socjalne oraz sieć uzbrojenia technicznego ośrodków turystycznych.
Dostępność komunikacyjna to możliwość dojazdu środkami komunikacji co celu podjętej podróży, mianowicie sieć połączeń komunikacyjnych między miejscem stałego zamieszkania turysty a miejscem recepcji, a także system połączeń komunikacji, szlaków i wyciągów turystycznych, umożliwiających turyście odbywanie wycieczek w obrębie wybranego regionu turystycznego do określonych miejsc. Najczęściej istnieje ona niezależnie od poziomu rozwoju turystyki w danym regionie. Fundamentalną sprawą jest dobranie odpowiedniej proporcji w stosunku do możliwości recepcyjnych danej miejscowości (regionu), które same w sobie są funkcją jego walorów turystycznych.
Baza noclegowa stanowi podstawowy element zagospodarowania turystycznego, na który zestawiają się wszelkie obiekty i urządzenia umożliwiające turyście nocleg poza jego miejscem stałego zamieszkania. Bazę noclegową można podzielić na: zakłady noclegowe (hotele, motele, domy wypoczynkowe, pensjonaty, schroniska, pokoje gościnne) i obozowiska turystyczne (kempingi i pola biwakowe).
Baza gastronomiczna zaliczamy do materialnej bazy turystyki, to jednak z uwagi na urozmaicenie kuchni, wystrój lokali, działalność artystyczną może być również zaliczana do atrakcji turystycznych, ponieważ niekiedy stanowi jeden z celów turystyki wycieczkowej lub cel poboczny. Należy tutaj podkreślić jej duże zróżnicowanie i wyraźne dostosowywanie do wzrastających potrzeb ruchu turystycznego.
Baza towarzysząca. Urządzenia rozrywkowe i sportowe obejmują wszystkie obiekty budowane dla rozrywki turystów. Stworzenie tych urządzeń jest konieczne do wypełnienia czasu turyście, aby się nie nudził. Chodzi tu o urządzenia rozrywkowe oraz urządzenia sportowe umożliwiające organizowanie zawodów i konkursów, w których turysta będzie mógł brać czynny udział.
Zagospodarowanie turystyczne to wynik działalności mającej na uwadze przystosowanie przestrzeni do potrzeb ruchu turystycznego. W działalności tej zaznaczają się podstawowe tendencje:
• ochrona i przystosowanie dla potrzeb turystów walorów turystycznych,
• zapewnienie dostępności komunikacyjnej obszarów, miejscowości i obiektów stanowiących cele wyjazdów turystycznych,
• zapewnienie turystom niezbędnych warunków egzystencji w miejscu lub na szlaku poprzez wyposażenie ich w odpowiednie urządzenia obsługowe.
Zagospodarowanie turystyczne określa się mianem infrastruktury turystycznej.


ROZDZIAŁ I

TURYSTYKA- KWESTIE TERMINOLOGICZNE I TEORETYCZNE

1.1 Pojęcie turystyki i terminów pokrewnych

Niniejsza praca traktuje o turystyce przyjazdowej do Francji. Rozważając to pojęcie należy wcześniej wyjaśnić znaczenie terminu „turystyka”. Słowo to pochodzi od łacińskiego słowa „tornus”, oznaczającego ruch obrotowy, okrężny odnoszący się do zmiany miejsca pobytu osób. W języku francuskim słowo „tour” oznacza okrężną wędrówkę, podróż, wyścig z powrotem do miejsca, z którego się wyruszyło.
Nie sposób jednakże podać jednorodnej definicji turystyki, ponieważ jest ona przedmiotem zainteresowania specjalistów wielu dziedzin wiedzy, m.in.: socjologów, psychologów, ekonomistów, znawców kultury, humanistów. Każdy z nich rozpatruje ją z własnego punktu widzenia, stąd też nie istnieje powszechnie przyjęta, ujednolicona definicja. Światowa Organizacja Turystyki, definiuje turystykę jako ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem. Definicja ta ma charakter uniwersalny, jest stosowana do celów statystycznych. Z kolei obowiązująca w polskiej statystyce definicja sformułowana przez Główny Urząd Statystyczny zakłada, że „turystyka” jest zjawiskiem przestrzennej ruchliwości ludzi związanej z dobrowolną czasową zmianą miejsca pobytu, środowisk i rytmu życia. Jak podaje dr W. Kaprowski za Przecławskim „turystyka” to całokształt zjawisk ruchliwości przestrzennej, związanych z dobrowolną, czasową zmianą miejsca pobytu, rytmu i środowiska życia oraz z wejściem w styczność osobistą ze środowiskiem odwiedzanym. Według Encyklopedii Hachette tourisme- fait de voyager, de visiter une contree pour occuper ses loisirs ou pour s’instruire , co można tłumaczyć-turystyka to podróżowanie, zwiedzanie innych krajów w celach wypoczynkowych lub naukowych. Uniwersalna definicja turystyki dotycząca turystyki krajowej i zagranicznej określą ją jako ogół stosunków i zjawisk wynikających z podróży i pobytu osób podróżujących w celach wypoczynku, w interesach i w innych celach, pozostających poza swoim normalnym środowiskiem nie dłużej niż rok, przy czym główny cel ich wizyty jest inny niż wykonywanie czynności wynagradzanych w odwiedzanym kraju czy miejscowości.
Z turystyką wiąże się szereg innych podstawowych pojęć:
• turysta
• odwiedzający
• podróżny
• ruch turystyczny
• potrzeby turystyczne
• produkt turystyczny (tu dobra i usługi turystyczne)
• popyt turystyczny
• podaż turystyczna
• rynek turystyczny
„Turysta”- pojęcie zdefiniowane przez Główny Urząd Statystyczny to osoba znajdująca się dobrowolnie czasowo poza miejscem stałego pobytu i środowiskami związanymi z codziennym rytmem życia. Nieco inaczej „turystę” rozumie Światowa Organizacja Turystyczna, która jako nadrzędny wprowadziła termin „odwiedzający”. Do „odwiedzających” zalicza się „turystów”, to znaczy osoby, które przynajmniej przez jedną noc korzystają z obiektów zakwaterowania zbiorowego lub kwater prywatnych, jak również „odwiedzających jednodniowych”, którzy nie nocują w obiektach zakwaterowania, ani w kwaterach prywatnych.
Zalecenia Światowej Organizacji Turystyki dzielą wszystkich uczestników ruchu podróżniczego na dwie grupy, tzn. wyżej zdefiniowanych „odwiedzających” oraz na „innych podróżnych”. „Podróżny” jest to pojęcie szersze od „odwiedzającego” i oznacza każdą osobę podróżującą między dwoma lub kilkoma krajami lub między dwoma lub kilkoma miejscowościami w obrębie kraju, w którym mieszka na stałe. „Podróżnych” dzielimy na wewnątrzkrajowych i międzynarodowych. „Podróżny wewnątrzkrajowy” to każda osoba podróżująca między dwiema lub kilkoma miejscowościami w granicach swojego kraju zamieszkania niezależnie od celu podróży i wykorzystywanych środków transportu, także w przypadku podróży pieszo. „Podróżny międzynarodowy” natomiast, oznacza każdą osobę podróżującą poza krajem stałego zamieszkania niezależnie od celu podróży i wykorzystywanych środków transportu, także w przypadku podróży pieszo.
Terminem związanym z turystyką jest ruch turystyczny. Międzynarodowa Akademia Turystyki w Monte Carlo określa go jako podróże podejmowane dla przyjemności, wypoczynku lub leczenia, pieszo lub jakimkolwiek środkiem komunikacji. Do ich zakresu nie należą zatem podróże w celach zarobkowych ani w celach zmiany miejsca stałego zamieszkania.
W. Kaprowski definiuje ruch turystyczny jako ogół różnorodnych form migracji turystycznych, jako zjawisko czasowe i dobrowolne, mające charakter społeczno-kulturalny. Jest on podstawowym elementem turystyki, nadającym jej charakter zjawiska kulturalno- gospodarczego. Podsumowując, można stwierdzić, że w każdym kraju cały ruch turystyczny można przedstawić według trzech podstawowych form:
• turystyka krajowa – podróże mieszkańców danego kraju po jego terytorium
• turystyka przyjazdowa- obejmuje przyjazdy do danego kraju osób mieszkających stale za granicą
• turystyka wyjazdowa- wyjazdy mieszkańców danego kraju do innych krajów.
Traktując o turystyce należy także wyjaśnić pojęcie potrzeb turystycznych. Rozumiane one są jako zespół potrzeb człowieka związanych z koniecznością regeneracji jego sił fizycznych i psychicznych oraz pragnieniem rozwoju własnej osobowości, których zaspokojenie następuje w czasie wolnym od pracy i innych obowiązków, i które są realizowane w przestrzeni turystycznej.
Michelle Troisi był pierwszym, który sprecyzował i sklasyfikował dobra i usługi turystyczne. Według niego dobra turystyczne, to wszystkie dobra, które skłaniają człowieka do oddalenia się z miejsca stałego zamieszkania w celu skorzystania z pożytków tych dóbr. Dzielimy je na trzy grupy: dobra naturalne, dobra stworzone przez człowieka- czyli antropogeniczne oraz dobra komplementarne- czyli uzupełniające. Dobra naturalne i antropogeniczne stanowią główna siłę przyciągania turystów determinując w ten sposób atrakcyjność turystyczną. Dlatego odpowiadają one pojęciu „walory turystyczne”. Atrakcyjność turystyczna rozumiana jest jako występowanie pewnej cechy charakterystycznej, przyciągającej turystów na pewne tereny dzięki walorom krajobrazu naturalnego, klimatu, pomników historii, a także różnych interesujących obiektów zagospodarowania przestrzennego. Na atrakcyjność turystyczną składają się walory turystyczne. Są to „pewne cechy środowiska geograficznego, które mogą stanowić podstawę rozwoju zjawisk turystycznych, a jednocześnie wywoływać zainteresowanie turysty.”
Usługami turystycznymi nazywa się wszelkie czynności, które zaspokajają potrzeby turystów związane z samą podróżą oraz realizacją jej celu na obszarze turystycznym, czyli zaspokajają potrzeby turystów przed, w czasie podróży i pobytu oraz po podróży.
Istnienie dóbr i usług turystycznych warunkuje powstanie produktu turystycznego, który definiuje się jako wszystkie dobra i usługi tworzone i kupowane w związku z wyjazdem poza miejsce stałego zamieszkania, i to zarówno przed rozpoczęciem podróży, w trakcie podróży i w czasie pobytu poza swoją rodzinną miejscowością. W większości wypadków produkt turystyczny jest kompozycją kilku usług, które łącznie tworzą tzw. pakiet.
Innymi ważnymi pojęciami w dziedzinie turystyki są terminy: „popyt turystyczny” i „podaż turystyczna”. Według W. Hunzikera i K. Krapfa „popyt turystyczny jest sumą dóbr turystycznych, usług i towarów, które turyści skłonni są nabyć przy określonym poziomie cen”.
Podaż turystyczna to taka „ilość dóbr i usług turystycznych, jaką jest się skłonnym oddać przy danym stanie cen krajowych lub wartości pieniądza w stosunku do zagranicy.”
Rynek turystyczny jest to „ogół stosunków wymiennych między osobami i instytucjami sprzedającymi towary i usługi turystyczne przedstawiającymi podaż a osobami i instytucjami nabywającymi towary i usługi zaspokajające potrzeby turystyczne- przedstawiającymi popyt.”

Typologia turystyki
Współczesna turystyka staje się coraz bardziej zróżnicowana, ma różne formy i niejednakowe znaczenie wychowawcze każdej z tych form. Uporządkowania istniejących form turystyki można dokonać według kilku kryteriów.
Według kryterium typu turysty, turystykę dzielimy na:
- Turystykę dzieci
- Turystykę młodzieży
- Turystykę dorosłych
- Turystykę starych
- Turystykę mężczyzn
- Turystykę kobiet
Ze względu na kryterium czasu uprawiania rozróżnia się turystykę krótkoterminową i długoterminową. Turystyka krótkoterminowa, to zwykle wyjazdy nie trwające dłużej niż tydzień. Turystyka krótkoterminowa zwana jest często weekendową lub wypoczynkiem świątecznym. Jest dość popularna, gdyż zazwyczaj odbywa się w miejscu położonym niedaleko miejsca zamieszkania. Turystyka długoterminowa to przede wszystkim turystyka wakacyjna lub urlopowa.
Według kryterium sposobu uprawiania turystyki, dzielimy ją na kwalifikowaną i niekwalifikowaną. Turystyka kwalifikowana stanowi jedną z najważniejszych i najbardziej dostępnych form aktywnego wypoczynku, jest najwyższą formą specjalizacji, wymaga dobrego stanu zdrowia, sprawności i wydolności fizycznej, umiejętności posługiwania się sprzętem turystycznym oraz wszechstronnej wiedzy.
Ze względu na liczbę osób uprawiających turystykę, można wyodrębnić trzy formy: turystykę w dużych grupach, turystykę w małych grupach, czyli do 10 osób lub rodzinną i turystykę samotną lub we dwoje.
Ważnym kryterium podziału jest cel wyjazdu. Tu można rozróżnić kilka form:
• Turystyka o charakterze służbowym, czyli turystyka biznesowa często zwana też kongresową. Jest to podróż w celach handlowych, w celu uczestniczenia w konferencjach, sympozjach i kongresach Warto podkreślić, iż wśród krajów europejskich przodujące miejsce w dziedzinie aktywizacji turystyki kongresowej w skali międzynarodowej zajmuje Francja. W dużych miastach europejskich, w tym oczywiście w Paryżu, powstały specjalnie wydzielone sektory, w których wybudowano sale kongresowe oraz hotele z zespołami kulturalno- rozrywkowymi.
• Turystyka uprawiana dla różnych pozazarobkowych celów, do których zaliczyć należy: turystykę zdrowotną, czyli wyjazdy sanatoryjne, turystykę religijno- pielgrzymkową, sprawy rodzinne- odwiedziny u krewnych lub znajomych czy turystykę związaną z dokształcaniem (stypendia).
• Turystyka typu „loisir” , co w języku francuskim oznacza dosłownie czas wolny, rozrywkę. W tym typie turystyki wyodrębnić można:
٭ turystykę poznawczą
٭ turystykę społeczną
٭ turystykę wypoczynkową, której przykładem są wczasy, w których uczestniczy zwykle cała rodzina, odbywa się głównie w okresie wakacyjno- urlopowym na terenach posiadających walory wypoczynkowe, czyli góry, lasy, wodę.
Z punktu widzenia środków transportu, turystykę dzieli się na: samochodową, wodną, kolejową i lotniczą. W przypadku turystyki lotniczej nie sposób pominąć jak duże znaczenie ma ona dla Francji. Dzięki przewozom lotniczym popularne są wybrzeża południowej Francji a lotnisko Charles de Gaulle’a czy Orly pod Paryżem nalezą do jednych z największych w Europie. Turystyka kolejowa też cieszy się we Francji dużą popularnością. Oprócz pociągów TGV poruszających się z prędkością 270- 330 km/godz., francuska firma SNCF wprowadziła tzw. „pociągi wypoczynkowe (fr. loisirail), proponujące specjalne programy rozrywkowe związane z geografią, historią i kulturą regionów znajdujących się na trasie przejazdów.
Ze względu na sposób zakwaterowania, można podzielić turystykę na: campingową, karawaningową czy pobytową w hotelu lub wynajętym mieszkaniu. W ostatnich latach wyraźnie rozwija się we Francji turystyka campingowa, karawaning i wynajmowanie pokoi u gospodarzy. Jako że turystyka campingowa łączy się z koniecznością opanowania umiejętności posługiwania się sprzętem turystycznym, opanowania różnych technik obozowania i biwakowania, uważana jest za jedną z form uprawiania turystyki kwalifikowanej.
Turystyka obecnie przybiera coraz częściej charakter masowy. Według Kaspara turystyka masowa jest to uczestnictwo ogromnych rzesz turystów w rozmaitych formach turystyki, któremu towarzyszą negatywne zjawiska, dotyczące głównie degradacji środowiska naturalnego. Ten rodzaj turystyki jest często określany mianem turystyki „stechnicyzowanej”.
Przeciwieństwem turystyki masowej jest turystyka alternatywna. Główna jej ideą jest poszukiwanie kontaktu z ludnością autochtoniczną. Celem turystów uprawiających tego rodzaju turystykę jest poznanie kultury odwiedzanego kraju lub regionu, historii, gospodarki jak również sposobu życia mieszkańców.
Krajoznawstwo turystyczne pomaga w osiągnięciu celów turystyki alternatywnej. Według Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN krajoznawstwo to „.... całość wiedzy o kraju ojczystym lub regionie geograficznym, historycznym, etnograficznym, przyrodniczym; obejmuje ruch społeczny, dążący poprzez różne formy turystyki (...) do poznania kraju ojczystego, gromadzenia wszelkich o nim wiadomości i popularyzowania ich, a jednocześnie działający na rzecz utrwalenia i pomnażania zasobów przyrody i kultury...”
Kolejnym rodzajem turystyki jest turystyka motywacyjna charakterystyczna na współczesnym rynku turystycznym USA i Europy Zachodniej. Definiuje się ją jako „ środek nowoczesnego zarządzania, stosowany dla uzyskania nadzwyczajnych efektów, przez nagradzanie uczestników podróżą, która jest konsekwencją osiągnięcia przez nich założonych celów.”
Turystyka etniczna dotyczy grup społecznych znajdujących się na obczyźnie z powodu emigracji lub zmiany granic. Turystyka pomaga im utrzymać kontakt z krajowymi organizacjami, podtrzymywać świadomość narodową, sprzyja przenoszeniu zwyczajów, kultury, osiągnięć naukowych.
Związki turystyki z kulturą są ścisłe i wzajemne. Stąd powstał rodzaj turystyki zwany turystyką kulturalną. Kultura zajmuje coraz znaczniejszą pozycję na liście motywacji podróży turystycznych. Jest istotnym elementem programów turystycznych. Jej obecność widoczna jest zwłaszcza w turystyce krajoznawczej, alternatywnej, pielgrzymkowej czy do dużych miast. W krajach zachodnich, na przykład we Francji potencjał tkwiący w turystyce jest dobrze rozpoznawany i wykorzystywany. Właśnie we Francji od 1985 roku, były systematycznie prowadzone przygotowania do utworzenia systemu informacji o dostępności dóbr kultury dla celów turystycznych, na użytek krajowy i zagraniczny. Od 1992 roku funkcjonuje tam Europejski Klub Sztuki, współpracujący z przedsiębiorstwami turystycznymi, a od 1993 roku działa system „Magellan 3615”, który zawiera informacje między innymi o dziedzictwie naturalnym i kulturalnym Francji czy o sporcie i miejscach wypoczynku.
Turystyka socjalna „to taka forma turystyki, w której biorą udział warstwy społeczne o niskich dochodach, przy czym udział ten umożliwiają lub ułatwiają świadczenia socjalne wnoszone przez państwo, instytucje lub organizacje”. Turystyka ta jest ściśle związana z upowszechnieniem prawa do urlopów.
Turystyka pątnicza nosi też nazwę religijnej lub pielgrzymkowej. Jest to historycznie najstarsza forma wędrówek w celach pozaekonomicznych. Jej celem jest odwiedzanie miejsc kultu religijnego czy uczestnictwo w religijnych wydarzeniach.
Ekoturystyka to taka forma turystyki, która aktywnie zbliża do natury, daje pełniejsze poznanie otaczającego środowiska. Spełnia rolę wychowawczą i kulturotwórczą. Jest przeciwieństwem turystyki masowej. Nazywana jest także turystyką „proekologiczną”, „przyjazną środowisku”, „zieloną”, „zrównoważoną” a także „alternatywną”.
Agroturystyka to różne formy usług turystycznych związanych z gospodarstwem rolnym, w której istotnymi atrakcjami jest produkcja rolna oraz hodowla zwierząt. Agroturystyka opiera się na funkcjonującym gospodarstwie rolnym oraz bazuje na atrakcjach związanych z rolnictwem. Dlatego może być związana z udziałem w pracach gospodarstwa wiejskiego na przykład w zamian za udzielony nocleg i wyżywienie.

1.3 Funkcje turystyki
Mówiąc o funkcjach turystyki należy pamiętać zarówno o tych pozytywnych, czyli eufunkcjach, jak i negatywnych, tj. dysfunkcjach. Jedne i drugie wywierają wpływ na turystów i ludność terenów przez nich odwiedzanych.
Traktując o eufunkcjach turystyki w odniesieniu do turystów, na pierwszy plan wysuwa się funkcja wychowawcza i poznawcza turystyki, inaczej zwana też kształceniową. Turysta wchodzi w bezpośredni kontakt z przyrodą, kulturą, życiem społecznym ludności odwiedzanych terenów, a zdobywając orientację w otaczającej go rzeczywistości przyrodniczej, społecznej i kulturowej, przyswaja sobie również pewne umiejętności i nawyki, które może spożytkować w praktyce.
Dzięki turystyce kształtują się określone postawy turystów wobec różnych sfer rzeczywistości- postawy życzliwości, sympatii, przyjaźni wobec ludności zamieszkującej odwiedzane regiony czy współuczestników wyjazdów. W konsekwencji następuje proces integracji, współpracy.
Nie można zapomnieć jak ważny wpływ ma turystyka na zdrowie człowieka. Zdrowotne znaczenie turystyki polega na wyrwaniu człowieka z niezdrowego środowiska miast i wyprowadzenie w teren, gdzie działalność gospodarcza nie doprowadziła jeszcze do występowania szkodliwych czynników. Korzystny klimat wód, lasów, gór hartuje organizm, zbliża do natury, jest doskonałym lekarstwem na choroby cywilizacyjne.
Turystyka pełni też funkcję edukacji kulturalnej. Przez pojęcie uczestnictwa w kulturze należy rozumieć sferę zaspokojenia potrzeb intelektualnych, estetycznych, rekreacyjnych jak i właściwe zachowanie się w różnych sytuacjach działalności turystycznej.
Aktywność turystyczna jest realizowana głównie w czasie wolnym. Analizując funkcję wypoczynkową turystyki, trzeba podkreślić fakt, że zaspokaja ona potrzeby związane z odnową sił fizycznych i psychicznych poza miejscem stałego zamieszkania, co dla człowieka spędzającego większość czasu w tym samym miejscu ma podstawowe znaczenie. Człowiek bowiem potrzebuje wypoczynku, gdyż bez niego nie jest w stanie normalnie funkcjonować, efektywnie działać i wypełniać wielu ról, które musi spełniać w życiu zawodowym i osobistym.
Turystyka stwarza możliwość działania twórczego najczęściej w postaci konkretnych prac na rzecz ludności odwiedzanych terenów. We Francji popularne są tzw. chantiers du travail, czyli rodzaj dobrowolnych obozów, podczas których wykonuje się określone prace.
Turystyka powinna doprowadzić osoby w niej uczestniczące do bezpośredniego kontaktu ze środowiskiem przyrodniczym, powinna kształtować świadomość ekologiczną. Tak więc turysta winien respektować zasady zrównoważonego rozwoju, które polegają na zaspokajaniu wszystkich potrzeb bez konfliktu z potrzebami innych użytkowników środowiska i bez zagrożenia potrzeb przyszłych generacji.
W przypadku eufunkcji w odniesieniu do ludności terenów odwiedzanych przez turystów, turystyka odgrywa nie mniejszą rolę niż dla samych turystów. Turyści oddziaływają wychowawczo na ludność zamieszkującą tereny odwiedzane, co sprowadza się do trzech dziedzin: poznawania, kształtowania postaw i stwarzania możliwości działania twórczego.
Istotne znaczenie ma funkcja miastotwórcza. Napływ turystów powoduje, że mała wioska przekształca się w miasto a istniejący już ośrodek miejski rozrasta się. Między turystyką a urbanizacją występuje zatem silna zależność. Turystyka wpływa na procesy urbanizacyjne, powodując ich przyśpieszenia, a urbanizacja wpływa na tempo i kierunki rozwoju turystyki.
Powyższa funkcja jest też silnie powiązana z funkcją ekonomiczną. Dotyczy głównie obszarów mających podstawy do rozwoju turystyki, czyli posiadających walory przyrodniczo- kulturowe. Funkcja ta ma również duże znaczenie dla samych mieszkańców terenów recepcyjnych. Tworzy nowe miejsca pracy lub rozwija dotychczas istniejące a co za tym idzie sprzyja poprawie warunków życia ludności.
Niestety, funkcje turystyki nie zawsze są eufunkcjami, bardzo często są dysfunkcjami. W odniesieniu do turystów bardzo wyraźnie widać te dysfunkcje w programie wycieczek szkolnych. Program taki zwykle jest przeładowany, zwiedza się za dużo, nie ma możliwości obejrzenia niczego dokładnie czy zastanowienia się nad tym, co się widzi.
Dysfunkcje kształceniowej funkcji turystyki przejawiają się też w tym, że turyści często zwiedzają „to co wypada” zwiedzić, a nie to, co chcieliby zobaczyć. Turyści często są sterowani przez różnorodne zabiegi marketingowe, przez co ulęgają określonym stereotypom narzucanym przez biura podróży i staja się mimowolnymi „oglądaczami”. W rezultacie wynoszą jedynie obraz niektórych atrakcji zamiast obrazu odwiedzanego kraju czy regionu.
Często turyści prezentują wobec ludności miejscowej postawę wyższości, próbują narzucać swoje wzory i swoją pseudokulturę, co wywołuje silne reakcje obronne i wzmaga wzajemną nieufność.
Niestety turystyka stwarza tez pewne niebezpieczeństwo w procesie wychowania. Zdarza się, że wolność w turystyce wykracza w czasie wyjazdów poza respektowane granice. Dochodzi wówczas do lekceważenia norm współżycia społecznego oraz zachowań patologicznych, które dotyczą zwłaszcza młodych ludzi. Turystyka często jest przez nich traktowana jako okazja do wyrwania się spod kontroli rodziców. Niekontrolowane zachowanie często prowadzi do niemiłych skutków.
Z rozwojem współczesnej turystyki występują zagrożenia dla zdrowia ludzkiego. Kraje zachodnie notują nasilenie epidemii, takich jak cholera, tyfus, ospa czy grypa. Z masowymi podróżami związana jest też choroba AIDS.
Negatywne skutki turystyki w sferze gospodarczej odczuwalne są szczególnie przez kraje recepcyjne. Rozwojowi turystyki bowiem w niektórych krajach może towarzyszyć upadek innych działów gospodarki. Ponadto rozwój turystyki na obszarach recepcyjnych powoduje wzrost inflacji, a przez to wyższe ceny dóbr i usług, co obniża standard życia miejscowej ludności.
W przypadku nadmiernej koncentracji ruchu turystycznego środowisko naturalne ulega degradacji, a poza tym ludność miejscowa może odczuwać wiele niedogodności w życiu codziennym, na przykład: przeciążenie komunikacji miejskiej, zaśmiecanie plaż, ulic, zatłoczenie dróg, zwiększona liczba wypadków i kolizji.
Wśród sprawców degradacji środowiska przyrodniczego wymienia się najczęściej turystykę masową. Negatywne skutki tej turystyki odczuwalne dla środowiska przyrodniczego są szczególnie widoczne w regionach turystycznych. Na przykład w Alpach liczba turystów podwaja się od 1950 roku co siedem lat. Wzrasta też stosunek liczby turystów do liczby stałych mieszkańców miejscowości górskich, co powoduje wiele szkód, między innymi masowe zaśmiecanie Alp.
Dość często dzieje się tak, że regionalna kultura staje się kulturą na sprzedaż. Jest to kultura sztuczna, skomercjalizowana, bez wartości. Lokalni przedsiębiorcy oferują turystom fałszywe wersje folkloru regionalnego i obyczajów, które są dopasowane do wyobrażeń turystów o odwiedzanym regionie. Komercjalizacja kultury prowadzi do zaniku autentyczności jej przejawów, zmiany tradycyjnych wartości, obyczajów, poglądów.
Turystyka może przyczyniać się również do niszczenia zabytków. Za przykład może posłużyć grota Lascaux we francuskim departamencie Dordogne, słynąca ze znakomicie zachowanych paleolitycznych malowideł skalnych. Z powodu intensywnego ruchu turystycznego (ponad pół miliona turystów rocznie) rysunki zaczęły niszczeć.
Podsumowując rozważania na temat eufunkcji i dysfunkcji turystyki można stwierdzić, iż odgrywa ona bardzo ważną role we współczesnym świecie. Turystyka jest wartością samą w sobie. Ułatwia poznanie świata i człowieka, daje poczucie wolności, pokazuje piękno przyrody, kształtuje postawy i styl życia, uczy tolerancji i umacnia poczucie tożsamości narodowej i w dodatku przynosi zyski ekonomiczne. Niestety oprócz tych wspaniałych wartości, turystyka niesie ze sobą też zakłamanie, zachłanność, degradacje środowiska, nieuczciwość, rządzę pieniądza oraz choroby.