"Dziady" cz. III "Do przyjaciół Moskali" - A. Mickiewicz o Rosjanach.

W utworze „Do przyjaciół Moskali” Adama Mickiewicza podmiot liryczny wspomina o swoich rosyjskich przyjaciołach i o niesprawiedliwości, jaka ich spotkała. Mówi też o carskim despotyzmie panującym w Rosji i o ludziach, którzy są mu ulegli. Wyraża swój sąd o Rosji i Rosjanach. Jest to epitafium poświęcone pamięci przyjaciół – dekabrystów.
Podmiotem lirycznym jest w tym utworze pielgrzym, adresatem Rosjanie. Utwór jest wierszowany. Ma charakter bardzo emocjonalny i poruszający, mimo regularnej wersyfikacji, braku zdań wykrzyknikowych i nielicznych pytań retorycznych: „Gdzież wy teraz?”. Dwa pierwsze wersy są dwuwersowe, reszta czterowersowa. W utworze są wyrażone negatywne uczucia do cara.
W pierwszej strofie podmiot liryczny przywołuje pamięć o swoich dawnych przyjaciołach, o ich śmierci, więzieniu i wygnaniach, i przypominają mu się również jego rosyjscy znajomi Rylejew i Bestużew: „(...) Szlachetna szyja Rylejewa
Którąm jak bratnią ściskał, carskimi wyroki,
Wisi do hańbiącego przywiązana drzewa”
Rylejewa zamordowano w wyniku wyroku cara, a Bestużewa zesłano w głąb Syberii. Według niego sroższą karą jest jednak zaprzedanie duszy w łaski cara.
Podmiot liryczny mówi do swoich przyjaciół, że dawniej „pókim był w okuciach” ukrywał swoje prawdziwe poglądy z konieczności, jednak w stosunku do znajomych był zawsze szczery. Jego przesłaniem wolności są słowa
„(...) te pieśni żałosne(...)
Niech wam zwiastują wolność, jak żurawie wiosnę”. Wiersz zwiastuje wolność – poeta głosi poprzez swoją poezję prawdę o okrucieństwie cara, a gorycz jego mowy ma spalić okowy pętające rosyjskich przyjaciół. Rozdziela Rosjan na ludzi podległych carowi jak i na tych, którzy umieją mu się przeciwstawić, chociaż przez to spotykają ich represje. Tworzy obraz Rosjan, którzy sami budują system, który ich zniewala, są jak pies, który tak przyzwyczaił się do obroży, że kąsa rękę „co ją targa”.
Wiersz jest przesłaniem dla Rosjan, że występuje nie przeciw nim, ale przeciwko uciskowi, jakiemu podlegają. Mickiewicz ukazuje w tym utworze ogromne zróżnicowanie między narodem rosyjskim, a despotycznym systemem w jakim tkwiła Rosja. W odpowiedzi na zarzuty, jakoby jego twórczość była antyrosyjska, przesyła braterskie pozdrowienie tym spośród Rosjan, którzy dążą do oswobodzenia swej ojczyzny z jarzma carskiej tyranii.