Największe zasoby naturalne świata

GOSPODARKA ZASOBAMI SUROWCÓW MINERALNYCH

Zasoby środowiska przyrodniczego są ograniczone. Wśród ogółu zasobów wyróżnia się odnawialne i nieodnawialne. Do nieodnawialnych na ogół zalicza się złoża surowców mineralnych. Do tej samej kategorii należą również gleby i obszar powierzchni produkcyjnej. Do odnawialnych zwykle zalicza się zasoby biosfery oraz zasoby wód słodkich.
Niekiedy wydziela się zasoby wyczerpalne i niewyczerpalne. Do wyczerpalnych należą złoża o zakończonej sedymentacji, do niewyczerpalnych, przy zachowaniu właściwej proporcji między popytem a podażą, należą złoża o sedymentacji nie zakończonej oraz przede wszystkim zasoby biosfery. W wyniku gwałtownego rozwoju przemysłu w XX wieku postępowało stopniowe wyczerpywanie się surowców. Zrodziło to obawy, że może dojść do całkowitego ich wyczerpania.

SUROWCE ENERGETYCZNE ŚWIATA.

W grupie surowców energetycznych najbardziej rozpowszechniony jest węgiel. Nie wszystkie zasoby węgla kamiennego i brunatnego zostały udokumentowane. Wiadomo, że zasoby tych paliw są tak wielkie, iż przy obecnym tempie wzrostu ich wydobycia, w dającej się planować przyszłości, nie zostaną wyczerpane.
Rozmieszczenie zasobów węgla na kuli ziemskiej nie jest równomierne. Szacuje się, że 95% tych zasobów znajduje się na półkuli północnej. W 1995 roku na świecie wydobyto 3787 mln ton węgla kamiennego. Od lat najwięcej węgla wydobywają Chiny – 36% światowego wydobycia w 1995 roku. Do największych spośród kilkudziesięciu zagłębi w tym kraju należą: Szensi i Szansi. Ważne zagłębia znajdują się w części północno – zachodniej Chin, oraz w Chinach Północno – Wschodnich.
Duże zasoby węgla mają Stany Zjednoczone. Największe złoża znajdują się w trzech zagłębiach: Północnych, Środkowych i Południowych Appalachów. Duże zasoby w Zagłębiu Wewnętrznym Wschodnim oraz Zagłębiu Wewnętrznym Zachodnim. Liczne mniejsze zagłębia rozrzucone są na Wyżynie Kolorado i na Wielkich Równinach. W 1995 roku USA miały około 23% udziału w światowym wydobyciu węgla kamiennego.
Na trzecie miejsce pod względem wydobycia w ostatnich latach wysunęły się Indie – 7% wydobycia światowego w 1995 roku. W kraju tym znajduje się jedno liczące się zagłębie – Damodar, nad rzeką Damodar – dopływem Gangesu.
Czwarte miejsce pod względem wydobycia węgla kamiennego zajmuje Rosja – 6% wydobycia światowego. Kraj ten posiada wielkie zasoby tego paliwa, jednak przeważająca ich część znajduje się w obszarach o niekorzystnych warunkach wydobycia. Do największych należą: wschodnia część Zagłębia Donieckiego, Peczorskie i Uralskie w części Europejskiej oraz Kuźnieckie, Czeremchowskie i Abakańskie. Największe zasoby znajduję się w warunkach, w których przy obecnym poziomie techniki wydobycie jest nieopłacalne: Tunguskie, Leńskie i Kołomyskie.
Do dużych producentów węgla należą: RPA, Australia, Polska, Kazachstan i Ukraina. Zasoby, jakimi dysponują te kraje, są wielokrotnie mniejsze niż w czterech wyżej wymienionych państwach.
Węgiel brunatny, ze względu na dużą zawartość części popiołowych i siarki oraz niską kaloryczność, jest paliwem mało cenionym. Jego udział w światowym bilansie energetycznym jest kilkakrotnie mniejszy niż węgla kamiennego. Roczne wydobycie tego paliwa wynosi ok. 1200 mln ton. Największym światowym producentem węgla brunatnego są Niemcy 16%, Rosja 8% i USA 7%. Węgiel brunatny odgrywa ważną rolę w bilansie energetycznym Polski, Czech, Turcji i Grecji.
Zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego nie zostały jeszcze w pełni udokumentowane, jednak geologowie są zgodni, że nie należy liczyć na jakieś wielkie odkrycie tych surowców.
Charakterystyczną cechą rozmieszczenia zasobów ropy naftowej jest duża ich koncentracja. Według różnych szacunków 50-55% światowych zasobów przypada na złoża bliskowschodnie. Pozostałe wielkie złoża znajdują się w Rosji, Azerbejdżanie, nad Morzem Karaibskim i Zatoką Meksykańską, w Chinach, na szelfie Morza Północnego oraz nad zatoką Gwinejską.

SUROWCE MINERALNE NA ŚWIECIE.

Żelazo należy do najbardziej rozpowszechnionych w przyrodzie. Sprawdzone zasoby żelaza są oceniane na ponad 250 mln ton.
Od kilku lat czołową pozycję wśród światowych producentów rud żelaza zajmują Chiny 24% światowej produkcji. Najważniejsze złoża znajdują się w Północno – Wschodnich Chinach i w Mongolii Wewnętrznej. Drugim po Chinach producentem rud żelaza jest Brazylia 18% światowej produkcji. Główne okręgi wydobycia znajdują się w stanach Minas Gerais i Para. Od kilkunastu lat do światowych producentów rud żelaza należy Australia – 15%. Najważniejsze ośrodki wydobycia położone są w zachodniej części kraju.
W Europie największe złoża rud żelaza posiadają Szwecja oraz Norwegia – na granicy z Rosją.
Oprócz rud żelaza wykorzystuje się przynajmniej kilkanaście różnych innych metali, ale szerokie zastosowanie ma tylko kilka: aluminium, miedź, ołów, cynk, cyna i nikiel.
Najwięcej produkuje się aluminium. Jest to metal, którego produkcja na dużą skalę rozpoczęto od połowy XX wieku. Wiąże się to zwłaszcza z zastosowaniem jego stopów do produkcji lotniczej. Surowcem do produkcji aluminium są boksyty. Największe złoża boksytów znajdują się w Australii, na Jamajce, w Surinamie, Gujanie, Brazylii oraz w Gwinei. Znacznymi zasobami dysponuje również Rosja oraz kraje Europy Śródziemnomorskiej: Francja, Grecja, Jugosławia a także Węgry.
Rozmieszczenie produkcji aluminium słabo nawiązuje do rozmieszczenia złóż boksytów. Głównymi producentami aluminium są wielkie potęgi przemysłowe oraz kraje dysponujące źródłem taniej energii elektrycznej.
Miedź ma zastosowanie głównie w przemyśle elektrotechnicznym. W rozmieszczeniu rud miedzi można wymienić kilka obszarów. Jeden ciągnie się od Alaski, przez Kanadę, USA po Peru i Chile; drugi obejmuje Zair i Zambię w Afryce; we Wspólnocie Niepodległych Państw – Środkowy Ural, Kazachstan i rejon Norylska. Znaczne zasoby posiadają także Australia i Polska.
Cynk i ołów najczęściej występują w postaci jednej rudy. Duże złoża cynku i ołowiu posiadają Rosja, Stany Zjednoczone, Kanada oraz Australia. Liczące się złoża występują w Peru, Meksyku i Bułgarii.
Mimo że złoża cyny na świecie są liczne, to jednak wielkość światowego wydobycia zależy od kilku obszarów. Główny światowy obszar wydobycia rud cyny znajduje się w południowo – wschodniej Azji – w Indonezji, Tajlandii i Malezji. Wielkimi złożami dysponują Chiny, Australia, Brazylia i Boliwia, a także Rosja.
W wydobyciu rud niklu dominują Rosja i Kanada, duży udział mają ponadto: Nowa Kaledonia, Australia i Indonezja.

SUROWCE CHEMICZNE

Spośród surowców dla przemysłu chemicznego do najważniejszych należą fosforyty, sól kamienna oraz siarka.
Fosforyty służą do produkcji nawozów sztucznych. Najwięcej fosforytów wydobywają Stany Zjednoczone na Florydzie. Duże złoża występują w Maroku, Rosji, w Estonii, a także w Togo, Tunezji, Jordanii, Izraelu, Syrii oraz w Chinach.
Sól kamienna jest produkowana w wielu krajach świata. Największym wydobyciem charakteryzują się największe kraje.
Siarkę uzyskuje się z różnych minerałów. Ze złóż siarki rodzimej uzyskuje się około 25% tego surowca. Reszta pochodzi z odsiarczania paliw płynnych i gazowych, a ponadto z pirytów, gipsu, anhydrytu, siarczku miedzi i innych. Największymi producentami siarki rodzimej są: Rosja, USA, Kanada, Chiny, Indonezja i Polska.

SKAŁY

Ze względu na pochodzenie wyróżnia się skały: magmowe, osadowe i metamorficzne (przeobrażone).
Skały magmowe powstają w wyniku krystalizacji minerałów z magmy lub lawy. Ze względu na miejsce krystalizacji wyróżnia się skały magmowe głębinowe oraz skały magmowe wylewne (wulkaniczne).
Skały magmowe głębinowe krystalizują na dużych głębokościach, w warunkach wysokiego ciśnienia i powoli obniżającej się temperatury. Ze względu na skład chemiczny magmy i lawy skały dzielimy na kwaśne, obojętne i zasadowe. Najpospolitszą skałą magmową jest granit. Należy do skał głębinowych kwaśnych. Głównymi składnikami mineralnymi są: kwarc, skalenie i miki. Obojętną skałą głębinową jest gabro.
Skały magmowe wylewne powstają w wyniku krystalizacji lawy, a ponieważ proces ten postępuje stosunkowo szybko, w skład wchodzą minerały tak drobne, że w większości nie można ich rozpoznać gołym okiem. Wśród skał magmowych wylewnych najpospolitszy jest bazalt. Należy do skał obojętnych, podobnie jak andezyty i melafiry. Wylewnymi skałami kwaśnymi są porfiry kwarcowe widoczne gołym okiem prakryształy kwarcu.

Skały osadowe powstają w wyniku osadzania minerałów lub okruchów skał w zbiornikach wodnych lub w środowisku lądowym. Ze względu na pochodzenie wyróżnia się skały osadowe: okruchowe, pochodzenia organicznego, pochodzenia chemicznego.
Skały okruchowe powstają w wyniku nagromadzenia produktów niszczenia innych skał. Początkowo są to luźne skały, które w zależności od rozmiarów okruchów nazywa się gruzem, żwirem, piaskiem, mułem lub iłem. Z luźnych skał okruchowych mogą powstać skały zwięzłe, np. z gruzu – brekcja, ze żwiru – zlepieniec, z piasku – piaskowiec, z mułu – mułowiec, z iłu – iłowiec. Iły zawierające domieszkę piasku nazywa się gliną.
Skały organogeniczne powstają z nagromadzenia szczątków roślinnych i zwierzęcych, jak również w wyniku działalności organizmów. Do najpospolitszych należą:
- wapienie powstające z wapiennych szkieletów organizmów, np. wapienie muszlowe, koralowe, kreda pisząca;
- skały krzemionkowe powstałe z krzemionkowych szkieletów organizmów, np. gąbek, okrzemek;
- węgle z nagromadzenia i uwęglenia roślinnych szczątków organicznych; torf, węgiel brunatny, węgiel kamienny;
- węglowodory, takie jak: ropa naftowa, gaz ziemny, wosk ziemny, asfalt powstające przy współudziale organizmów.
Skały pochodzenia chemicznego powstają w wyniku nagromadzenia minerałów wytrąconych z roztworów wodnych. Należą do nich wapienie, dolomity, gipsy, anhydryty, sole kamienna i potasowa.

BOGACTWA NATURALNE

GLEBY

W klimacie zimnym – tundrowym występują gleby zwane tundrowymi. W czasie krótkiego lata rozmarza tylko wierzchnia warstwa gruntowa, toteż gleby tundrowe są płytkie i słabo wykształcone. Występują one na północnych krańcach Eurazji od Półwyspu Kolskiego aż po Kamczatkę, oraz w północnej części Ameryki Północnej od Alaski po krańce Labradoru i wybrzeża Grenlandii.
W klimatach chłodnych i wilgotnych z rozkładu substancji organicznej powstają kwasy próchnicowe, rozpuszczające się w wodzie. Woda wsiąkając w glebę wymywa jej składniki odżywcze pozostawiając głównie krzemionkę. Powstają gleby barwy jasnej, które noszą nazwę bielic. W procesach glebotwórczych bielic brała udział głównie roślinność lasów szpilkowych i mieszanych. Ten typ gleb występuje na znacznych obszarach Europy Środkowej i przez Nizinę Polską przechodzi w szeroki pas europejskiej i azjatyckiej części Rosji, leżący na południe od gleb tundrowych. Na półkuli zachodniej gleby bielicowe zajmują północne części Stanów Zjednoczonych i znaczne obszary Kanady.
W tej samej strefie na obszarach zanikających jezior na terenach podmokłych i na torfowiskach, tworzą się gleby bagienne. Ich ciemna, a często nawet czarna barwa pochodzi od gnijących szczątków roślinności bagiennej.
Z obszarami lasów liściastych wiążą się gleby brunatne i szare. Zajmują one Europę Zachodnią i Południową, w Azji rozpowszechnione są w Mandżurii, Korei i Japonii, w Afryce Południowej i Wschodniej, w Ameryce występują we wschodnich stanach USA i w Argentynie a także we wschodniej części Australii.
Czarnoziemy stepowe należą do najżyźniejszych gleb. Największe obszary czarnoziemów znajdują się we Wspólnocie Niepodległych Państw – ciągną się od Ukrainy aż do górnego Irtyszu. Ponadto występują szerokim pasem w środkowych stanach USA, a także na Nizinie Mandżurskiej.
Ze strefą czarnoziemów sąsiadują gleby kasztanowe i na przejściu do obszarów suchych – gleby bure. Występują one na obszarze leżącym na północ od Morza Kaspijskiego i Jeziora Aralskiego aż po jezioro Bałcharz oraz na Wyżynie ,Mongolskiej, na Nizinie Australijskiej i na obszarze Sudanu w Afryce. Zajmują także znaczną część Wielkiej Wyżyny Prerii w USA oraz Gran Chaco w Argentynie.
W klimatach gorących gdzie w wysokiej temperaturze rozkład ciał organicznych przebiega bardzo szybko, gleby są bardzo ubogie w próchnicę, przeważnie barwy czerwonej i czerwonobrunatnej lub żółtej. Czerwonawa barwa gleb pochodzi od dużej zawartości związków żelaza. Gleby te spotykamy na znacznych obszarach Ameryki Południowej i Środkowej, w Azji Południowej, na Archipelagu Malajskim i w Australii Północnej. Rosną na nich przeważnie wiecznie zielone lasy równikowe.
Współczesne osady rzeczne utworzyły typ gleb aluwialnych, zwanych madami. Powstały one wzdłuż dolin rzecznych i na obszarach ujściowych z drobnego materiału naniesionego przez wody rzek. Są to no ogół gleby bardzo żyzne i z nimi związane jest najstarsze rolnictwo świata (Egipt, Mezopotamia, Nizina Hindostańska, Nizina Chińska).
Glebami występującymi w różnych klimatach, które są silnie związane ze skałą macierzystą, są rędziny, powstałe na wietrzejących wapieniach i dolomitach. Na obszarach wapiennych w klimacie umiarkowanie ciepłym powstaje gleba zwana terra rosa, w której skład wchodzą głównie tlenki glinu i żelaza.
Podobny skład do skał podłoża mają gleby górski. Lepszemu wykształceniu gleb na obszarach, gdzie występują nierówności terenu, przeciwdziałają procesy zmywania. W miejscach chronionych od zmywania mogą rozwijać się normalnie procesy glebotwórcze.

BOGACTWO ROŚLJNNE

W danych warunkach ekologicznych – zależnych od klimatu, gleb, rodzaju skał podłoża, rzeźby terenu i stosunków wodnych – rośliny tworzą zbiorowiska odznaczające się charakterystycznym składem gatunkowym i postaciami oraz specyficznymi wymaganiami roślinnymi. Są to formacje roślinne. Ze względu na ich zależność od strefowych zmian warunków klimatycznych wyróżnia się strefowe formacje roślinne: leśne, sawannowe, bezdrzewne i pustynne.
Formacje roślinne występują w tych strefach klimatycznych, w których temperatura najcieplejszego miesiąca przekracza 10C, a jednocześnie występują dostateczne ilości opadów. Niedostatek wilgoci prowadzi do powstawania formacji bezdrzewnych, np. stepu, a w warunkach skrajnie suchych – do formacji pustynnych. Niskie temperatury są także przyczyną powstawania pozbawionych roślinności pustyń lub formacji bezdrzewnych, takich jak tundra. Występowanie niektórych formacji roślinnych jest ograniczone do jednej strefy klimatycznej. Inne zaś formacje np.. leśne, występują w kilku strefach. Wykazują wtedy znaczne zróżnicowanie w zależności od panujących warunków klimatycznych. Największa jest różnorodność formacji leśnych, począwszy od bujnych, zawsze zielonych, wilgotnych lasów równikowych po ubogą gatunkowo tajgę dalekiej północy.
W strefie klimatu równikowego, wybitnie wilgotnego, występują wilgotne zawsze zielone lasy równikowe. Lasy te charakteryzują się ogromną liczbą gatunków i różnorodnością postaci życiowych. Przeważają rośliny drzewiaste (drzewa, liany), a wśród nich wiele cennych drzew: mahoniowe, kauczukowe, heban, balsa, kakaowiec i inne. Roślinność lasu tworzy układ wielowarstwowy, a najwyższa warstwa sięga 40 – 50 m.
W strefach klimatu podrównikowego występują różne typy lasów lub sawann oraz duża różnorodność gleb. W klimacie monsunowym tej strefy i przy dużej porze suchej występują lasy zrzucające liście w porze suchej. W miarę dalszego zmniejszania się opadów i większej ich nieregularności, lasy te przechodzą w kolczaste zarośla, nazywane w Afryce buszem, w Australii – skrubem, a w Ameryce Południowej katingą. Sawannę, formację charakterystyczną dla strefy podrównikowej, porastają przede wszystkim różne gatunki traw i roślin zielnych oraz mniej liczne gatunki drzew i krzewów, które rosną pojedynczo, grupami lub tworzą zagajniki. Bogatsza roślinność utrzymuje się w dolinach rzek. Są to w wilgotniejszym obszarze lasy galeriowe, zbliżone składem gatunkowym i wyglądem do lasów równikowych.
Gleby tej strefy są użytkowane rolniczo, zazwyczaj ekstensywnie, pod uprawę ryżu, trzciny cukrowej, manioku, kawy, bananów, ananasów, bawełny.
W klimacie zwrotnikowym skrajnie suchym występują pustynie o bardzo skąpej roślinności, nigdzie nie tworzącej zwartej pokrywy. Na pustyniach najczęściej brak gleby lub są to gleby bardzo prymitywne, czasem zasolone.
W strefie podzwrotnikowej, w warunkach klimatu śródziemnomorskiego, typową roślinnością są twardoliste lasy i zarośla, przez cały rok zielone, rosnące na glebach brązowych. Występują tu: oliwka, dąb korkowy, sosna śródziemnomorska, palmy, krzewy laurowe, bukszpany, oleandry.
W strefie podzwrotnikowej uprawia się winorośl, oliwki i rośliny cytrusowe. W klimacie monsunowym tej strefy występują bujne lasy monsunowe z licznymi stale zielonymi gatunkami. W podszyciu rosną liczne krzewy i gęste bambusy:
- w zasięgu klimatu morskiego – lasy liściaste zrzucające liście na zimę i lasy mieszane na glebach brunatnych;
- w klimacie kontynentalnym – stepy lesiste na czarnych glebach leśnych, stepy na czarnoziemach, suche stepy na glebach kasztanowych;
- w klimacie skrajnie kontynentalnym – półpustynie i pustynie z buroziemami i glebami szaroburymi.
W strefie lasów zrzucających liście na zimę, w zasięgu klimatu oceanicznego, w Europie występują lasy liściaste z bukami, a dalej na wschód kolejno: lasy mieszane z grabem, lasy z dominacją dębu szypułkowego i lipy drobnolistnej. Na północnej granicy tych lasów mogą występować lasy mieszane liściasto – iglaste. Lasy mieszane przy zwiększającym się kontynentalizmie klimatu przechodzą w stepy liściaste.
Roślinność stepowa, składająca się głównie z roślin zielnych, rozwinęła się w klimacie kontynentalnym suchym. Na utworach zasobnych w wapń, a zwłaszcza na lessach, pod roślinnością stepową rozwinęły się czarnoziemy, na których uprawia się pszenicę, buraki cukrowe, rośliny przemysłowe.
Na południe od stepów wilgotnych, przy mniejszych opadach, rozwinęły się suche stepy ostnicowe o roślinności niższej i mniej zwartej. Leżące pod nimi gleby kasztanowe odznaczają się dość wysoką zasobnością w składniki pokarmowe. Mogą być wykorzystywane rolniczo, nawet bez nawodnień, pod uprawę takich roślin, jak pszenica, kukurydza, proso, rośliny oleiste oraz pod bawełnę.
W klimacie umiarkowanym chłodnym występuje strefa lasów iglastych (tajga). Panują tu zimozielone świerk, jodła, sosna oraz zrzucający igły na zimę modrzew. Domieszkę stanowią gatunki drzew zrzucających na zimę – brzoza, wierzba i topola. Warstwę runa tworzą głównie krzewinki z rodziny wrzosowatych oraz mszaki i porosty.
W strefie okołobiegunowej, w klimacie subpolarnym, występuje tundra. Jest to formacja roślinna charakteryzująca się bardzo niskim wzrostem roślin. Wśród nich licznie występują wieloletnie krzewinki – wierzba polarna, brzoza karłowata oraz zawsze zielone borówka i brusznica. Przeważają jednak mchy i porosty. Tundra porasta tereny pokryte wieczną zmarzliną. Rolnictwo jest tu bardzo ograniczone, ale wykorzystywana jest jako pastwiska reniferów.
W klimacie polarnym występują pustynie lodowe. Roślinność jest bardzo skąpa, przeważają mchy i porosty. Gleby tej strefy należą do prymitywnych, są bardzo płytkie i kamieniste.

ŚWIAT ZWIERZĘCY

Fauna lądowa.
Świat zwierzęcy w strefie wilgotnych lasów równikowych jest najbogatszy gatunkowo. Szczególnie uderzające jest bogactwo paków, a także owadów i ślimaków. Większość gatunków zwierząt zamieszkuje tylko określone piętro lasu. Nadrzewny tryb życia prowadzą żywiące się pyłkami nietoperze, owocożerne tukany, papugi, małpy czy też liściożerne leniwce. Do największych zwierząt zamieszkujących dolne piętro lasów można zaliczyć hipopotamy, goryle, okapi żyjące w Afryce czy też amerykańskie tapiry i jaguary. Lasy te obfitują również w gady: krokodyle i żółwie; płazy, a zwłaszcza żaby.
Strefę sawann zamieszkują przede wszystkim wielkie roślinożerne zwierzęta kopytne tworzące stada lub grupy. W sawannach afrykańskich występują: wiele gatunków antylop, zebry, słonie, żyrafy, nosorożce. Pojawiają się też drapieżniki – lwy, lamparty, gepardy, a także zwierzęta padlinożerne – hieny, szakale, sępy. Wśród owadów pospolite szarańczaki, mrówki i termity.
Świat zwierząt pustyń strefy gorącej jest podobny do występującego na sawannach, lecz znacznie uboższy. Występują między innymi szakale, hieny oraz skoczki pustynne, różne gatunki gadów (węże) i wiele gatunków owadów np. szarańcza i niektóre chrząszcze. Doskonale przystosowane do pustynnego środowiska są wielbłądy.
Zwierzęta stepów to przede wszystkim szybkobiegacze, jak suhaki, gazele, widłorogi, oraz gryzonie jak susły, bobaki, pieski preriowe, myszy, nornice chroniące się w norach. Występują tu również drapieżcy – wilki, rysie, lisy. Wśród ptaków pospolite skowronki, przepiórki, kuropatwy oraz dropie; dużo jest ptaków drapieżnych. Z owadów najliczniejsze są szarańczaki i mrówki. Dawniej na stepach występowały duże stada wielkich zwierząt kopytnych, np. dzikich koni w Eurazji i bizonów amerykańskich na preriach.
Fauna lasów liściastych strefy umiarkowanej to liczne zwierzęta roślinożerne: dziki, sarny, jelenie, łosie, żubry. Bogaty tu świat owadów jest pożywieniem licznych gatunków ptaków owadożernych. Bezkręgowce żyjące w ściółce leśnej są pokarmem dla kretów, jeży i ryjówek. Wśród drapieżników występują wilki, lisy, rysie i niedźwiedzie.
Fauna tajgi w porównaniu z innymi lasami jest uboga. Tylko niektóre gatunki ptaków, jak np. mysikrólik, sikory, głuszce i sójki, zamieszkują tajgę przez cały rok, inne odlatują na zimę w cieplejsze rejony. Bardzo liczne tu gryzonie, np. zające i żywiące się nasionami wiewiórki, a także niewielkie drapieżniki – kuny, sobole i rysie. Typowe owady to mrówki, kleszcze i komary. Największymi zwierzętami zamieszkującymi tajgę są niedźwiedzie.
Świat zwierząt tundry w porównaniu z tajgą jest znacznie uboższy. W czasie krótkiego lata przylatują tu ptaki wodne i błotne. Skąpa roślinność dostarcza pożywienia lemingom, reniferom, pardwom. Pojawiają się też drapieżnicy: gronostaj, lis polarny, sowa polarna. Wśród owadów charakterystyczne jest występowanie komarów i mustyków.

Świat organiczny mórz i oceanów
Strefa przybrzeżna odznacza się największym bogactwem życia organicznego. Żyją tu:
- roślinność wodna i zwierzęta osiadłe, np. koralowce, gąbki, gorgonie, ukwiały;
- zwierzęta pełzające, np. małże i ślimaki;
- zwierzęta wędrujące, np. ośmiornice, kraby, raki, krewetki, rozgwiazdy i jeżowce;
- zwierzęta pływające – liczne gatunki ryb: w strefie umiarkowanej np. śledzie, flądry, dorsze, gatunki wędrowne sposobem rozrodu związane z rzekami – jesiotry, łososie, a w strefie międzyzwrotnikowej – barakudy, niektóre gatunki rekinów, manty.
W strefie głębokowodnej brak jest roślin, a zwierzęta są mało zróżnicowane, prezentują natomiast szereg przystosowań do życia w ciemnościach i w warunkach dużego ciśnienia.
W toni wód natomiast żyje plankton, obejmujący niewielkie organizmy, w tym niezliczone larwy zwierząt wodnych, najczęściej biernie unoszone przez prądy i fale, oraz nekton, do którego zalicza się zwierzęta pływające – głowonogi, ryby, ssaki. Organizmy nektonu są w różnorodny sposób przystosowane do pływania. Nektoniczne głowonogi to wyłącznie kałamarnice. Wśród ryb liczne są makrelowate, tuńczykowate, ryby latające oraz znacznie rzadziej występujące żaglice, marliny, mieczniki. W otwartych wodach spotyka się też rekiny, a także delfiny i wieloryby reprezentujące nieliczne ssaki morskie.

WODA

Oceany i morza
Powierzchnia oceanów wraz z morzami wynosi 361 mln km2, co stanowi 71% powierzchni globu ziemskiego. Ocean Spokojny, Ocean Indyjski czy Ocean Atlantycki są częściami jednego oceanu zwanego Wszechoceanem.
Do Oceanu Światowego należą również morza i zatoki będące często częściami mórz. Wyróżnia się morza:
- otwarte, szeroko połączone z oceanem, jak Morze Północne;
- wewnętrzne, inaczej zwane śródziemnym, połączone z oceanami tylko cieśninami, a wśród nich międzykontynentalne, jak Morze Śródziemne, Morze Czerwone, Morze Arktyczne, oraz wewnątrz kontynentalne, jak Morze Bałtyckie;
- przybrzeżne – oddzielone od oceanu wyspami lub półwyspami, jak Morze Beringa, Morze Ochockie, Morze Japońskie;
- międzywyspowe, np. Morze Celebes.

Rzeki
Rzeki zawierają zaledwie 2,1 tys. km3 wody. Są jednak najbardziej ruchliwym elementem hydrosfery. W ciągu roku odprowadzają ponad 30- krotnie więcej wody niż niosą w danej chwili. Wymiana wód rzecznych następuje średnio, co 11 dni. Zatem występowanie rzek stałych jest uzależnione od zasilania. Zależność zasilania rzek od klimatu powoduje, że ilość wody w rzece zmienia się wraz z rocznym rytmem zmian temperatury i opadów.
W ustroju deszczowym oceanicznym strefy umiarkowanej, dzięki obfitemu i równomiernemu w ciągu roku zasilaniu przez deszcze, rzeki prowadzą dużo wody, a ich przepływy są wyrównane. Ustrój ten jest typowy dla rzek Europy Zachodniej, np. Tamizy, Sekwany, Wezery, Loary.
W ustroju deszczowym śródziemnomorskim maksimum przepływów wiąże się z zimowym maksimum opadów. Taki ustrój mają np. Tag, Gwadalkiwir, Tyber.
Dla ustroju deszczowego monsunowego charakterystyczne są duże wahania stanów wody, z tym, że maksimum przepływów przypada na porę letniego monsunu, niosącego znaczne ilości opadów (Ganges, Jangcy).
Rzeki o ustroju deszczowym równikowym niosą przez cały rok ogromne masy wody, najwięcej w porach zenitalnego górowania Słońca (wiosna, jesień). W strefie podrównikowej wahania stanów wody są większe. Maksimum przepływów przypada na letnią porę deszczową związaną z zenitalnym górowaniem Słońca (Amazonka, Kongo).
Rzeki o ustroju śnieżnym, jak np. rzeki Syberii, Europy Wschodniej, Kanady, przez większą część roku są zamarznięte. W czasie wiosennego tajania pokrywy lodowej i śniegów osiągają najwyższe stany, które znacznie obniżają się latem, by osiągnąć minimum jesienią i zimą. W ciągu lata rzeki te są zasilane deszczem.
Rzeki o ustroju śnieżno – deszczowym charakteryzują się dwukrotnymi wezbraniami w ciągu roku. Związane są one z porą topnienia i lodów, oraz letnim maksimum opadów, np. Wisła i Odra.
Ustrój lodowcowy mają rzeki biorące swój początek w lodowcach. Rzeki takie, jak górny Rodan, górny Ren, biorące swój początek w lodowcach Alp, najwięcej wody prowadzą latem, gdy najsilniej zachodzi topnienie lodowców.

Jeziora
W jeziorach gromadzi się około 280 tys. km3 wody. Powierzchnia ich wynosi 2,7 mln km2, co odpowiada 1,8% powierzchni lądów.
Występowanie jezior uwarunkowane jest specyficznym ukształtowaniem powierzchni, tj. występowaniem zagłębienia, w którym mogą gromadzić się wody powierzchniowe. Powstawanie tych form tereny wiąże się zarówno z ruchami skorupy ziemskiej i procesami w niej zachodzącymi, jak z przebiegiem procesów geologicznych na Ziemi.
Niektóre jeziora są pozostałością po dawnych zbiornikach morskich, np. Jezioro Aralskie, Kaspijskie. Ze względu na sposób powstawania jeziora te są zaliczane do grupy jezior pochodzenia tektonicznego, gdyż wskutek ruchów tektonicznych połączenie tych jezior z oceanem zostało przerwane. Inne jeziora tektoniczne to: Bajkał, Tanganika, Bałcharz, Malawi, Jezioro Wiktorii.
Istnieje również grupa wielkich jezior pochodzenia tektoniczno – polodowcowego, np.: Jezioro Górne, Huron, Michigan, Erie, Ontario, Wielkie Niewolnicze, Wielkie Niedźwiedzie, Winnipeg, Wener, Ładoga, Onega.
Jeziora pochodzenia kosmicznego, ich wody wypełniają kratery meteorytowe, np. Ungave w Kanadzie.
Jeziora polodowcowe na nizinach są spuścizną ostatniego zlodowacenia. Stanowią najliczniejszą grupę jezior, jest ich wiele setek tysięcy, występują gromadnie tworząc pojezierza, np. fińskie, meklemburskie, polskie, litewskie, kanadyjskie.
Jeziorami pochodzenia morskiego są jeziora nadbrzeżne, które tworzą się przez odcięcie mierzeją zatok lub ich części od morza, np. Jezioro Sarbsko. Nadbrzeżne jeziora, jak Łebsko, Gardno, powstają również wskutek podnoszenia się poziomu wód gruntowych wywołanego podnoszeniem się poziomu morza.
Jeziora wulkaniczne występują w kraterach wygasłych wulkanów, a także w zaklęśnięciach pól lawowych i w dolinach zatarasowanych jęzorami lawowymi.