Osiągnięcia cywilizacyjne ludów Starożytnego Wschodu

Początek starożytności datuje się na ok. II połowę IV tysiąclecia przed naszą erą. Wtedy to właśnie zostało wynalezione pismo, które dało początek nowej erze w dziejach historii ludzkości. Za koniec tej epoki uważa się upadek cesarstwa zachodniorzymskiego w 476 r. Kraje Bliskiego Wschodu w większości położone były w Azji, a także w północnej Afryce w dorzeczu rzeki Nil. Terytoria tych państw leżały nad wielkimi rzekami, w pasie o szerokości 30 stopni, który przebiegał wzdłuż zwrotnika raka. W tej epoce dokonano wielu bardzo znaczących odkryć. Ludzie nauczyli się budować wspaniałe budowle, wytapiać różnego rodzaju broń i ozdoby oraz inne przydatne człowiekowi przedmioty.

Rozwinęły się także nauki takie jak m.in. matematyka, astronomia lub medycyna. Osiągnięcia te sprawiły, iż zaczęły rozwijać się: rolnictwo, rzemiosło i co najważniejsze handel. To wszystko spowodowało, że warunki życia człowieka uległy znacznej poprawie. Tak, więc uważam, że dokonania starożytnych ludów były bardzo wielkie i miały ogromny wpływ na dzieje ludzkości oraz ich warunki bytowania, i postaram się to udowodnić w poniższej charakterystyce krajów Starożytnego Wschodu.

Mezopotamia

Cywilizacja mezopotamska rozwijała się w IV tys. p.n.e. i trwała aż do momentu, aż Cyrus Wielki król Persów podbił Babilon i włączył Mezopotamię do swojego królestwa w 539 r. p.n.e. Mezopotamia, czyli Międzyrzecze jak sama nazwa mówi położona była pomiędzy dwiema wielkimi rzekami: Tygrysem i Eufratem. Początkowo ludzie skupiali się w samej delcie rzek. Było to spowodowane gorącym klimatem, który uniemożliwiał uprawę roli na obszarze bardziej oddalonym od rzeki. Po wynalezieniu kanałów nawadniających Mezopotamia powiększyła swój obszar o tereny bardziej odległe.

Za panowania Sumerów ustrój polityczno-społeczny polegał na podziale państwa na sieć państw-miast pozostających pod opieką jednego z bogów, które konkurowały ze sobą szczególnie o ziemię pod uprawę. Rządzili w nich kapłani z tytułem en lub ensi. Najwyższą władzę miał kapłan-król. Również w rękach kapłanów znajdowała się administracja, wojskowa i sądownicza. Był to ustrój teokratyczny. Na czele wojsk stał naczelnik. Silniejsze państwa podbijały mniejsze. Różnego rodzaju łupu przypadały naczelnikom i wojownikom, którzy stanowili arystokrację. W II poł. III tys. miasta sumeryjskie zostały połączone w jedno państwo zwane Sumer. Po ataku ludów semickich Sargon, wódz Semitów pokonał króla Sumeru i sam przejął władzę nad państwem, a za siedzibę przyjął sobie Akad. Władcy Akadu jako pierwsi w Mezopotamii wprowadzili ustrój monarchii despotycznej. Później tą metodę sprawowania władzy stosowali także władcy asyryjscy, którzy podbijali wiele terenów, a próby oporu i buntu były zawsze brutalnie karane.

Ważnym odkryciem w kulturze Mezopotamii było wynalezienie pisma przez Sumerów ok. II poł. IV tys. p.n.e. Było ono bardzo ważne szczególnie dla administracji i służyło do zapisywania m. in. wielkości zbiorów, wpływów z podatków oraz różnego rodzaju wydatków. Pierwszym pismem, jakie powstało było pismo piktograficzne zwane inaczej obrazkowym. Poprzez łączenie ze sobą określonych piktogramów można było uzyskać określone słowo np. przez zestawienie ust z wodą uzyskiwano wyraz „pić”. Następnie pojawiło się pismo ideograficzne, w którym znaki oddawały poszczególne pojęcia, a nie poszczególne dźwięki. Dla łatwiejszego i bardziej dokładnego odczytywania znaczenia znaku stworzono determinatywy. Najbardziej popularnym pismem w Mezopotamii było pismo klinowe. Są to uproszczone znaki podobne do klinów wyciskane na glinianych tabliczkach trzcinowym rylcem. Alfabet pisma klinowego składał się z ponad 700 znaków, dlatego też jego opanowania trwało wiele lat. Mezopotamskim bogiem pisma był Nabu. Uchodził także za wynalazcę znaków pisarskich.

Piśmiennictwo używane było do administracji i upamiętniania różnych wydarzeń, a także od tworzenia i zapisywania różnych dzieł literackich. Kodeks Hammurabiego został stworzony ok. II poł. XVIII w. p.n.e. przez Hammurabiego władcę Babilonu i jest pierwszym zbiorem praw jaki w pełni zachował się do naszych czasów. Został napisany na stelu, kamiennym posągu i opierał się na zasadzie „Oko za oko, ząb za ząb”. Spisywano kroniki opisujące dzieje władców i ich poczynania oraz poezję zarówno liryczne jak i epicką. Zazwyczaj były one związane z kultem religijnym, które recytowano lub śpiewano. Jednym z najstarszych utworów epiki jest „Epos o Gilgameszu”. Opowiada on o człowieku, który przez całe życie poszukuje ziela nieśmiertelności, a gdy już go znajduje zabiera mu je przebiegły wąż wykorzystując chwilę jego nieuwagi.

Ważną rolę w rozwoju rolnictwa miała budowa systemu irygacyjnego, który pozwalał na nawadnianie większego obszaru pól uprawnych. Budowa kanałów nawadniających była konieczna, gdyż gorący klimat powodował, że tereny oddalone od rzeki były niedostatecznie nawodnione i rośliny usychały. System irygacyjny to system kanałów rozprowadzający wodę po polach uprawnych, czasem połączony z systemem zbiorników pozwalających zatrzymać wodę.

W architekturze posługiwano się trzciną i glina, a później cegłą suszoną i wypalaną. Sumerowie budowali dla swoich bogów wysokie świątynie zwane zigguratami. Zigguraty stały na placu znajdującego się na środku miasta babilońskiego. Rzeźba sumeryjska to silnie zgeometryzowane postacie z rękami silnie skrzyżowanymi na piersi o dużej głowie, na której szczególnie podkreślone były oczy, nos i usta. Powstawały figurki z brązu, stele o tematyce historycznej, płaskorzeźby i przeróżne wyroby rzemieślnicze. Można spotkać także kamienne wazy reliefowe a także mozaiki. Wysoki poziom rozwoju osiągnęło złotnictwo, ceramika malowana w barwne wzory oraz gliptyka. Malarstwo wiązało się tylko z dekorację wnętrz.

Osiągnięcia i wynalazki ludów Mezopotamii:
- koło od wozu
- wóz bojowy
- koło garncarskie
- żuraw
- zegar słoneczny
- system dziesiętny
- ujednolicony system miar i wag (system sześćdziesiątkowy)
- pozycyjny system zapisywania liczb
- potęgowanie do drugiej i trzeciej potęgi
- budowa wodociągów
- budowle zwane zigguratami
- brąz uzyskany ze stopy miedzi i cyny
- podział roku na 12 miesięcy i na 354 dni

Ludność Mezopotamii czciła wielu bogów (politeizm) oraz złe i dobre duchy. Bogowie wyobrażani byli pod ludzkimi postaciami (antropomorfizm). Wierni wierzyli, że zostali stworzeni po to, aby czcić bogów i składać im ofiary. Obawiając się gniewu za swój najważniejszy obowiązek uznawali modlitwę. Szczególną cześć oddawano im w święta, kiedy to obowiązywał zakaz pracy. Bogowie byli potężniejsi od ludzi, ale nie zawsze potrafili w pełni przewidzieć skutków swoich czynów i im w pełni zapobiec. Najważniejsi bogowie to: Anu – pan nieba, Enlil – władca powietrza i król ziemi, Ea – bóg wód i mądrości, Szin – Bug księżyca i czasu, Szamasz – bóg słońca, prawa i sprawiedliwości, oraz Isztar – bogini miłości, płodności i wojny. Oprócz naczelnych bogów każde miasto miało swojego patrona. Ludność Mezopotamii wierzyła, że dusza po śmierci idzie do zakurzonej i ciemnej krainy zwanej Kur, w której cierpi tęskniąc za słonecznym światem. Z tego powodu mieszkańcy bardzo obawiali się śmierci i chwili jej nadejścia.

Egipt

Ramy czasowe Egiptu datuje się od IV tys. p.n.e. do 332 r. p.n.e. gdy został podbity przez Aleksandra III Wielkiego. Jego tereny rozciągały się wzdłuż Nilu, od wybrzeża Morza Śródziemnego, aż do II katarakty. Początkowo Egipt tworzyły niewielkie okręgi połączone ze sobą wspólnymi interesami, zwane, nomami, które w IV tys. p.n.e. przerodziły się w dwa państwa. Były to: Dolny Egipt położony w delcie Nilu oraz Górny Egipt, który obejmował dolinę Nilu znajdujący się na południe od miasta Melfis. W 3100 r. p.n.e. Górny Egipt podbił dolny i tak nastąpiło zjednoczenie się państwa egipskiego.

Na czele kraju stał król nazywany faraonem (z greckiego pałac). Posiadał władzę absolutną, nadaną przez bogów. Był arcykapłanem pośredniczącym między ludem a bogami oraz naczelnym wodzem. Zaraz po faraonie w hierarchii stał wezyr – najwyższy urzędnik i pomocnik króla. Ich zadaniem było sprawowanie nadzoru nad monarchami oraz „starszymi” miast. Koło króla znajdowali się urzędnicy dworscy i najwyżsi dowódcy wojskowi. Następną grupami byli nomarchowie, którzy stali na czele nomów oraz kapłani, którzy czasami żązdili państwem sterując faraonem. Byli bardzo bogaci, posiadali wiele majątków i własną biurokracje. Faraonowie musieli się z nimi liczyć chcąc po śmierci osiągnąć życie wieczne. Na końcu znajdowała się Arystokracja rodowa, która odsadzała najwyższe stanowiska w państwie.

Pismo egipskie, czyli hieroglify należy do najstarszych na świecie. Miały charakter obrazkowy i służyły do zapisywania tekstów religijnych. Jednak były bardzo skomplikowane, dlatego wprowadzono pismo hieratyczne przeznaczone do zapisywania świętych tekstów na papirusie, oraz używane na potrzeby handlu. Stosowano w nim proste i pochyłe znaki, dlatego nazywa się także kursywą. Następnie wprowadzono pismo demotyczne zwane ludowym, które było jeszcze bardziej uproszczone i powoli wypierało pismo hieratyczne. Służyło do pisania na papirusie, stelach oraz nagrobkach. Dokumenty demotyczne to głównie pisma o treści prawniczej, administracyjnej i handlowej. W Egipcie umiejętność czytania i pisania posiadali tylko nieliczni mieszkańcy. Najczęściej pisano na papirusie a do tego celu posługiwano się pędzelkiem z trzciny, który był bardzo nietrwały i czarnym tuszem oraz na kamieniu, na którym tworzono napisy pomnikowe.

Książka egipska posiadała formę zwoju. Egipcjanie pisali różne opowiadania takie jak: „Opowiadanie o zniszczeniu ludzkości” lub „Rozbitek”; teksty dydaktyczno moralizatorskie mające uświadomić najważniejsze prawdy życiowe – „Nauki dla króla Merikare” lub literaturę religijno - kulturową „Księgi piramid” zawierające całość wierzeń i mitów. Składała się na „Księgę Jaskiń”, „Księgę Bram” przedstawiająca wędrówki boga Re po świecie zmarłych oraz najpopularniejsza „Księga Umarłych” zawierająca magiczne formuły dla zmarłych na drogę do nowego świata”, którą wkładano do grobu umarłego. Pisano także lirykę, czyli pieśni (najstarszą pieśnią jest „Pieśń ku czci Sezostriosa III”) poezję, erotyki oraz autobiografie, bajki i pieśni biesiadne.

System irygacyjny i sposób nawadniania wody buł podobny jak w Mezopotamii, tyle, że wylewy Nilu w Egipcie były bardzo regularne, a przybór wody następował powoli. Egipcjanie mogli z dokładnością do dnie i godziny przewidzieć, kiedy i w jakim miejscu pojawi się wysoka fala.

Egipcjanie budowali świątynie, pałace lekkiej konstrukcji otoczone ogrodami i sadami, piramidy (Dżosera – pierwsza piramida schodkowa, Cheopsa i Chefrena), grobowce skalne oraz mastaby. W okolicy piramid stawiano posągi króla oraz mniejsze posągi rodziny i współpracowników. W sztukach plastycznych obowiązywał specjalny kanon proporcji ciała. Głowa i tors przedstawiane były przodem, biodra i nogi bokiem, faraona zawsze pokazywano w pełni sił a innych realistycznie. Robiono także małe rzeźby ukazujące życie codzienne i reliefy oraz wykonywano przeróżne malowidła ścienne.

Egipcjanie zapisali na swoim koncie znaczne osiągnięcia naukowe zwłaszcza w astronomii, matematyce, geometrii i medycynie. Dzięki niesamowitej znajomości astronomii i obserwacją słońca, Egipcjanie stworzyli kalendarz słoneczny, który liczył 365 dni i dzielił się na 3 pory roku związane z wylewami Nilu. Byli także doskonałymi lekarzami. Przez zwyczaj mumifikowania zwłok nauczono się niezwykle trudnej sztuki medycznej, a zwłaszcza chirurgii. Potrafili dokonywać trepanacji czaszki, orientowali się w budowie serca i jego funkcjach biologicznych. W matematyce nauczyli się obliczać pola powierzchni oraz odkryli „złoty środek” trójkąta. Wynaleźli także zegar wodny.

Religia Egipcjan miała charakter politeistyczny. W wyobrażeniach ludności zdecydowanie dominował zoomorfizm. Często bóstwa przybierały postać zwierząt lub ludzi z głowami zwierząt. Było to religia solarna oparta na kulcie boga słońca występującego pod wizerunkiem boga Re. Egipcjanie wierzyli, że źródłem życia na ziemi jest słońce. Bardzo popularny był Ozyrys, król świata zmarłych. Horus patronował faraonom, którzy bardzo często byli do niego upodabniani. Ważną rolę w religijnych wyobrażeniach Egipcjan zajmował świat zmarłych Wierzono, że świat umarłych był kolejnym etapem życia. Każda dusza po śmierci była sądzona przez Ozyrysa. Jeżeli wynik był pozytywny to dusza wędrowała do raju, w którym żyła bez bólu i tęsknoty, ale jeżeli nie to zostawała pożerana. Koniecznym warunkiem przetrwania duszy było zachowanie ciała. Do tego celu Egipcjanie stosowali sztukę mumifikacji zwłok.

Indie

Cywilizacja indyjska narodziła się w dolinie Indusu w II poł. III tys. i zamieszkiwana była przez lud Drawidów. Od poł II tys. została stopniowo opanowana przez Ariów i trwała do IV w. p.n.e. Rozwijała się w dorzeczach dwóch wielkich rzek: Indusu i Gangesu.

Ariowie, którzy najechali Indie wprowadzili system kast. Były to zamknięte grupy społeczne charakteryzujące się własnym prawem, do których wchodziło się przez urodzenie a jedynym sposobem przejścia z kasty do kasty była reinkarnacja. Kasty dzieliły się na kapłanów (braminiów), wojowników (kszatriów), rzemieślników i kupców (waisiów) oraz chłopów (śudrów). Poza jakąkolwiek kastą znajdowali się pariasi stojący poza nawiasem społeczeństwa. Byli nietykalni z powodu wykonywanych zawodów takich jak grabarz lub śmieciarz.

Ludność kultury Indusu posługiwała się prawdopodobnie pismem fonolograficznyn, czyli takim, w którym poszczególne odpowiadają w przybliżeniu głoską składającym się z abstrakcyjnych symboli i przedstawień figuralnych oraz alfabetem i pismem klinowym. Jak do tej pory nie udało się odczytać pisma „cywilizacji Mohendżo Daro”

Głównym źródłem poznania kultury i religii Ariów są Wedy, Odpowiednik naszej Biblii, w której znajdowały się pieśni i hymny opisujące społeczeństwo. W okresie panowania dynastii Guptów redagowano zbory praw, dekrety, instrukcje dla urzędników, inskrypcje, a także dzieła filozoficzne i większość utworów literackich w języku sanskrytu.

Ludność Indusu zajmowała się rolnictwem i hodowlą zwierząt, przeważnie hodowali bydło (krowy i woły). Byli świetnymi rzemieślnikami i słynęli z obróbki miedzi, złota, srebra, cyny, ołowiu i brązu. Posiadali monopol na swoje wyroby, dzięki czemu czerpali z tego duże korzyści. Ariowie i Merowie byli wspaniałymi wojownikami i podbijali wiele terenów.

Dawidowie byli rolnikami i zajmowali się uprawą roli, a szczególnie jęczmienia i pszenicy, dlatego też mieli bardzo dobrze rozbudowany system irygacyjny. Wyglądał on podobnie jak w Mezopotamii czy Egipcie.

Budynki mieszkalne były budowane z cegły suszonej i różniły się od siebie jedynie wielkością. Ulice w miastach przecinały się pod kątem prostym. Budowano systemy kanalizacyjne, łazienki, miejskie latryny i kanały ściekowe. Można, także zobaczyć budowle o charakterze publicznym, jak platformy do młocki, ogromne spichlerze czy przypominające koszary budynki mieszkalne świadczyły o wysokiej dyscyplinie tam obowiązującej. Niektóre miasta doliny Indusu otaczały mury warowe, a poza nimi tylko fortyfikacje posiadały umocnienia.

Ariowie wprowadzili żelazną broń, która znacznie pomagała żołnierzom gdyż była bardziej wytrzymała. Wprowadzili do walk słonie bojowe, stanowiące same w sobie żywe machiny wojenne z kilku osobową załogą na grzbiecie. Ludność Indusu stworzyła także system kanalizacyjny ułatwiający utrzymanie właściwej higieny oraz porze pierwszy zaczęto uprawiać bawełnę. Merowie, którzy byli wspaniałymi jeźdźcami stworzyli strzemiona i siodło, które znacznie ułatwiało jazdę konno.

Mieszkańcy Indii wierzyli w reinkarnacje. Wyzwolenie z przechodzenia w różne wcielenia uważano za wielkie szczęście. Pierwszą wiarę założył książę zwany Buddą. Odrzucał on rytuały religijne jako sposób dosięgnięcia nirwany po przez osiem stopni samodoskonalenia się i przez własny wysiłek. Nie uznawał podziału według kast. Człowieka oceniał według jego rozwoju duchowego. Sprzeciwiał się krwawym ofiarą ze zwierząt głosząc zasadę ahinsy. Większą popularność Indiach zyskał hinduizm wyznający kult jednego Boga przejawiającego się pod wieloma postaciami. Fundament Hinduizmu stanowiła reinkarnacja. Budda został włączony do Hinduizmu jako dziewiąta reinkarnacja boga Wisznu.

Chiny

Początki państwa chińskiego sięgają XII w. p.n.e. w dorzeczu Huang-ho i Jangcy. Do trzeciego tysiąclecia p.n.e. Chiny byłt rozbite na wiele zwalczających się państewek. Pierwszą dynastią panującą była Szang. Jednolite państwo powstało w 221 r. p.n.e. z inicjatywy króla Czeng, założyciela dynastii Cin, od której nazwy powstała nazwa Chin.

Na czele państwa stał cesarz utożsamiany z synem boga nieba. Pierwotnym ustrojem była monarchia. W hierarchii społeczeństwa na pierwszym miejscu stali właściciele ziemscy, a potem kolejno uczeni i niższa szlachta (szy), wolni chłopi (nung), rzemieślnicy (kung), a na końcu kupcy (szang).

Charakterystyczną cechą chińskiego pisma jest wielka liczba znaków. Chińczyk mający podstawowe wykształcenie musiał ich znać kilka tysięcy. Niektóre chińskie „litery” to piktogramy, czyli znaki obrazkowe, przypominające wyglądem przedmioty, które oznaczają. Inne symbolizują dźwięki, a jeszcze inne to tzw. ideogramy, czyli złożone znaki wyrażające określoną rzecz lub ideę. Istnieje w sumie ponad 50 000 chińskich symboli, ale na co dzień używa się kilku tysięcy.

Najbardziej znaną budowlą w Chinach jest zbudowany w 220 r. p.n.e. system fortyfikacji zwany murem chińskim. Był on wielokrotnie przebudowywany, ma 2400 km długości, ok. 5 m szerokości i 4-16 m wysokości. Jest to jedyna budowla na Ziemi, którą widać z kosmosu.

Osiągnięcia cywilizacyjne
- jedwab
- porcelana - porcelana została wynaleziona w Chinach w początku panowania dynastii Tang
- proch strzelniczy
- uzyskiwanie wysokich temperatur
- sejsmograf
- papier - Papier zaczęto produkować w Chinach ok. 100 lat. p.n.e. Wilgotną masę zmiażdżonych na papkę włókien drewna, lnu i konopi nakładano łyżką na bambusową lub metalową siatkę. Po wysuszeniu otrzymywano cienką warstwę papieru
- druk - został wynaleziony przez Chińczyków około 1000 r. n.e. Używali oni drewnianych klocków, w których wycinali lustrzane chińskie znaki lub ilustracje. Tak przygotowany klocek pokrywano tuszem i odbijano na papierze.

W Chinach występowały dwa systemy filozoficzno-religijne. Pierwszym był Tonizm. Twórcą tego systemu był na przełomie VII-VI w. p.n.e. Loa-Cy. Zaprzeczał istnieniu istot nadprzyrodzonych. Uznawał życie zgodne z prawami natury i medytację. Nie wierzył w siłę
sprawczą lecz uważał, że świat jest nieskończony. Drugim systemem jest konfucjonizm, którego twórcą na przełomie VI-V w. p.n.e. był Konfucjusz. Podstawą konfucjanizmu było doskonalenie swojej osobowości i współżycie z ludźmi. Uważali, że dostęp do urzędów powinien być tylko przez zdobytą wiedzę.

Izrael

Hebrajczycy przybyli do Palestyny na przełomie XIII i XII w. p.n.e. Od 587 roku p.n.e. Żydzi żyją w diasporze.

Do momentu konfliktu z Filistynami Izraelici za króla uważali Boga, a sędziowie tylko doraźnie sprawowali władzę nad państwem. Jednak od tego wydarzenia postanowiono o wybraniu ustroju monarchicznego. Pierwszym władcą został Saul, a potem kolejno Dawid i Salomon. Państwo było podzielone na 12 okręgów (każdy z nich dostarczał daninę na dwór przez jeden miesiąc w roku).

Najpopularniejszym dziełem literackim Hebrajczyków napisanym przed naszą erą jest Stary Testament Pisma Świętego składający się z między innymi: ksiąg, przypowieści i trenów.

Izraelici ufortyfikowali swoje największe miasta i rozbudowano kopalnie. Za panowania w ok.960 r. p.n.e. na świętej skale znajdującej się na górze Moria wybudowano świątynię Jerozolimska. Świątynia ta była miejscem przechowywania Arki Przymierza z kamiennymi tablicami dekalogu.

Religia Żydów opierała się na rygorystycznym monoteizmie. Od czasów zawarcia przez Boga przymierza z Abrahamem ludzie nie uznawali żadnych innych bożków. Przestrzegali ściśle dziesięciu przykazań nadanych im przez Boga. Mojżesz dał ludowi Torę, obejmującą pięć ksiąg Mojżeszowych tzw. Pięcioksiąg. Będąc założycielem religii był równocześnie prawodawcą, kapłanem i przywódcą swego ludu. Symbolami judaizmu są: gwiazda Dawida i menora.

Powyżej przedstawiam krótką charakterystykę cywilizacji Starożytnego Wschodu. Każdy kraj wprowadził do naszej kultury coś niezwykłego, co sprawiło, że posiadamy tak wielki majątek kulturowy. Podczas tych kilku tysięcy lat dokonano wielu odkryć i wynalazków, które w wielkim stopniu wpłynęły na nasze życie. Mam nadzieję, że udało mi się udowodnić to, iż państwa Starożytnego Wschodu odegrały bardzo ważną role w rozwoju naszej cywilizacji.