Panika i przeciwdziałanie jej

Panika – jest to nagły i nieoczekiwany wybuch silnego i szybko rozprzestrzeniającego się zbiorowego strachu, wywołanego najczęściej urojeniem lub wyolbrzymionym niebezpieczeństwem, powodującego gwałtowną ucieczkę, której towarzyszy zaćmienie świadomości ulegających jej osób. Powstawaniu paniki sprzyja często chaos, dezinformacja, bezradność, brak pomocy lub jednostki przywódczej.
Panikę mogą spowodować różne przyczyny. Najczęściej są to przyczyny emocjonalne, szczególnie strach. Pod jego wpływem ludzie, kierując się instynktem szukania ratunku przed rzeczywistym lub rzekomym niebezpieczeństwem, wybierają ucieczkę. Strach może być tak silny, że człowiek ogarnięty paniką nie zastanawia się nad swoim zachowaniem. Działa pod wpływem emocji. Panika jest nagła. Człowiek nie zastanawia się co robić, działa instynktownie, nie myśli logicznie. Przyczyny paniki są przeróżne. Najczęściej są to czynniki fizyczne i fizjologiczne, np. niedostateczna ilość pożywienia i wody, warunki klimatyczne, widok licznych ludzkich ofiar czy też zmęczenie, bezsenność, depresja oraz brak orientacji w danym terenie. Panika nie sprzyja wyjściu z zagrożenia. Przeciwnie, może je zwielokrotnić, powodując zbędne straty ludzkie i materialne.
Niektóre powody paniki mogą wydawać się błahe, w skutkach jednak bywają tragiczne
Jak czytamy w gazecie The Vancouver Sun „u osób cierpiących na napady paniki atak może nastąpić w każdej chwili. Chory może obudzić się w nocy z bólem w klatce piersiowej, dusznościami, cały spocony i tak przerażony, że chciałby natychmiast uciec”. Według badań, którymi objęto 36 894 osoby, na lęk napadowy cierpi 3,7 % mieszkańców Kanady w wieku powyżej 15 lat – w sumie około miliona ludzi. Na tego typu zaburzenia skarży się więcej kobiet (4,6 %) niż mężczyzn (2,8%). Chorzy „prawie dwukrotnie częściej szukają ratunku w alkoholu, jest też wśród nich niemal trzy razy więcej palaczy niż wśród osób zdrowych”. Pozytywną stroną problemu jest to, że prawie 70% szuka pomocy lekarza. Doktor Jacques Bradwejn, kierujący katedra psychiatrii na Uniwersytecie w Ottawie, uważa, że choć u podłoża tej choroby leżą czynniki biologiczne i genetyczne, to same napady „mogą być spowodowane stresującymi sytuacjami”.
Jak więc przeciwdziałać panice i zapobiegać jej? Te dwa czynniki są ze sobą ściśle powiązane.
Przeciwdziałanie panice polega w dużym stopniu na zwalczaniu zagrożeń mogących powodować panikę. Ludność powinna być zaznajomiona z metodami przeciwdziałania sytuacjom nadzwyczajnym. Powinno zostać zorganizowane kierownictwo, dzięki któremu ludzie poczują się bezpieczniej. Ważna jest szybka i sprawna ewakuacja ludności z miejsc zagrożonych. Informacje powinny być przekazywane rzeczowo i jasno, nie można zaprzeczyć żadnemu faktowi, ani żadnego przemilczeć, należy się jednak wystrzegać zbyt szczegółowego opisu. Osoby kierujące powinny być spokojne, opanowane, zarazem jednak stanowcze i pewne siebie. Ludzi należy wspierać duchowo osoby podłamane psychicznie, pilnować, aby osoby ogarnięte strachem nie „zaraziły” nim całej grupy.
W życiu codziennym na człowieka czyha wiele sytuacji kryzysowych, takich jak wypadki samochodowe, pożary, powodzie. Zagrożenia występują wtedy, kiedy pojawia się obawa o utratę życia, zdrowia czy mienia. W takich sytuacjach należy dostrzegać realne niebezpieczeństwa. Sytuacje takie powodują duże podwyższenie poziomu stresu, mogą również wywołać panikę, aby zapobiec nieszczęściom należy postępować według ustalonych reguł:
- aktualne informacje muszą być przekazywane na bieżąco,
- należy stosować się do rozporządzeń i komunikatów służb zarządzania kryzysowego, a także wykonywać rozkazy osób koordynujących działania.
- w przypadku ewakuacji należy zabrać tylko niezbędne rzeczy (takie jak: dokumenty, pieniądze, leki i środki opatrunkowe, narzędzia: latarkę, telefon komórkowy, nóż, zapałki), zapasy wody (3 litry na jedną osobę na dzień) oraz zapas trwałej, niepsującej się żywności na kilka dni,
- powiadomienie o zagrożeniu najbliższego otoczenia (sąsiadów), oraz rodziny,
- zabezpieczenie zwierząt domowych i hodowlanych,
- należy odłączyć dopływ gazu i prądu,
- w przypadku zagrożenia skażeniem chemicznym należy przemieścić się do odpowiednio przygotowanego pomieszczenia (dobrze izolowane, posiadające założone filtry na otwory do przewietrzania) i wyposażyć w maski gazowe,
- w każdej sytuacji należy przede wszystkim zachować spokój.
Niektórzy ludzie w sytuacjach nadzwyczajnych mogą reagować agresją, osłupieniem, amokiem, majaczeniem lub urojeniami, należy umieć sobie radzić z tymi jednostkami i nie dopuścić do rozprzestrzenienia się niepożądanych zachowań. W długotrwałych sytuacjach kryzysowych ludzie mogą odczuwać zbiorowe halucynacje, urojenia czy iluzje wynikające z wyczerpania psychicznego. Należy nie dopuścić do zaistnienia tego typu sytuacji.
Najlepszym sposobem przeciwdziałania panice jest niedopuszczenie do niej. Wiele zależy od organów zarządzających w sytuacjach kryzysowych służb porządkowych. Muszą być odpowiedzialne i potrafić zachować zimną krew w ciężkich sytuacjach.. Jest szczególnie ważne, aby wyjaśnić ludziom, na czym polega zagrażające im niebezpieczeństwa, i przygotować ich psychicznie do sytuacji, której będą musieli stawić czoło. Dzięki temu zetknięcie się z zagrożeniem nie będzie dla nich zupełnym zaskoczeniem co jest bardzo ważne.
Środki przeciwdziałania panice mogą być różne, w zależności od charakteru zagrożenia, rodzaju obiektu i liczby osób zagrożonych. Siły porządkowe i straż pożarna muszą działać szybko i zdecydowanie i jeśli istnieje taka potrzeba, użyć przemocy. Jednocześnie jednak, korzystając z urządzeń nagłaśniających, powinny uspokoić tłum, wydawać konkretne polecenia porządkowe, izolować osoby, których sposób zachowania może zwiększyć reakcje lękowe u innych. Dobra dyscyplina i szybkie działanie organów władzy oraz nie stawianie oporów pomoże zwycięsko wyjść z opresji. Panika w małych grupach, znajdujących się np. w płonącym budynku, może doprowadzić do bardzo niebezpiecznych i nieprzemyślanych zachowań – wyskakiwania ludzi przez okna z wyższych kondygnacji nawet wtedy, gdy pomoc już jest blisko. Przeciwdziałania takim zachowaniom polega na nawiązaniu kontaktu słownego z osobami zagrożonymi, uspokajaniu ich, na szybkim dotarciu do nich ratownika, a nawet wspólnym oczekiwaniu na rozpoczęcie akcji ratowniczej. Przybycie kogoś z zewnątrz jest zapowiedzą, że mimo bardzo trudnej sytuacji istnieje możliwość ratunku.
W określonych warunkach ucieczka może się stać koniecznością. W takich okolicznościach osoby zagrożone powinny otrzymać wskazówki dotyczące kierunku i sposobu ucieczki.