Epopeja, czyli epos, jest jednym z głównych gatunków epiki. Dominowała ona wśród gatunków epickich aż do powstania powieści. Jest to zazwyczaj jeden, wybrany utwór w literaturze danego narodu, pisany wierszem i ukazujący realistyczny obraz życia tego narodu na tle przełomowych wydarzeń historycznych. Aby utwór mógł być nazwany epopeją, musi być jeszcze doskonały pod względem artystycznym. "Pan Tadeusz" jest ostatnią nowożytną epopeją, bo gatunek ten już w XVII - XVIII wieku ustąpił miejsca powieści.
Tak więc epopeja daje realistyczny, pełny i wszechstronny obraz życia narodu. Czy "Pan Tadeusz", który ukazuje Polskę szlachecką w ostatnich latach jej trwania, spełnia ten podstawowy warunek? Oczywiście tak, gdyż warstwa szlachecka miała wówczas w Polsce dominujące znaczenie.
Społeczeństwo szlacheckie jest w "Panu Tadeuszu" bardzo zróżnicowane. Mamy więc przedstawicieli arystokracji, czyli najbogatszej szlachty, choć reprezentantów jej jest niewielu: Hrabia, Podkomorzy i jeszcze może Sędzia zmieści się w tej elicie szlacheckiej. Całą ogromną resztę stanowi szlachta zubożała, zaściankowa. Są wśród niej: Dobrzyńscy, Jurahowie, Wilbikowie, Skołubowie. Herby ich dają im tylko powód do dumy, poza tym żyją jak chłopi, z pracy własnych rąk. Nieprawdą jest także, że brak w "Panu Tadeuszu" chłopów. To przecież z nimi spotyka się ksiądz Robak przygotowujący wybuch powstania na Litwie. Widzimy ich też w karczmie siedzących na jednej ławie ze swymi herbowymi sąsiadami. Chłopów widzimy w epopei najczęściej przy pracy albo w kościele, ale są też na zabawie, na dożynkach dworskich. Im to właśnie Tadeusz nadaje wolność, stryj Sędzia jest mu przy tym pomocny, a wszyscy pochwalają taką postawę młodego dziedzica. Tak więc mamy w "Panu Tadeuszu" cały naród ukazany w sposób rzetelny i obiektywny. Widzimy członków tego narodu przy pracy i bawiących się, smutnych i wesołych. Posiadają oni swoje zalety i wady, do których Mickiewicz zalicza przede wszystkim: pychę, brak poszanowania prawa (zajazd był przecież bezprawnym naruszeniem cudzej własności!), kłótliwość i mściwość. Wady te sprowadziły na Polskę tragedię rozbiorów, odchodzą w przeszłość ostatni przedstawiciele tej ojczyzny. Z jednej strony - żal, jak zwykle, gdy coś się kończy; z drugiej strony - radość, że wreszcie ustępują ci, którzy doprowadzili kraj do takiej katastrofy.
Epopeja ma ukazać dany naród na tle ważnych, przełomowych wydarzeń historycznych. I ten warunek spełnia "Pan Tadeusz", bo przecież uchwycił obraz Polski w jej "ostatnim" momencie ustroju feudalnego. Zapowiedzią tych nowych czasów, które już się stają, jest uwłaszczenie chłopów. Mamy w "Panu Tadeuszu" i drugi moment historyczny o przełomowym znaczeniu - przemarsz wojsk napoleońskich. Jak Litwa długa i szeroka do armii tej wstępują Polacy. Wszystkich ogarnia euforia, nikt nie wątpi w zwycięstwo Napoleona. Klęska znienawidzonej Rosji wydaje się być tylko kwestią chwili. W takim to czasie wybuchu nadziei Polaków na rychłe wyzwolenie uchwycił Mickiewicz nasze ówczesne społeczeństwo.
Trzecim warunkiem, jaki musi spełniać utwór, aby zasłużyć sobie na zaszczytne miano epopei, jest doskonałość artystyczna. Nikt nie może wątpić w walory artystyczne "Pana Tadeusza". Zgodnie z tradycją eposu, Mickiewicz wprowadza wiele drobiazgowych opisów: ogrodu, lasu, chmur, grzybów, matecznika, wschodu i zachodu słońca, strojów. W opisach tych stosuje poeta porównania homeryckie, co dowodzi świadomego stylizowania utworu na epos. Porównanie homeryckie ma formę szerszego opisu - np. w scenie walki:
"Tymczasem koło kłodek lewe szlachty skrzydło
Już jest bliskie zwycięstwa; tam walczył Kropidło,
Widny z dala, tam Brzytwa wił się śród Moskali,
Ten ich w pół ciała rzeza, tamten w głowy wali; [opis walki]
Jako machina, którą niemieccy majstrowie
Wymyślili i która młockarnią się zowie,
A jest razem sieczkarnią, ma cepy i noże,
Razem i słomę kraje, i wybija zboże: [opis pracy maszyny]
Tak pracują Kropiel i Brzytwa pospołu,
Mordując nieprzyjaciół, ten z góry, ten z dołu” [opis walki]
Porównuje tu autor walczących szlachciców do pracy maszyny rolniczej, ale porównując przywołuje opisy obu scen.
Piękny jest także opis ogrodu warzywnego, pełen metafor, epitetów i niezwykle barwny kolorystycznie. Tak więc "podnosi złotą kitę kukurydza", "kapusta [...] siedzi i zda się dumać o losach jarzyny". Przedmiotom martwym nadaje poeta cechy zwierząt (animizacja) lub ludzi (personifikacja).
Piękno "Pana Tadeusza" tkwi ponadto w niepospolitej zwyczajności. Ukazał poeta sprawy potoczne, doznania powszednie, wypadki i przedmioty proste. Sposób ich pokazania jest niby prosty, a przecież urzeka pięknem. To nie przypadek, bo sam poeta wyznał, że marzy, aby te "księgi zbłądziły pod strzechy", aby czytały je dziewczęta kręcąc kołowrotki, bo są te wiersze tak proste, jak piosenki ludowe.
Nie brak też w "Panu Tadeuszu" wyrazów dźwiękonaśladowczych (onomatopei), bo poeta pobudza nasze zmysły wzroku i słuchu. Słyszymy więc szumiący las i sad, ptasi koncert, grzmoty burzy, muzykę koncertów. Widzimy różnobarwne obrazy, błyskawice, promienie słoneczne, a wszystko ukazane jest w ciągłym ruchu.
"Pan Tadeusz" napisany jest wierszem 13 - zgłoskowym, czyli tradycyjnym wierszem epickim, do którego Polacy przyzwyczaili się, bo popularny był już w literaturze staropolskiej.
Czasem rezygnuje poeta z tej formy (na przykład w spowiedzi księdza Robaka), aby oddać gwałtowne uczucia.
Nazwać utwór epopeją narodową, to wyróżnić dzieło, to postawić mu wysokie wymagania. "Pan Tadeusz" spełnia te warunki i dlatego nosi to zaszczytne miano.
walenty2005 super!!!!:(:(:(
odpowiedz