„Zachowania dewiacyjne młodzieży” na podstawie książki Bronisława Urbana

Ze wszystkich badań i raportów sporządzonych na koniec XX wieku wynika że we wszystkich krajach(zarówno rozwiniętych jak i rozwijających się) spotyka się ogromnych rozmiarów tradycyjne dewiacje typu przestępczość, jak również pojawiają się nowe typy dewiacji.
Dynamika rozwoju dewiacji jest tak duża że w stosunkowo krótkim czasie negatywne zjawiska w populacjach młodzieży decydują o istotnych zmianach w ogólnej strukturze przestępczości całego społeczeństwa. Rozmiar dewiacji przemawia za tym, aby dewiacje młodzieży traktować jako jeden z głównych problemów społecznych. Najbardziej dotkliwymi zachowaniami dewiacyjnymi w polskich warunkach jest przestępczość i narkomania.
1.Globalna struktura przestępczości
Wszelkie rozważania o przestępczości młodzieży są bardziej zrozumiałe, kiedy przyrównamy je do ogólnych tolerancji ujawniających się w zmianach w strukturze przestępczości w wymiarze ogólnoświatowym. Wszelkie dane dotyczące przestępczości na świecie dotyczą dość odległego czasu, gdyż zbierane są przez agendy Narodów Zjednoczonych ze wszystkich krajów członkowskich, a proces ich opracowywania trwa kilka lat.
Dane jakie możemy w tej chwili porównać pochodzą z drugiej połowy lat 80-tych i pierwszej połowy lat 90-tych.
Jak wynika z tych danych, najpowszechniejszym typem przestępstw w obydwóch przedziałach czasowych są kradzieże. O ile w drugiej połowie lat 80-tych procent kradzieży wynosił 70% to w pierwszej połowie lat 90-tych zmniejszył się do 60%.Inaczej kształtowały się dane procentowe przestępstw gwałtownych:
-wskaźniki napadów zwiększają się z 12 do 18%
-wskaźniki rozbojów zwiększają się z 5 do 6%.
Zwiększył się również udział procentowy przestępstw związanych z defraudacją-z 3 do 4%.Jednocześnie na tym samym poziomie utrzymały się zabójstwa (intencjonalne jak i nie intencjonalne).
W tym samym przedziale czasowym zanotowano dwukrotne zwiększenie przestępstw związanych z narkomanią, nie mające jednak związku z samym zjawiskiem narkomanii.
Chcąc podsumować posiadane dane, możemy wyodrębnić dwie tendencje z rozwoju zjawiska przestępczości:
1) Zwiększenie tempa wzrostu przestępstw gwałtownych(przeciwko życiu i zdrowiu),większego niż przestępczość tradycyjnie najpowszechniejsza-przeciwko własności.
2) Największe tempo wzrostu przestępstw związanych z narkomanią, które winny stanowić zasadniczą przesłankę do działań profilaktyczno-terapeutycznych i resocjalizacyjnych.
2.Zachowanie dewiacyjne młodzieży w wymiarze globalnym
W dewiacjach młodzieży odnajdziemy negatywne skutki rozwoju cywilizacyjnego współczesnego świata. W sprawozdaniu Ósmego Kongresu ONZ (Hawana 1990r.) poświęconego prewencji przestępczości, wśród społeczno-ekonomicznych uwarunkowań wymienia się ubóstwo, wzrost populacyjny, niedostateczne warunki mieszkaniowe, urbanizację, bezrobocie młodzieży, zanik tradycyjnych wartości i wzorców moralnych, wzrastającą rolę mass mediów, słabość systemu opieki społecznej i niewydolność systemu szkolnego oraz problem grup etniczno-rasowych i religijnych.
W ostatnim 50-leciu rozmiary przestępczości młodzieży zwiększyły się, podobnie jak w przypadku ogólnej przestępczości. Niewiele zmieniło ustabilizowanie przestępczości młodzieży (w latach 70-tych) w krajach zachodnich. Jednocześnie zmniejszenie przestępczości wśród chłopców zaowocowało zwiększeniem przestępczości wśród dziewcząt.
Na miejsce zachowań „mniej popularnych” weszły zachowania nowe, nie mające często odbicia w kodeksach karnych, ale niezwykle groźne i szybko przekraczające granice. Nowe zachowania wiążą się najczęściej z degradacją społeczeństw żyjących w obfitości dóbr konsumpcyjnych i porzucających tradycyjne wartości kultury europejskiej.
Oprócz narkomanii(typowej dewiacji współczesnej młodzieży) wymienia się nowe i bardzo spektakularne rodzaje dewiacji. Należą do nich, oprócz zwykłego chuligaństwa i wandalizmu, przestępstwa związane z futbolem(rebelie na stadionach) i typu „zabawowego” w celu „zaznaczenia się”.Za niezwykle groźne uznaje się akty oparte na nienawiści i uprzedzeniach rasowych przejawiane przez nastolatków w stosunku do mniejszości etnicznych i religijnych.
3.Przestępczość i narkomania wśród młodzieży krakowskiej
W Polsce, w latach 70-tych,przestępczość nieletnich ustabilizowała się na poziomie 17% w ogólnej strukturze przestępczości. Jednak w latach następnych nastąpił wzrost przestępczości nieletnich. Eskalacja przestępczości nieletnich nastąpiła po roku 1990.Odnotowano wzrost przestępstw dotyczących uszkodzenia ciała, bójek i pobić, rozbojów oraz zgwałceń. Spadkowi ulega jedynie ilość kradzieży mienia społecznego. W latach następnych obserwujemy dalszy wzrost przestępczości nieletnich we wszystkich kategoriach przestępstw-głównie czynów gwałtownych, przeciwko życiu i zdrowiu.
Takich danych, jak wskazane wyżej, nie możemy odnosić do przestępstw związanych z narkomanią. Możemy opierać się jedynie na wskaźnikach opartych na badaniach uczniów krakowskich szkół podstawowych i średnich.
Uśredniając wyniki tych badań możemy stwierdzić, że w szkołach podstawowych 10% uczniów miało kontakt z różnymi środkami odurzającymi, w szkołach średnich rozmiary tego zjawiska przekraczają 20%.
Jednocześnie największe zagrożenie narkotykami występuje wśród uczniów ZSZ, wśród których stwierdzono jednocześnie największe spożycie alkoholu.
Statystyki ujawniają również następną charakterystykę, a mianowicie obniżenie się dolnej granicy wiekowej młodzieży wchodzącej w konflikt z prawem. W tych pierwszych konfliktach można odnaleźć motywację wypływającą z agresywności. Jak mówią psychiatrzy(Instytut Badań Antysocjalnych Zachowań Młodzieży w Toronto),przeciwdziałanie przestępczości opartej na agresji jest niezwykle trudne, gdyż agresja jest bardziej trwała niż inteligencja-odkryto szereg współzależności między agresywnością dzieci a przestępczością. Badacze z Toronto twierdzą, że krytyczną zmienną determinującą zachowania antysocjalne jest wiek pojawienia się pierwszych symptomów zaburzeń-im wcześniej pojawią się te symptomy, tym prawdopodobieństwo antysocjalnej osobowości jest większe, a agresja bardziej oporna na redukcję pod wpływem terapii.
4.Refleksje nad zasadami i kierunkami profilaktyki w środowisku lokalnym
Największe zaniedbania, spośród wszystkich działów pedagogiki specjalnej, dotyczą pedagogiki resocjalizacyjnej, koncentrującej się w tradycyjnym systemie instytucjonalnym-zamkniętych zakładach resocjalizacyjnych. Od wielu lat w publikacjach naukowych i kręgach specjalistów podnosi się kwestię profilaktyki. Nie znajduje to jednak odzwierciedlenia w praktyce.
Możliwość sformułowania zasad aksjologicznych daje psychologia humanistyczna ,którą można określić jako „naukę humanistyczną o osobach”. Podmiotowe kryterium dobra i zła, własne siły, autonomia są oparciem dla samodoskonalenia i rozwoju w kierunku dobra i moralnego zachowania.
Inny zespół twierdzeń psychologii humanistycznej mówi o pierwotnej dobroci człowieka, dokonującej się w procesie samorealizacji. Pozwala to zrezygnować z bezdusznego rygoryzmu i dyscypliny ,wychowanka obdarzyć zaufaniem, traktować go podmiotowo. Samorealizacja to rozwój w kierunku dobra. Złe wybory mogą być przezwyciężane dzięki miłości.
Z tymi założeniami koresponduje pedagogika dialogu, traktująca wychowanka podmiotowo, a wychowanie jako partnerskie współdziałanie w rozwiązywaniu wszelkich problemów wychowanka. W dialogu możliwa jest zmiana stosunku młodzieży do samej siebie i społecznego otoczenia, dowartościowaniu i odrzuceniu mniemania o sobie jako „jednostce gorszej kategorii”. Pozwala to również zrozumieć, że jednostka niedostosowana nie jest wyłącznie winna za swoje położenie. W przypadku profilaktyki szanse dialogu są znacznie większe niż w zaawansowanej resocjalizacji.
Profilaktyka jako działanie wyprzedzające koncentruje się na powstawaniu zaburzeń, kieruje się na jednostki potencjalnie zagrożone. Jednocześnie ze skutecznością profilaktyki wiąże się doświadczenie wynikające ze spotkania z daną jednostką. Traktowane jest to jako poznanie bezpośrednie, mające szczególne znaczenie w profilaktyce i wychowaniu korekcyjnym. Profilaktyka jest jednocześnie zespołem działań podejmowanych przez jednostki, zespoły specjalistów i nieprofesjonalistów, formalne organizacje i instytucje. Programy profilaktyki uwzględniają działalność samej młodzieży.
Procesy prowadzące do stanów dewiacyjnych pojawiają się w różnych okresach życia jednostki, ich etiologia może mieć różny przebieg, a symptomy mogą pojawiać się z opóźnieniem. Interwencje zazwyczaj są spóźnione i mają charakter represji lub spóźnionej terapii.
Zasadniczym ograniczeniem profilaktyki jest jej zawężony zasięg, obejmujący najczęściej młodzież ze środowisk zdemoralizowanych, a jednostki w innym środowisku, wymagające interwencji nie są zauważane.
Instytucje powołane do zapobiegania patologiom prowadzą nieskoordynowane działania, nie dysponują głębszym rozeznaniem potrzeb i możliwościami działania. Badaniami diagnostycznymi powinny być już objęte dzieci w momencie pójścia do szkoły. Wszelkie działania związane z profilaktyką i zapobieganiem przestępczości powinny być koordynowane już na szczeblu lokalnym.